Συνέντευξη: Κατερίνα Καραδήμα (δημοσιεύθηκε στην Φιλολογική Βραδυνή, το 2002 περίπου)
Ο Χρόνης Μίσσιος γεννήθηκε στην Καβάλα το 1930. Πέρασε μεγάλο μέρος της ζωής του σε φυλακές και εξορίες ως πολιτικός κρατούμενος. Εκεί έμαθε ανάγνωση και γραφή. Το πρώτο του βιβλίο «καλά εσύ, σκοτώθηκες νωρίς...» (1985), τον καθιέρωσε ως έναν από τους πλέον δημοφιλείς συγγραφείς στη συνείδηση τόσο των κριτικών όσο και των αναγνωστών. Την ίδια ανταπόκριση βρήκαν και τα επόμενα βιβλία του: «Χαμογέλα, ρε, τι σου ζητάνε;» (1988), «Τα κεραμίδια στάζουν» (1991), «Το κλειδί είναι κάτω από το γεράνι» (1996) και «Ντομάτα με γεύση μπανάνας» (2001).
Όλη την ώρα ένας βήχας συνόδευε την κουβέντα μας. «Τσιγαρόβηχας;», ρώτησα. «Όχι μανάρι μου, ενθύμιο από τα παλιά». Τα παλιά όταν τα ακούς από το στόμα του μοιάζουν καινούργια, εντελώς επίκαιρα. Ο Χρόνης Μίσσιος σου πετά τις λέξεις και τρέχεις μετά να βρεις το νήμα και τις σημασίες της. Δεν ξέρω γιατί του αποδίδουν τον χαρακτηρισμό κοσμοκαλόγερος. Δεν μοιάζει, περισσότερο είναι ένας παλιός «μάγκας». Ένας «νέος» εβδομήντα δύο χρόνων ο οποίος, εκεί στο Καπανδρίτι, διατηρεί το δικό του Τρόπο και Ρυθμό. Μας έδειξε τον τόπο, περπατώντας και δεν υπήρξε άνθρωπος που να ανταμώσαμε και να μην σταμάτησε να τον χαιρετίσει και να ανταλλάξουν δύο λόγια. Εκεί κάτω από τον ίσκιο της μουριάς της κυρά Κατίνας μιλήσαμε για το κρασί , τον έρωτα, το σήμερα και τα παλιά, που είναι τόσο επίκαιρα.
ΕΡ: Πως αποφασίσατε να γίνεται συγγραφέας; τελικά ένας άνθρωπος γεννιέται ή γίνεται συγγραφέας;
ΑΠ: Εγώ έγραφα μόνο πολιτικούς λόγους. Ποτέ δεν φαντάστηκα ότι θα γινόμουν συγγραφέας. Όταν τέλειωνε ο εφιάλτης, το όνειρο που υπηρετούσα μια ζωή, με τα γνωστά γεγονότα που συνέβησαν στο λεγόμενο σοσιαλιστικό στρατόπεδο, τότε και εγώ όπως και άλλοι σύντροφοι μου κομμουνιστές βρεθήκαμε μπροστά σε ένα τραγικό υπαρξιακό πρόβλημα, πως προσδιοριζόμαστε στην ζωή, με ποια φιλοσοφία με ποια δικαιολογία, από που κρατιόμαστε σαν υπάρξεις. Και ήταν παρά πολύ δύσκολο πια όταν στο περισσότερο από τον μισό αιώνα ζωής, με το ένα πόδι στον τάφο να μπορέσουμε να επαναπροσδιοριστούμε. Γιατί ζούμε...
ΕΡ : Γιατί ζούμε;
ΑΠ: Γιατί εμείς ξέρουμε πια ότι ένας άνθρωπος όταν αναλώσει τη ζωή του απλώς για λόγους βιοποριστικούς είναι ένας άνθρωπος δυστυχισμένος. Ένας άνθρωπος ο οποίος δεν μπορεί να συνδεθεί με τα μηνύματα, τις ιδέες και τα προβλήματα της εποχής του, να συμμετάσχει σε αυτά είναι σαν ένα απλό ζώο, σαν ένα μοσχάρι που τρώει, αναπαράγεται...
