Από τη «Θεία κωμωδία» στον «Επιθεωρητή Μονταλμπάνο»

Επτακόσια χρόνια από το θάνατο του Δάντη, είναι μια ευκαιρία ν’ αναλογιστούμε την πορεία της Ιταλικής λογοτεχνία σ’ αυτούς τους επτά αιώνες. Βέβαια θέτοντας ως όρια τη «Θεία κωμωδία» και τις ιστορίες του «Επιθεωρητή Μονταλμπάνο», εύλογα έρχεται το ερώτημα: τι σχέση έχουν αυτά τα δύο έργα, δύο τελείως διαφορετικών συγγραφέων; Η άμεση απάντηση είναι: καμία. Ξεκινώντας λοιπόν από αυτή την απάντηση, ας αρχίσουμε να πηγαίνουμε πίσω στην ιστορία.

Την ιστορία της ιταλικής λογοτεχνίας (και της κάθε λογοτεχνίας) τη βλέπω σαν ένα μεγάλο σχοινί από εκείνα που χρησιμοποιούσαν στις ταράτσες των σπιτιών, πριν ανακαλυφθούν τα πλυντήρια, για να απλώνουν για στέγνωμα τα καθαρά ρούχα. Διαβάζοντας τις ιστορίες του Μονταλμπάνο, του συγγραφέα αστυνομικών μυθιστορημάτων Αντρέα Καμιλλέρι που πέθανε πρόσφατα, βλέπουμε ότι ο πρωταγωνιστής συχνά-πυκνά χρησιμοποιεί φράσεις ή στίχους από μεγάλους ποιητές ή συγγραφείς όπως, ακριβώς, ο Δάντης, αλλά και ο Λεοπάρντι, ο Πιραντέλλο  κ.ά. Ένδειξη ότι ο Καμιλλέρι τους νιώθει κοντά του και είναι μαέστροι του αυτοί οι σημαντικοί συγγραφείς. Με τον ίδιο τρόπο, αν συνεχίσουμε την ακροβασία μας στο σχοινί της μπουγάδας, θα συναντήσουμε μεγάλους μυθιστοριογράφους, ποιητές και θεατρικούς συγγραφείς, που έδωσαν σημαντικά έργα για ολόκληρη την ευρωπαϊκή λογοτεχνία, όπως ο Μαντζόνι,  ο Μοντάλε, ο Καλβίνο. Βλέπουμε περιόδους όπως ο Ανθρωπισμός και η Αναγέννηση που χάρισαν λογοτεχνικά και καλλιτεχνικά έργα απαράμιλλα. Εκεί θα δούμε τον Λαυρέντιο τον Μεγαλοπρεπή, τον Μποϊάρντο και τον Πούλτσι, εδώ βρίσκεται ο Αριόστο και ο Μακιαβέλλι, ο Μπέμπο και ο Αρετίνο και οι άλλοι κωμωδιογράφοι, προάγγελοι του Γκολντόνι.  

Συνεχίζοντας την ακροβασία μας προς το τέλος του σχοινιού, θα συναντήσουμε την ποίηση του Ουγκαρέττι, του Κουαζίμοντο, του Πέννα και του Λούτσι, αλλά και τα μυθιστορήματα του Έκο και του Μπέννι, του Παβέζε, του Μοράβια και της Μαραΐνι, του Λέβι και του Βιττορίνι, τα ανατρεπτικά κείμενα του Παζολίνι, και τόσα άλλα που δεν χωρούν σε λίγες γραμμές. Θα συναντήσουμε και δύο θεατρανθρώπους, τον Ντε Φιλίππο και τον Ντάριο Φο. Βαδίζοντας πάνω στο σχοινί δεν διατρέχουμε τον κίνδυνο να πέσουμε και να σπάσουμε σε χίλια κομμάτια, γιατί είναι τόσο ανθεκτικό και στέρεο και το κρατά μια μεγάλη παράδοση, ακριβώς επτά αιώνων.

Ακροβατώντας ακόμη λίγο προς τα πίσω, θα δούμε τους προφήτες της παρακμής και την εποχή του φασισμού, τον Τζιολίττι, τον Γκράμσι και τον Γκομπέττι, αλλά και τον Ντ’Αννούντσιο και τον Μαρινέττι, τον Πιραντέλλο και τον Σβέβο,  και τους ποιητές Πάσκολι και Σόφφιτσι κ.ά. Τον Γκαριμπάλντι που θέτει τις βάσεις για την Ιταλική Παλιγγενεσία και τον σοσιαλιστή ιστορικό της Ιταλικής λογοτεχνίας Ντε Σάνκτις,  που μας βοηθούν να προχωρήσουμε στο σχοινί μας, χωρίς κινδύνους.  

Επιστρέφοντας στην αρχή της μπουγάδας, στον Δάντη, θα πρέπει να επισημάνουμε ότι μετά από επτά αιώνες, ο όγκος των μελετών και των νέων στοιχείων που έρχονται στο φως, τα συνέδρια, οι ημερίδες, τα προπτυχιακά και μεταπτυχιακά μαθήματα και τα διδακτορικά που εκπονούνται στα πανεπιστήμια όλου του κόσμου, δείχνουν τη διαχρονικότητα του έργου και της προσωπικότητάς του, μας κάνουν να αναλογιστούμε τη μεγάλη προσφορά του στη λογοτεχνία και στον πολιτισμό, χωρίς όρια και περιχαρακώματα, μια μορφή που φωτίζει το ανθρώπινο πνεύμα.

*Φοίβος Γκικόπουλος, ομότιμος καθηγητής ΑΠΘ