Δύο διαφορετικά δημοσιεύματα, ένα στη Γαλλία (Le Monde*) και ένα στην Ελλάδα (Ρeporters united**) αναφέρονται στη μαζική μόλυνση της φύσης και των ανθρώπων από τους λεγόμενους «αιώνιους ρύπους» με τεράστιες συνέπειες για την υγεία.
Δύο ξεχωριστές έρευνες που πραγματοποιήθηκαν από το εργαστήριο Eurofins και τις ενώσεις UFC-Que Choisir και Générations Futures και δημοσιοποιήθηκαν σήμερα, 23 Ιανουαρίου 2025, αποκαλύπτουν ότι η μόλυνση του πόσιμου νερού από τους «αιώνιους ρύπους» (PFAS, Πολυ- και υπερφθοριωμένα αλκύλια) φτάνει σε επίπεδα που δεν μπορούμε να φανταστούμε. Όλοι εκτίθενται σε αυτές τις τοξικές ουσίες μέσω του πόσιμου νερού και στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων σε επίπεδα που υπερβαίνουν το θεωρητικό όριο. Στην Ελλάδα οι αρχές δεν δίνουν καν τα στοιχεία των ελάχιστων ερευνών, αλλά σύμφωνα με την έρευνα των Reporters United η μόλυνση από τους «αιώνιους ρύπους» είναι παντού, από το νερό μέχρι τα αυγά.
Οι «αιώνιοι ρύποι» μολύνουν όχι μόνο ολόκληρο τον πλανήτη αλλά και το αίμα των ανθρώπινων όντων με συνέπεια την πρόκληση μιας σειράς ασθενειών από καρκίνο μέχρι και στειρότητα. Το κόστος της απορρύπανσης είναι τεράστιο και οι κατασκευαστές ασκούν πιέσεις ώστε να μην απαγορευθούν τα PFAS. που αντιπροσωπεύουν μια οικογένεια περισσότερων από 10.000 συνθετικών χημικών ουσιών που χρησιμοποιούνται στη βιομηχανία και στα καταναλωτικά προϊόντα από τα τέλη της δεκαετίας του 1940, στα αντικολλητικά (τηγάνια με τεφλόν), στα υδατοαπωθητικά (αδιάβροχα), στα ανθεκτικά στους λεκέδες, στα ανθεκτικά σε πολύ υψηλές θερμοκρασίες και σε ακραίες φυσικές συνθήκες, στους πυροσβεστικούς αφροούς, στα φυτοφάρμακα, στα χρώματα, στις χορδές κιθάρας, σε εμφυτεύματα και σε χιλιάδες άλλες εφαρμογές.
Τα PFAS έχουν το χαρακτηριστικό ότι είναι κινητά: ανιχνεύονται στη βροχή, στα ποτάμια, στο έδαφος, σε υπόγεια νερά ή στα τρόφιμα: έχουν εξαπλωθεί παντού από τα αγγούρια μέχρι τις ενυδρίδες και τα αυγά, σχεδόν σε όλους τους οργανισμούς, ιδιαίτερα στον άνθρωπο. Η κοινή μας σύνθεση αίματος περιέχει τώρα PFAS και τα παιδιά μας γεννιούνται «προμολυσμένα» από αυτές τις εξαιρετικά τοξικές ενώσεις.
Η τοξικότητα του PFAS, που κρύβεται από τους κατασκευαστές για δεκαετίες, έχει τεκμηριωθεί σε μια σειρά έρευνες τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια. Η έκθεση σε αυτές τις ενώσεις συνδέεται ήδη με δώδεκα ασθένειες:
Το 2023, ο Διεθνής Οργανισμός Έρευνας για τον Καρκίνο κατέταξε τα PFOA και PFOS, καθώς και τα PFAS, ως «σίγουρα καρκινογόνα για τον άνθρωπο» (ομάδα 1) και «πιθανά καρκινογόνα» (ομάδα 2Β). Μετα-αναλύσεις επιδημιολογικών μελετών, με ακλόνητα συμπεράσματα, υπογραμμίζουν μια σημαντική συσχέτιση της μόλυνσης με το χαμηλό βάρος γέννησης (που συνδέεται με υψηλό κίνδυνο ασθενειών), την παχυσαρκία και τη δυσλιπιδαιμία (ανωμαλίες που συνδέονται με το ποσοστό χοληστερόλης) στα παιδιά, την πρώιμη εφηβεία, τον υποθυρεοειδισμό, καρκίνους των γυναικών, των νεφρών και των όρχεων.