ΕΡ: Πως αποφασίσατε να γράψετε;
ΑΠ: Δεν το αποφάσισα εγώ, έγινε εξ ανάγκης. Όταν τελικά το όνειρο που υπερασπιζόμουν για ένα άλλον κόσμο βρικολάκιασε με τα γνωστά γεγονότα και εγώ ήμουν σε μια ηλικία που γίνονταν ο επαναπροσδιορισμός της ζωής, δεν είχα πια που να ακουμπήσω την ψυχή μου, τα συναισθήματα μου και πολλές φορές πέρασε από το μυαλό μου, τι κάνω, τι παριστάνω στη ζωή. Τότε είχα την τύχη να αποκτήσω το πρώτο μου σκυλί τη Στόρμη. Η παρέα μου μαζί της με έβγαλε από το αδιέξοδο και με ξάνοιξε στην κοινωνία.
ΕΡ: Πως εξηγείτε το γεγονός ότι οι άνθρωποι σήμερα ενδιαφέρονται για το πως θα γίνουν γνωστοί και πως θα κερδίσουν περισσότερα χρήματα;
ΑΠ: Αυτές είναι οι κυρίαρχες αξίες του συστήματος, αυτός είναι ο καπιταλισμός. Ποιος θα αντιδράσει; Υποτίθεται ότι στην εποχή μας υπάρχουν τα πολιτικά κόμματα. Καθένας λέει τούτο, το άλλο, ισχυρίζεται πως θα μας εξυπηρετήσει καλύτερα. Είναι ένα σύστημα τόσο τρομακτικά βάρβαρο που λες: μα είναι δυνατόν; Δεν υπάρχει σήμερα ιδεολογία, άποψη, ιδέες που να αρνούνται το σύστημα. Δεν ψηφίζω στις εκλογές κανένα κόμμα γιατί όλα δουλεύουν για το πως θα διαχειριστούν καλύτερα το σύστημα. Δεν αποδέχομαι αυτό το σύστημα. Οι κοινωνίες από πολλού έχουν εγκαταλείψει τη μέθοδο της πρόληψης των κοινωνικών προβλημάτων και όλο και περισσότερο επαφύονται στην μέθοδο της καταστολής.
Βγαίνει προχθές ο υπουργός παιδείας και βάζει κανόνες συμπεριφοράς των παιδιών στο σχολειό. Αν ρε παλιοκερατάδες, η συμπεριφορά των παιδιών στο σχολειό είναι αντιαισθητική, είναι βάρβαρη ή τα παιδιά σχίζουν τα βιβλία γιατί τα μισούν, ποιος φταίει; Φταίνε τα παιδιά; Αυτό δεν σημαίνει αποτυχία τελικά της παιδείας σας; Γιατί δεν μπορέσατε να δώσετε μια αισθητική συμπεριφοράς στα παιδιά, γιατί δεν μπορέσατε να τους μπάσετε μέσα σε αυτόν το καταπληκτικό κόσμο της παιδείας, της ομορφιάς της κουλτούρας. Αυτό δεν σημαίνει αποτυχία της παιδείας σας τελικά; Δεν σημαίνει ότι αποτύχατε; Όταν αποτυγχάνετε σε αυτά πηγαίνετε στα μέτρα…
ΕΡ: Υπάρχει ελπίδα τελικά; Γιατί περιγράφετε την πραγματικότητα και την καθημερινότητα με πολύ μελανά χρώματα;
ΑΠ: Αυτά θα αλλάξουν όταν ανατραπεί το συγκεκριμένο σύστημα. Και το σύστημα καλά κρατεί. Είναι δυνατόν το 2002, με τόσες φιλοσοφίες, να αλληλοσκοτώνονται οι άνθρωποι, παιδάκια να ντύνονται με εκρηκτικά και να τινάζουν στον αέρα άλλα παιδάκια; Να μπαίνουν άλλοι με τα τάνκς μες στα σπίτια; Ποιος βλαξ ισχυρίζεται ακόμη ότι είμαστε λογικά όντα; Ποιος; Ποιος είναι αυτός; Μακελεύουμε όλον τον πλανήτη, δηλητηριάζουμε τα πάντα, παρεμβαίνουμε στα ιερά μυστήρια της ζωής χωρίς να ξέρουμε τι διάολο θα βγει από αυτήν την ιστορία. Η φύση διαιωνίζεται γιατί είναι ελκυστική, η φύση διαιωνίζεται μέσω της ηδονής της απόλαυσης και του θανάτου. Ο άνθρωπος έκανε τραγωδία και τη ζωή του και τον θάνατο του. Γι’ αυτό είναι δυστυχής, γιατί έχει αποτύχει. Ο άνθρωπος που έχει ικανότητα να ζήσει τη ζωή του δεν φοβάται το θάνατο, είναι το φιλαράκι του.
