Κατερίνα Μάτσα: Νιόβη/ το αδύνατο πένθος στον καιρό της πανδημίας

Με αφορμή το βιβλίο της ψυχιάτρου Κατερίνας Μάτσα: Νιόβη/ το αδύνατο πένθος στον καιρό της πανδημίας, εκδόσεις Άγρα και τις χθεσινές δηλώσεις του Σωτήρη Τσιόδρα περί "ποιοτικής μετάβασης στο θάνατο", μοιράζομαι μαζί σας το εξαιρετικό σχόλιο/ανάγνωση της συμφοιτήτριας μου Ντίνας Παπούδα και την ευχαριστώ. Αξίζει να το διαβάσετε!

"Η Νιόβη του τίτλου είναι το μυθολογικό πρόσωπο που βιώνει τα ακρότατο πένθος αλλά και μια δική «μας» Νιόβη, σύγχρονη, νέα γυναίκα, ασθενής της Κατερίνας Μάτσα, ψυχιάτρου με απίστευτη προσφορά και πολιτική εγρήγορση και ευαισθησία, που πενθεί με την ίδια μορφή με την αρχαία Νιόβη το δικό της πένθος: την απουσία του πατέρα και το θάνατο του 18χρονου γιού της και που, τελικά, φεύγει κι αυτή.

Ποιο είναι το αδύνατο πένθος; Είναι αυτό , μας λέει η Κατερίνα Μάτσα, που δεν βιώνεται ολοκληρωμένα, στο πλαίσιο της κοινότητας, με τις πατροπαράδοτες τελετές και την οικείωση της απώλειας, ώστε αυτή να βιωθεί στην πληρότητά της νοηματοδοτούμενη και να σημάνει την έναρξη μιας νέας εποχής, ανανοηματοδοτημένης, για τους πενθούντες. Στον καιρό του πρώτου κύματος της πανδημίας, επειδή η μεταδοτικότητα του ιού είναι μεγάλη και οι υγειονομικές επιταγές επιβάλλουν , κατά χιλιάδες θάβονται οι νεκροί (και συχνά σε ομαδικούς τάφους), οι τελετές αποχαιρετισμού των αγαπημένων νεκρών δεν πραγματοποιούνται ή, αν, μέσα σε πολύ στενό κύκλο και χωρίς να επιτρέπεται η συμμετοχή της κοινότητας σ’ αυτές. Το πένθος δεν αντιμετωπίζεται, εισάγεται σε κρύπτη και αιμάσσει για πάντα, αφήνοντας τον πενθούντα χωρίς την λύτρωση της κοινωνικής συνάντησης στην ώρα του πένθους του και της παράδοσης του εαυτού στην οδύνη της απώλειας μαζί με τον άλλον.

Με μια μικρή αναδρομή στην ιστορία του πένθους από τα προϊστορικά έως τα σημερινά χρόνια φωτιζόμαστε για την σημασία της αντιμετώπισης και της διαχείρισης του θανάτου. Έτσι, ο πρωτόγονος ζει με τους νεκρούς του, ο αρχαίος τους τιμά με πρωτόκολλο αυστηρό ( Αντιγόνη, νεκροί των πολέμων, αττικές λευκές λήκυθοι) , ο μεσαιωνικός κόσμος παραδίδει μανικά στην εκκλησία την τελετουργία και το σύνολο των περί τον νεκρό, ο νεωτερικός με τον Διαφωτισμό επαναφέρει την ζωή στο φως και της αναγνωρίζει δικαιώματα και ο μετανεωτερικός εξορίζει τον νεκρό. Στην ακραία εκδοχή του, ο νεοφιλελεύθερος καπιταλισμός με την κυνική απομάκρυνση του νεκρού από την ζωή των ζωντανών, με την λίγο ως πολύ κρατική διαχείρισή του, σπάει την διαγενεακή αλυσίδα, καταργεί την επικοινωνία στον χρόνο, παραμορφώνει την μνήμη, αποκλείει τον θάνατο από την ζωή , διαστρεβλώνει κολοβώνοντας την ίδια την ανθρωπινότητα, ώστε συμπιέζει το πένθος, με αποτέλεσμα να το κάνει αδύνατο, αφού δεν επιτρέπει την ολοκλήρωσή του.

Τυχαία ξεκίνησα να διαβάζω το παραπάνω βιβλιαράκι της Κατερίνας Μάτσα χτες. Έτσι, όταν άκουσα τον Σωτήρη Τσιόδρα να μιλά για « την ποιοτική μετάβαση στον θάνατο», ήμουν μέσα στην ατμόσφαιρα. Λυπάμαι πολύ που αυτό ειπώθηκε από κυβερνητικά χείλη, γιατί τέτοια τα θεωρώ. Όχι, γιατί αυτό που ειπώθηκε ήταν λάθος! Αλλά γιατί ειπώθηκε, για να αποκρύψει τεράστιες ευθύνες απέναντι στην ζωή καταρχάς και, κατόπιν, έναντι του θανάτου. Γιατί, πράγματι, για τον θάνατο πρέπει να μιλούμε, να τον αντιμετωπίζουμε, να τον μελετούμε ( άλλωστε, για τον Πλάτωνα η φιλοσοφία δεν είναι παρά μελέτη θανάτου) και θα δεχόμουν με πολλή ευχαρίστηση τέτοιες κουβέντες από έναν ιατροφιλόσοφο. Αλλά, οι θέσεις έχουν τιμήματα, αν δεν μπορείς να διατηρήσεις ένα επίπεδο κρυστάλλινης καθαρότητας. Σε αυτούς που διαχειρίζονται με τον τρόπο αυτό ό,τι συμβαίνει σήμερα και σε όσους με το επιστημονικό τους κύρος σφουγγίζουν τις βρωμιές, δεν αναγνωρίζω το προνόμιο να φιλοσοφούν επιπόλαια και δίπλα στον πρωθυπουργό και να μας δίνουν και μαθήματα αντιμετώπισης του πιο κορυφαίου γεγονότος της ύπαρξης, του περάσματος στην ανυπαρξία! Κρίμα, βεβαίως, γιατί η συζήτηση αυτή πρέπει να γίνεται και μάλιστα, απαιτητά, γιατί μου φαίνεται πως η συστημική διαχείριση του θανάτου και το αξιακό περιβάλλον που αυτό ( το σύστημα- ο καπιταλισμός) δημιουργεί, απλώς μας αφαιρεί ένα επιπλέον μήκος από το ανθρώπινό μας βάθος…"

Από @ Ντίνα Παπούδα