Λανθάνουσα εργασιακή ισότητα

     Η ώθηση προς την ισότητα είναι εδώ και δύο αιώνες η πιο σημαντική τάση των προηγμένων τεχνολογικά κοινωνιών. Φυσικά η τάση αυτή είναι μακριά από το να πραγματοποιηθεί, και οι παρενέργειες, καμιά φορά έντονες, και οι δυσκολίες πολλές φορές βίαιες, της πορείας προς την ισότητα δεν είναι άλλο από την κρίση της σύγχρονης ιστορίας. Αλλά η τεχνολογική πρόοδος οδηγεί, ως γνωστόν, σε μια όλο και μεγαλύτερη εξειδίκευση της εργασίας.

Σε μια κοινωνία που χαρακτηρίζεται από οικονομικές ανισότητες οι εξειδικεύσεις της εργασίας ταυτίζονται ενίοτε με τις κοινωνικές διαφοροποιήσεις: το αφεντικό είναι πιο πλούσιο από τον εργάτη, αλλά κι ο μηχανικός ζει πολύ καλύτερα από τον εργάτη∙ ο εργάτης στο εργοστάσιο συχνά ζει καλύτερα από τον εργάτη της γης, και ούτω καθ’ εξής. Κανείς δεν σκέφτεται να αντιπαραθέσει την πρόοδο προς την κοινωνική ισότητα με την τεχνολογική πρόοδο: η οδός για να συμβιβάσουμε αυτές τις δύο τάσεις υπάρχει: στο οικονομικό επίπεδο βρίσκεται στη σταδιακή μείωση των μισθολογικών διαφορών και του επιπέδου διαβίωσης, στην κοινωνική διάσταση (που δεν πρέπει να υποτιμήσουμε) βρίσκεται στο να αισθανθούμε αξιοπρεπή κάθε εργασία και ως κοινωνική λειτουργία αναγκαία και ισότιμη με τις άλλες: φυσικά ο δρόμος που πρέπει να διανύσουμε είναι μεγάλος και δύσβατος. Αυτός είναι ένας επιπλέον λόγος για να μην πάρουμε λάθος δρόμο.

Πιστεύω ότι τον λάθος δρόμο παίρνουν εκείνοι οι δημαγωγοί ή παιδαγωγοί που τείνουν να ισοπεδώσουν κάθε προσπάθεια αναβάθμισης της εκπαίδευσης που στοχεύει στη διαμόρφωση των μαθητών, απαλύνοντας τις διαφορετικές οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες. Εξάλλου οι διαφορές αυτές εμφανίζονται πιο έντονες όταν φτάνουν στο επίπεδο της απασχόλησης και του μισθού. Η δημαγωγική ισότητα που θέλει να ενώσει όλες τις τάξεις βασίζεται σε δύο ψευδαισθήσεις. Η πρώτη βρίσκεται στην κατάργηση των κοινωνικών διαφορών: απ’ τη στιγμή που αποδείχθηκε μάταιη η προσπάθεια να προχωρήσουμε σε μια κοινωνία χωρίς τάξεις, υπάρχει η τάση να φτάσουμε σε μια κοινωνική μεταρρύθμιση. Η άλλη ψευδαίσθηση είναι ότι σε μια σοσιαλιστική ή κομμουνιστική κοινωνία μπορεί να εξαιρεθεί χωρίς βλάβες η διαφοροποίηση των συνηθειών. Η καθαίρεση της «αξιοκρατίας» είναι ένας σωστός σκοπός, που πραγματοποιείται μετά από μια μακρά οικονομική και κριτικό-κοινωνική διαδικασία, αλλά δεν θα μπορέσει ποτέ να οδηγήσει (χωρίς να υποβαθμίσει το τεχνικό και το βιοτικό επίπεδο ολόκληρης  της κοινωνίας) στην ενοποίηση των συνηθειών και της απόδοσης.

*Ο Φοίβος Γκικόπουλος είναι ομότιμος καθηγητής του ΑΠΘ