Το «στυλ» (*)

      «Και το στυλ; Τι είναι για σένα το στυλ;» ρωτά τον Μπουκόφσκι ο δημοσιογράφος Ζαν-Φρανσουά Ντουβάλ στο βιβλίο-συνέντευξη BuketlesBeats.

        «Το στυλ» απαντά «είναι το καλύτερο που μπορείς να κάνεις σε κάθε περίπτωση. Αυτό είναι. Όταν ένας δεν κάνει ό,τι καλύτερο μπορεί, κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες, δεν έχει στυλ». Πράγμα που, για τον συγγραφέα, ισχύει στην συγγραφή όπως και στη ζωή. Αυτός ο ίδιος είναι το στυλ του. Η προσωπική του συμπεριφορά εναρμονίζει το περιεχόμενο και τη φόρμα, βρίσκοντας στον εαυτό του αυτό που κανείς δεν μπορεί να διδάξει ή να το μάθει από οποιονδήποτε.

        Το στυλ είναι μια τεχνική μορφή της γραφής, που ταυτίζεται με την προσωπική αλήθεια του συγγραφέα. Το στυλ μετριέται από τη δύναμη που θέλεις να εκφράσεις, από την λεπτότητα, από το πάθος και, αν είναι αναγκαίο, ακόμη κι από την απελπισία με την οποία εκφράζεις αυτό που αισθάνεσαι. Μην γράφεις, αν δεν έχεις να πεις τίποτε το εξαιρετικό. Μην κάνεις ούτε πειραματισμούς με μόνο σκοπό τον πειραματισμό. Γράφοντας «πειραματιζόμενος» είναι σαν να ζωγραφίζεις «άτυπα» ή να παίζεις τζαζ, αλλά αφού έχεις εξασκηθεί στην τεχνική της γραφής, του σχεδίου, της μουσικής. Τελικά, το στυλ είναι ο μύθος, η ουτοπία του κάθε συγγραφέα. Γράφει ο Ρολάν ΜπαρτστοΟ βαθμός μηδέντης γραφής: «Είναι η μοναξιά, δηλαδή πάντα ένα μυστικό».

        Δεν είναι λίγοι οι συγγραφείς που, στη μοναξιά ενός εντελώς προσωπικού στυλ –μια επιδίωξη της μοναδικότητας και, μαζί, της οικουμενικότητας- προτιμούν τη σιγουριά της απρόσωπης ή ουδέτερης φόρμας: ένας τρόπος γραφής που, στις χειρότερες περιπτώσεις, είναι εκείνο των Άρλεκιν και, στις καλύτερες, του Κάφκα ή του Καμύ. Η κακή λογοτεχνία βρίσκει παρηγοριά στο γεγονός ότι τη διαβάζουν αρκετοί∙ ενώ η καλή χάνει αναγνώστες. Ποιος διαβάζει πια συγγραφείς που θεωρούνται δύσκολοι, ακατανόητοι, περίπλοκοι, και δεν αντιλαμβάνονται ότι, συχνά, καταλήγουν ακατανόητες οι κοινοτοπίες των «εύκολων» συγγραφέων.

        Σύμφωνα με τον κινέζο ποιητή του 4^ου αιώνα Τσι Λου, «η αλήθεια είναι ο κορμός του δέντρου και το στυλ δίνει το όμορφο φύλλωμα» (Η τέχνη του γραψίματος).  Ή ίσως, όπως υποστηρίζει τον 18^ο αιώνα ο γάλλος νατουραλιστής Ζορζ-Λουί Μπουφόν, «το στυλ είναι ο άνθρωπος» με τον χαρακτήρα του.

        Ο Ίταλο Καλβίνο αντίθετα δεν φαίνεται να συμφωνεί: «Το στυλ, το γούστο, η προσωπική φιλοσοφία, η υποκειμενικότητα, ο πνευματικός πλούτος, οι εμπειρίες της ζωής, η ψυχολογία, το ταλέντο, τα μυστικά της δουλειάς: όλα τα στοιχεία που συνηγορούν ότι αυτά που γράφω αναγνωρίζονται ως δικά μου, μοιάζουν σαν ένα κλουβί που περιορίζει τις δυνατότητές μου» (Αν μια νύχτα του χειμώνα ένας ταξιδιώτης). Ο Καλβίνο, εξαιρετικός πειραματιστής διαφορετικών αφηγηματικών τρόπων, είναι επίσης προσεκτικός σε μια οργάνωση του κειμένου σε λογικο-γραμματικό επίπεδο. Σχετικά με τις ανάγκες του στυλ, είναι ιδιαίτερη η αφηγηματική και περιγραφική επιμέλεια με την οποία ο Καλβίνο οργανώνει το κείμενό του, δηλαδή την αρμονία και την ενότητα της σκέψης, που αποτελούν την κεντρική ιδέα κάθε πλευράς του κειμένου.

(*) Από το λατινικό stylus, αιχμηρό αντικείμενο που χρησιμοποιούσαν οι Λατίνοι για να χαράζουν λέξεις επάνω σε πίνακες καλυμμένους με κερί.

*Φοίβος Γκικόπουλος είναι ομότιμος καθηγητής του ΑΠΘ