ΕΡ: Το μέλλον;
ΑΠ: Το μέλλον δυστυχώς είναι πρόδηλο: θα αγοράζουν μωρά στα σούπερ μάρκετ, πράσινη φυλή, κίτρινη φυλή. Τα κόμματα θα παραγγέλνουν οπαδούς στα εργοστάσια. Εκλογές έρχονται, θέλουμε πέντε χιλιάδες οπαδούς...
ΕΡ: Σήμερα διανύουμε την εποχή της υπερπληροφόρησης, Πιστεύετε πως αυτό είναι ένα είδος τύφλωσης για τον άνθρωπο;
ΑΠ: Διάγουμε την εποχή της υπερπαραπληροφόρησης. Και σήμερα το «διανοείσθαι» ισούται με ειρωνεία. Μακάριοι οι φτωχοί τω πνεύματι. Όσο μπορεί ο άνθρωπος να σκέφτεται τον εαυτό του και το σύμπαν θα μπορεί να σκεφτεί και να νοιαστεί. Το κορμάκι του θα μπορεί να σκεφτεί και να καταλάβει τι σημαίνει ησυχία, τι σημαίνει απόλαυση, τι σημαίνει να ακούς ένα αηδόνι, να μυρίζεις το χώμα. Σου πετάγεται ξαφνικά ένα λουλουδάκι και σε τρελαίνει, που το βρήκε τόσο άρωμα τόσα χρώματα.
ΕΡ: Βλέπετε ειδήσεις; Τι θεωρείτε είδηση;
ΑΠ: Η είδηση είναι αγαθό και δυστυχώς ο πολίτης δεν έχει πρόσβαση σε αυτό. Σήμερα πρέπει να φας στη μάπα τρία απορριμματοφόρα σκουπίδια για να ακούσεις τελικά τι έγινε στην Παλαιστίνη. Γι αυτό προτιμώ το ραδιόφωνο παρότι και αυτό με εξοργίζει μερικές φορές με τις αγριοφωνάρες των διαφημίσεων.
ΕΡ: Από που μπορεί σήμερα να κρατηθεί ένας άνθρωπος;
ΑΠ: Από τα μάτια ενός σκύλου ίσως, αν έχει την ικανότητα μιας ανταλλακτικής επικοινωνίας με τον συνάνθρωπο του...
ΕΡ: Θέλω να μου πείτε τη διαφορά της δύναμης που έχει ένας συγγραφέας και ένας πολιτικός;
ΑΠ: Μα είναι όλα διαφορετικά... Ο συγγραφέας βγάζει τη ψυχούλα του όπως βγάζει η νοικοκυρά τα εσώρουχα της και τα απλώνει στο σκοινί της γειτονιάς, λέει το πόνο του, τα προβληματάκια του μέσα από ωραίες ιστορίες ώστε να δώσει χαρά στους ανθρώπους. Ο πολιτικός λέει ψέματα. Συνέχεια ψέματα. Και δεν τους αρκούν τα ψέματα, τώρα έχουν επιστρατεύσει και τους επικοινωνιολόγους, αυτούς που τους φτιάχνουν εικόνα. Διότι πουλάνε εικόνα. Κοτζάμ επιστήμη, να φτιάχνουν την εικόνα των πολιτικών και να την πουλάνε. Αυτό πουλάνε, δεν έχουν κάτι άλλο από την φτιαχτή εικόνα. Ούτε γλώσσα έχουν. Οι λέξεις έχουν χάσει κάθε ισχύ στα χείλη των πολιτικών. Τις χρησιμοποιούν και τις κακοποιούν.
ΕΡ: Έχετε γράψει πως οι «λέξεις έχουν εκφυλιστεί ως την έσχατη ταπείνωση, να μην κουβαλούν καμιά ευθύνη». Το πιστεύετε αυτό και αν ναι, γιατί εξακολουθείτε να γράφετε;
ΑΠ: Προσπαθώ να σώσω τη γλώσσα, να της δώσω ξανά, πραγματικά, τις έννοιες και το νόημα που κουβαλάνε. Τα βιβλία σέβονται τη γλώσσα μας, με τις προτάσεις, το σωστό συντακτικό και τις σκέψεις. Είναι μια τεράστια προσφορά μπροστά στην κακοποίησή της που γίνεται από όλα τα μέσα, από τους πολιτικούς, τον πολιτικό λόγο, τα ΜΜΕ. Σπάνια διακρίνεις στα ΜΜΕ κάποιον να μιλάει σωστά ελληνικά, τα δε παιδιά είναι φοβερά! Η γλώσσα είναι η ύπαρξη της ανθρώπινης επικοινωνίας και εκεί πρέπει να δοθεί βάρος. Αν υπάρχει ελπίδα να σωθούμε, να κοιταχτούμε στα μάτια, αυτή έχει και την σφραγίδα της γλώσσας.