Άλλες επιστημονικές δημοσιεύσεις σημειώνουν επίσης μια σχέση με την πνευμονία στα παιδιά, και με τον καρκίνο του μαστού, τον διαβήτη και τον διαβήτη κύησης, το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών και τη στειρότητα στις γυναίκες. Αρκετές μελέτες δείχνουν επίσης μειωμένη ανοσολογική απόκριση στον εμβολιασμό στα παιδιά σε μικρές δόσεις έκθεσης.
Στην Ελλάδα ιδιαίτερα επιβαρυμένες περιοχές είναι η Ατική, η Βοιωτία και η κεντρική Μακεδονία. Η έρευνα των Reporters United αποκαλύπτει ότι «από τη Μύκονο ως τον Κηφισό και από τα στρατιωτικά αεροδρόμια ως τα αυγά στα κοτέτσια τα βλαβερά και «αιώνια χημικά» PFAS εντοπίστηκαν έως και 330 φορές πάνω από το όριο. Αλλά πιο κρίσιμα είναι αυτά που μένουν στο σκοτάδι: οι αρχές και κορυφαίες ελληνικές εταιρείες κρατούν μυστικά τα αποτελέσματα των μετρήσεων του».
"Αδημοσίευτες μετρήσεις από το Χημείο του Κράτους για τον ρύπο PFOS, το καρκινογόνο υλικό επίστρωσης των πρώτων αντικολλητικών τηγανιών, σε λίμνες και ποτάμια.
Στη λίμνη Σαλτίνη, στο Άκτιο, οι τιμές ξεπερνούν 334 φορές τα πρότυπα περιβαλλοντικής ποιότητας της ΕΕ. Στο ρέμα της Πικροδάφνης, στον Άλιμο, ξεπερνούν 18 φορές το όριο και στον Κηφισό 128 φορές.
Αδημοσίευτα στοιχεία από πρόσφατη έρευνα ελληνικών πανεπιστημίων για τις συγκεντρώσεις 36 διαφορετικών ουσιών PFAS σε αυγά από κοτέτσια σε όλη την Ελλάδα. Το 2022 η ΕΕ καθόρισε όρια συγκεντρώσεων PFAS, πάνω από τα οποία τα αυγά δεν πρέπει να καταναλώνονται. Εντοπίστηκαν PFAS σε όλα ανεξαιρέτως τα αυγά, ενώ στα μισά οι συγκεντρώσεις ξεπέρασαν το όριο.»
Στη μοναδική μέτρηση η οποία έγινε το 2022 για λογαριασμό της Περιφέρειας Αττικής στα υπόγεια ύδατα της περιοχής του Ασωπού βρέθηκαν PFAS σε τιμές που κατατάσσουν την περιοχή στα hotspots (συγκεντρώσεις άνω των νανογραμμαμμαρίων / λίτρο – 100 ng/l). Όπως είναι γνωστό από την περιοχή αυτή προέρχεται μεγάλο μέρος των κηπευτικών προϊόντων που καταναλώνουν οι κάτοικοι της Αττικής."
Στη Γαλλία και αλλού, οι αρχές συνιστούν να μην χρησιμοποιείται νερό από ιδιωτικά πηγάδια ή βρόχινο νερό και να αποφεύγεται η κατανάλωση φρούτων και λαχανικών από κήπους, καθώς και αυγών, πραγματικών συμπυκνωμάτων PFAS, σε μια περίμετρο 500 μέτρων γύρω από θερμά σημεία.
Για τους κατοίκους της περιοχής και το γενικό πληθυσμό, τα τρόφιμα και το νερό αποτελούν την κύρια πηγή έκθεσης στο PFAS. Η κατανάλωση θαλασσινών φαίνεται επίσης να αντιπροσωπεύει σημαντικό παράγοντα έκθεσης. Ακολουθεί, σε μικρότερο βαθμό, η επαφή με τον αέρα, τη σκόνη και τα καταναλωτικά προϊόντα που κατασκευάζονται με χρήση PFAS ή συσκευάζονται σε υλικά που τα περιέχουν.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η γαλλική εφημερίδα Le Monde σε δημοσίευμά της τον περασμένο Νοέμβριο αναφέρει ότι στη Γαλλία, αλλά ως έναν βαθμό και στην υπόλοιπη Ευρώπη, οι υδάτινοι πόροι έχουν μολυνθεί ανησυχητικά με τριφθοροξικό οξύ που είναι το μικρότερο μέλος της μεγάλης οικογένειας των πολύ- και υπερ-φθοριωμένων ενώσεων, των γνωστών PFAs, λόγω της αλόγιστης χρήσης του φυτοφαρμάκου flufenacet.