ΕΡ: Έχετε γράψει πως «η ελπίδα έχει τη μορφή της μπλε πεταλούδας που πέθανε από το κλάμα αρνούμενη να ζήσει χωρίς τη συναισθηματική ηδονή του έρωτα». Αυτό για ποιόν θα το λέγατε σήμερα;
ΑΠ: Ο έρωτας θέλει ψυχική ισορροπία. Να δίνεις. Και δίνει όποιος είναι πλούσιος. Σήμερα, οι νέοι δύσκολα ερωτεύονται, μέσα σε αυτά τα κλαμπ με τα νταπαντούμπα δεν χωράει ο έρωτας. Σήμερα ο έρωτας είναι εγκαταλελειμμένος.
ΕΡ: Η Ελλάδα παράγει πολιτισμό σήμερα;
ΑΠ: Δεν θα σταθώ στη Γιουροβίζιον, στην ασχήμια που υπάρχει, αλλά στην ελπίδα. Ο Έλληνας στην καθημερινότητα του είναι ποιητής, φτιάχνει ένα τραπέζι για να τρώει και αρχίζει να του σκαλίζει σχέδια. Το 99% τον Ελλήνων γράφει. Αν βάλεις το χαρτί μπροστά σου, ή πρέπει να είσαι μεγάλος τεχνίτης και κατεργάρης για να ξεπατώσεις τις πληγές σου να πεις τον πόνο σου ή κάθεσαι τεχνητά και δουλεύεις.
ΕΡ: Σήμερα μπορεί να είναι κάποιος Κομουνιστής;
ΑΠ: Με την έννοια των κομμάτων όχι. Υπάρχει η πολιτική πρόταση της αριστεράς. Δηλαδή μπορεί να διατυπωθεί, υπάρχουν ιδέες. Το θέμα είναι αν αποδέχεσαι η δεν αποδέχεσαι το καπιταλιστικό σύστημα ή αν όπως το ΚΚΕ δρα τυφλά με ένα μαρξισμό. Ωστόσο ο Μαρξ δεν έχει καμία σχέση με αυτά τα κόμματα. Αποτελεί ατύχημα κατά την αντίληψη μου το γεγονός ότι η κατάρρευση του λεγόμενου υπαρκτού ή ανύπαρκτου σοσιαλισμού συνδέθηκε με τον Μαρξισμό. Ο μαρξισμός είναι μια επιστήμη, η οποία έχει προσφέρει σημαντικά στην ανθρώπινη σκέψη, στην οικονομία.
ΕΡ: Θεωρείστε αριστερός...
ΑΠ: Δεν θεωρούμαι αριστερός. Είμαι κομουνιστής. Γιατί εγώ πιστεύω ότι το γεγονός ότι αυτό το όνειρο προδόθηκε όπως προδόθηκε, δεν ήταν λάθος. Ήταν ένα από τα σημαντικότερα όνειρα της ανθρωπότητας.
ΕΡ: Υπάρχει σήμερα στη χώρα μας Αριστερά;
ΑΠ: Δεν νομίζω... νομίζω ότι όλα τα κόμματα αυτό που κάνουν, είναι να υποστηρίζουν ότι αυτά θα διαχειριστούν καλύτερα το καπιταλιστικό σύστημα.
ΕΡ: Πανευρωπαϊκά παρατηρείται πτώση της Αριστεράς και άνοδος της Δεξιάς. Τα πράγματα δείχνουν πως το ίδιο θα συμβεί και στην χώρα μας. Πως το ερμηνεύετε αυτό;
ΑΠ: Ποιας Αριστεράς και ποιας Δεξιάς; Το Δεξιός ή Αριστερός σήμερα ισχύει μονάχα για τον ράφτη. Όταν πάει ο άντρας για να ράψει ένα παντελόνι, τον ρωτάει ο ράφτης «δεξιός είσαι ή αριστερός;». Σήμερα δεν ισχύει πια. Οι πάντες διαχειρίζονται το σύστημα. Ανάμεσα στην κεντροδεξιά και την σοσιαλδημοκρατία ξεχάσανε το καπιταλισμό. Ρε παιδιά ο καπιταλισμός υπάρχει, αυτό είναι το πρόβλημα. Εδώ βρίσκεται μπροστά μας η βαρβαρότητα. Μετά την χούντα ήρθε η μαγική λέξη, ανάπτυξη και δώστου ανάπτυξη και δώστου ανάπτυξη. Και τι βλέπουμε; Από τη μια μεριά βλέπουμε να συσσωρεύεται ο πλούτος στα λίγα χέρια και από την άλλη οι άνθρωποι να φτωχαίνουν. Εγώ βγήκα από τη φυλακή και έπιασα δουλειά και έπαιρνα μισθό 4.500 χιλιάδες. Σήμερα έχουν αυξηθεί οι μισθοί λες και είναι μαρουλόφυλλα. Τι είναι αυτή η ανάπτυξη, για ποιους γίνεται; τώρα πάνε να τους φάνε και τις συντάξεις των ανθρώπων. Φωνάζει και ο φίλος μου ο Νικολάκης ο Κωνσταντόπουλος καλά φωνάζει, καλά τα λέει, ε, και τι γίνεται; Μου λένε να κουβεντιάσουμε οικολογικά, τι οικολογικά. Αν θέλετε να θέσουμε προβλήματα ουσιαστικά κατά την άποψη μου, να τα θέσουμε. Παραδείγματος χάριν, να κατεβούμε με το αίτημα η Αθήνα πόλις των 500.000 ανθρώπων, οι υπόλοιποι να επιστρέψουν στα χωριά τους που ερημώνουν. Αυτή είναι αριστερή πρόταση και αξίζει να παλέψεις γι’ αυτή, διότι αν δεν τσακίσουμε τα μεγάλα μεγέθη δεν πρόκειται να ξανανταμώσουμε σαν άνθρωποι. Εγώ είμαι της άποψης, για τη δημιουργία μικρών κοινωνιών, όπου οι άνθρωποι θα μπορούν να κοιτάζονται στα μάτια.
ΕΡ: Ως παλιός αριστερός θεωρείτε σήμερα πως μπορείτε να κοιτάξετε στα μάτια τους συντρόφους σας; Έχετε κοινά με αυτούς;
ΑΠ: Πως δεν έχω, ζήσαμε μαζί τόσο όμορφες και έντονες στιγμές.
ΕΡ: Αυτά σε σχέση με το παρελθόν. Τώρα;
ΑΠ: Τώρα δεν τους βλέπω, δεν συναναστρέφομαι πολύ. Επιλέγω τη μοναξιά μου, την οποία θεωρώ πάρα πολύ σημαντική και πάρα πολύ εκφραστική. Νομίζω ότι ύστερα από τόσα χρόνια κοινωνικών αγώνων έχω και εγώ το δικαίωμα μιας επιλογής. Της μοναξιάς.
ΕΡ: Δικαιούται ένας αριστερός να απομονώνεται;
ΑΠ: Δεν είναι απομόνωση. Είναι μια άλλη στάση ζωής.
ΕΡ: Τι μήνυμα στέλνετε στους παλιούς σας συντρόφους;
ΑΠ: Να είναι καλά. Μπορεί να πάθαμε αυτό που πάθαμε, όμως ζήσαμε μια ζωή γεμάτη, πλούσια, δύσκολη, παίξαμε πολλές φορές τη ζωή μας κορώνα- γράμματα, όμως παλέψαμε για πράγματα πολύ σημαντικά, για την ανάγκη της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, για τη δημοκρατία, για ένα καλύτερο μεροκάματο, για έναν καλύτερο κόσμο. Ήταν πολυσήμαντη η ζωή μας. Δεν έχει κανένα νόημα μια ζωή που δεν αναλώνεται πέρα από σένα, πέρα από το συμφέρον σου. Διότι δεν μπορεί οι άνθρωποι να μην σκέφτονται ποιον κόσμο θα παραδώσουν αύριο στα παιδιά τους.
ΕΡ: Θα γράφατε ένα μυθιστόρημα για τους πολιτικούς του σήμερα;
ΑΠ: Όχι , είναι τόσο μονοσήμαντοι που τελειώνεις με αυτούς με μια μονοκονδυλιά.