Το εν λόγω ζιζανιοκτόνο αναγνωρίστηκε στις 29 Σεπτεμβρίου 2024 από την Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων ως «ενδοκρινικός διαταράκτης», δηλαδή ως χημικό προϊόν που επιδρά στο ορμονικό σύστημα των ζώων και των ανθρώπων. Η Αρχή είχε ζητήσει από το 2013 την απόσυρση του φυτοφαρμάκου flufenacet από τις ευρωπαϊκές αγορές, αυτό όμως δεν συνέβη λόγω μεταγενέστερων αποφάσεων αναστολής της απόσυρσης. Καταλαβαίνει κανείς ότι η πίεση των λόμπι (κυρίως της Bayer) ήταν ασφυκτική.
Η χρήση του είναι εξαιρετικά διαδεδομένη στην Ευρώπη, ενώ στη Γαλλία οι πωλήσεις του ουσιαστικά διπλασιάστηκαν τα τελευταία τρία χρόνια, προσεγγίζοντας τους 900 τόνους τον χρόνο.
Η κύρια πηγή, ωστόσο, ανθρωπογενούς ρύπανσης με TFA θεωρείται η αποικοδόμηση αεριών πρόδρομων ενώσεων και σε αυτές κατατάσσονται τα ψυκτικά μέσα νεότερης γενιάς τα οποία είναι υδρο-φθορο-ολεφίνες (HFOs) με μικρή διάρκεια ζωής, δεν καταστρέφουν το όζον αλλά οξειδώνονται παράγοντας TFA.
Eκτός από τα ψυκτικά μέσα, υπάρχουν πάνω από 2.000 πρόδρομες ενώσεις οι οποίες έχουν την ομάδα C-CF3 και δυνητικά μπορούν αποικοδομηθούν παράγοντας TFA. Αυτές ανήκουν σε τρεις κατηγορίες: τα μακρύτερης αλυσίδας PFAs, τα φθοριωμένα φυτοφάρμακα και τις φθοριωμένες φαρμακευτικές ενώσεις. Η ρύπανση αυτή εκτιμάται ότι έχει σημαντική συνεισφορά στη συνολική παρουσία του TFA στο έδαφος και τον υδροφόρο ορίζοντα, είτε είναι υπόγειο νερό είτε επιφανειακό.
Στην κατηγορία αυτή της ρύπανσης (αποικοδόμηση πρόδρομων ενώσεων) μπορεί να προστεθεί και η θερμόλυση φθορο-πολυμερών (όπως το γνωστό μας τεφλον) από την οποία παράγεται TFA.
Μια ακόμη σημαντική πηγή ρύπανσης με TFA προέρχεται από τις εκροές των Εγκαταστάσεων Βιολογικών Καθαρισμών καθώς με τη συμβατική επεξεργασία τους δεν απομακρύνεται το μόριο αυτό. Συνεπώς η επιβάρυνση που προκαλείται από αυτές έχει άμεση σχέση με την επιβάρυνση από τριφθοροξικό οξύ του πόσιμου νερού της περιοχής ή του νερού των βιομηχανιών που βρίσκονται στην περιοχή.
Τριφθοροξικό οξύ παράγεται ως παραπροϊόν και στις Εγκαταστάσεις Επεξεργασίας Νερού όταν αυτές προχωρούν σε ειδική θερμική διεργασία για την απομάκρυνση των PFAs μακρύτερης αλυσίδας. Αυτή η πηγή ρύπανσης σε περιοχές όπου το νερό είναι επιμολυσμένο με PFAs, έχει σημαντική συνεισφορά στην ρύπανση του περιβάλλοντος με TFA.
Σήμερα οι δημοσιευμένες τοξικολογικές μελέτες για το TFA είναι ακόμη λιγοστές. Σε μελέτη που έγινε σε κουνέλια φάνηκε ότι μετά από την έκθεση σε υψηλές συγκεντρώσεις TFA, παρατηρήθηκαν ανωμαλίες στα έμβρυα. Tα αποτελέσματα αυτά οδήγησαν τη Γερμανία πολύ πρόσφατα, μόλις το 2023, να καταθέσει φάκελο στο Ευρωπαϊκό Οργανισμό Χημικών Προϊόντων για να ταξινομήσει το TFA ως πιθανώς τοξικό για την ανθρώπινη αναπαραγωγή.
Στη βιβλιογραφία επίσης αναφέρεται ότι το μικρό μέγεθος του TFA του δίνει τη δυνατότητα να εισέρχεται στα κύτταρα και να επηρεάζει την τριτοταγή δομή των πρωτεϊνών. Αυτό το φαινόμενο θα μπορούσε να κάνει ακόμα μεγαλύτερη ζημιά στον ανθρώπινο οργανισμό.
* https://www.lemonde.fr/planete/article/2025/01/23/pfas-l-eau-potable-des-francais-massivement-contaminee-par-les-polluants-eternels_6511021_3244.html
**https://www.reportersunited.gr/15269/pfas-aionia-chimika-ellada/