ΕΡ: Οι παλιοί;
ΑΠ: Οι παλιοί είχαν ψωμί. Δηλαδή εμείς παλεύαμε για τη δημοκρατία, οι άλλοι λέγανε κακό πράγμα η δημοκρατία. Είχαμε αντίπαλο. Σήμερα ακούω κάτι πομπώδη και του Καραμανλή και του Σημίτη. Τσακώνονται για ένα νομοσχέδιο. Εντάξει δεν είναι καλό το νομοσχέδιο, φέρτε το δικό σας λέει ο ένας. Δεν το φέρνω να μη μάθετε τις θέσεις μας.
ΕΡ: Ψηφίζετε σήμερα εσείς;
ΑΠ: (χαμογελά) Άμα θέλω...
ΕΡ: Θέλετε;
ΑΠ: .....
ΕΡ: Τι κόσμος είναι ο σημερινός;
ΑΠ: Σήμερα οι Έλληνες κάνουν παιδιά και δεν τους νοιάζει, αν στα 15 τους θα έχουν καρκίνο από τα δηλητήρια που πλακώνονται στους λαχανόκηπους. Από τι τρώμε; Τα ταΐζουν μέσα από φούρνους μικροκυμάτων, χημικά έτοιμα φαγητά που αγοράζουν. Αυτό είναι έγκλημα.
ΕΡ: Ως ένας άνθρωπος που ήσασταν χρόνια φυλακισμένος. Θέλω να σας ρωτήσω, η ελευθερία σήμερα που κατοικεί, που μπορεί κάποιος να την αναζητήσει;
ΑΠ: Η ελευθερία ματάκια μου, πάντα κατοικεί μέσα στον καθένα μας. Κι όταν σ’ έχουν δεμένο σ΄ ένα πάγκο και σε βασανίζουν, όσο εσύ αντιστέκεσαι, είσαι ελεύθερος.
ΕΡ: Όταν γράφετε τα μυθιστορήματα σας, σας γοητεύει περισσότερο ο θύτης ή το θύμα της εξουσίας;
ΑΠ: Κανένας δεν με γοητεύει. Απλώς συμπαρίσταμαι στον ένα και μισώ τον άλλο.
ΕΡ: Η τέχνη της συγγραφής είναι ένας τρόπος για να κερδίσεις την αιωνιότητα;
ΑΠ: Τι να τι να κάνω την αιωνιότητα. Απλά καμιά φορά σκέφτομαι ότι ύστερα από 100 χρόνια θα βρεθεί κανένας μάγκας να βρει κανένα βιβλίο μου και θα πει, αυτός ο μάγκας τα έλεγε, τα έλεγε από τότε ο φουκαράς.
ΕΡ: Εμπιστεύεστε τη νέα γενιά;
ΑΠ: ( ...) όσο θα υπάρχουν άνθρωποι, ναι. Δεν το εννοώ με την έννοια του ανθρωποειδούς, με την κλασική έννοια της λέξης, ναι.
ΕΡ: Επιλέγετε το τέλος στα βιβλία σας. Στο τέλος της ζωής σας, τι θέλετε να πουν;
ΑΠ: Ήταν ένα μάγκας.
ΕΡ: Σας τρομάζει το τέλος;
ΑΠ: Όχι, ο θάνατος είναι ένα φιλαράκι , μαζί γεννιόμαστε, μαζί πορευόμαστε, μαζί μεγαλώνουμε. Και όταν το θάνατο τον περπατάς, τον γλεντάς, έρχεται μια στιγμή σε ακουμπά στον ώμο και ξεκινάει ένα άλλο δρομολόγιο.
ΕΡ: Ποιος είναι σήμερα ο Άγιος Ανώνυμος;
ΑΠ: Ο πολίτης που αγωνίζεται να επιζήσει, να τα φέρει βόλτα, να βρει μια στιγμή να δει το φεγγάρι, να πει δυο λόγια στον γείτονα του.
ΕΡ: Θα γράψατε άλλο βιβλίο;
ΑΠ: Πού να ξέρω καρδούλα μου, που να ξέρω. Κάθε φορά που τελειώνω ένα βιβλίο, περνάω ένα στάδιο κατάθλιψης. Νομίζεις πως τα είπες όλα πια. Και ύστερα το μυαλό αρχίζει να ψάχνει, να ψάχνει σαν ραντάρ...
