Ψηφιακές αλυσίδες ή ψηφιακή απελευθέρωση;

Για πολλούς είναι η τέταρτη βιομηχανική επανάσταση. Είναι ο Ψηφιακός καπιταλισμός (digital capitalism). Πρόκειται για έναν συνδυασμό του καπιταλιστικού οικονομικού μοντέλου με τις νέες τεχνολογίες.

Στο ανθρωπολογικό πεδίο οι «λύκοι» της Γουόλ Στριτ, οι ηδονιστές χωρίς καρδιά, αντικαθίστανται από τις «ελίτ των νέων τεχνολογιών», ενώ οι εργαζόμενοι πλήττονται για ακόμα μία φορά, καθώς η αναδόμηση της οικονομίας και του κόσμου δεν αναμένεται να γίνει με την απελευθέρωση της εργασίας από το κεφάλαιο, αλλά με την απεξάρτηση του κεφαλαίου από το βάρος των εργαζομένων!

Οι οργανωτικές και τεχνικές καινοτομίες, με άλλα λόγια, θα είναι οι απαντήσεις του κεφαλαίου στην αντίσταση των εργαζομένων στη σημερινή άγρια λιτότητα και την απογύμνωση από όλες τις κατακτήσεις στον εργασιακό και κοινωνικό τομέα. Η ταξική, δηλαδή, σύνθεση (σχέση κεφαλαίου και εργασίας) επιχειρείται να αποδομηθεί αλλά και να ανασυντεθεί με την επανεισαγωγή της τάξης μέσω της τεχνικής και των νέων μεθόδων οργάνωσης της εργασίας, όπως είναι η «ουμπεροποίηση»(όλοι γίνονται αυτοαπασχολούμενοι –δήθεν συνέταιροι- χωρίς κανένα εργασιακό και κοινωνικό δικαίωμα) αλλά και τη «πειθαρχική» οργάνωση της κοινωνίας μέσω του «νόμου και της τάξης».

Η σημερινή ψηφιακή έκρηξη προκλήθηκε με τη μόνιμη ψηφιακή σύνδεση  και τηλεπαρουσίαση στον κόσμο, προκαλώντας παράλληλα ένα νέο γύρο «δημιουργικής καταστροφής" -μια "ιδέα" αγαπητή στον  αμερικανικό οικονομολόγο Joseph Schumpeter (1883-1950) -  αλλά και την απορρύθμιση της αγοράς στο όνομα της «φορολογικής βελτιστοποίησης», που στέρησε "το κράτος πρόνοιας" από τους αναγκαίους πόρους για την επίτευξη των αποστολών του.

Ο φυσικός και άμεσος κοινωνικός δεσμός αντικαθίσταται από το πανταχού παρόν κοινωνικό δίκτυο. Ο χρόνος εργασίας δεν είναι πλέον ένας στόχος. Τώρα έχουμε την αγορά του ανθρώπινου χρόνου (ανθρωποώρα!) που αγοράζεται σε συγκεκριμένο τόπο για ορισμένο έργο. Όλα αυτά γίνονται με τον έλεγχο του πιο πολύτιμου πόρου του εικοστού πρώτου αιώνα, πάνω στον οποίο στηρίζεται ο καπιταλισμός 3.0, και είναι το λογισμικό των ηλεκτρονικών υπολογιστών, η ψηφιακή έκρηξη που καταβροχθίζει τον κόσμο με ενθουσιασμό και κέφι! Ο μαύρος χρυσός του 21ου αιώνα είναι τα Data (δεδομένα, πληροφορίες): Κάθε μέρα το σύνολο της ανθρωπότητας τροφοδοτεί το μεγάλο ψηφιακό λέβητα ρίχνοντας με «φτυάρια» σ’ αυτόν αδιαλείπτως φρέσκα δεδομένα.

Τα data, τα δεδομένα είναι τα μόνα που έχουν ψυχή. Το σώμα, ο άνθρωπος συρρικνώνεται σε μία δομή πληροφοριών. Τα άλλα, ο έρωτας, η αγάπη, το σεξ είναι απλές διεγέρσεις, απλές διευθετήσεις αναγκών. Όλα ολοκληρώνονται χωρίς επαφή, χωρίς κανείς να αγγίξει κανέναν. Ακόμη και η επαφή με τα μάτια, η οπτική επαφή, το βλέμμα που μοιράζεται για μια στιγμή, σημαίνει παραβίαση των συνθηκών που κάνουν μία κοινωνία να λειτουργεί. Το παν είναι η σκέψη, το παιγνίδι με τη σκέψη, η σκέψη έξω από τα όρια, η επίθεση στα όρια της αντιληπτικής ικανότητας, η σπέκουλα στο κενό. «Η επανάσταση γίνεται στο μυαλό» λέει ο φυσικός Δημήτρης Νανόπουλος. «Όλα είναι εδώ μέσα, στο μυαλό» έλεγε και ο μπήτνικ ποιητής Γκίνσμπεργκ τη δεκαετία του 1960, και έπαιρνε μία πρέζα μεσκαλίνη. Σήμερα, το ζην επικινδύνως του υπερμανιακού καπιταλιστή ήδη συστήνει τη νέα φυλή των «υπερ-ατόμων» των πλανητικών «πάνω», από την άλλη ο παλιός αστικός κόσμος, χωρίς συνοχή πια, χωρίς ταυτότητα, καθίσταται ένα συνονθύλευμα από τεχνικά γεγονότα, από ασήμαντα τεχνικά στοιχεία, που ενώνονται μέσω του φόβου: φόβο για το αύριο, φόβο για τη δουλειά, φόβο για τον άλλο, φόβο για τον ίδιο τον εαυτό, φόβος για όλους και για όλα. Έτσι, η μόνη γλώσσα των «κάτω» γίνεται το παραλήρημα και το μίσος. Το μίσος είναι το μόνο που καταφέρνει να βρει τόσο ο «νοικοκύρης» όσο και ο απόκληρος, ο αποκλεισμένος. Καθώς μισώντας γίνονται «κάτι», υπάρχουν. Θέλει να σκοτώσει για να αξίζει κάτι και η δική του ζωή. Μόνο στο θάνατο μπορεί να δει το πρόσωπό του. Στο θάνατο του άλλου, γιατί ο δικός του έχει επισυμβεί. 

Ζούμε στην κοινωνία της γενικευμένης επιτήρησης, η οποία αντικατέστησε την κοινωνία των ατομικών ελευθεριών και των κοινωνικών δικαιωμάτων. Η κοινωνία της ελευθερίας και της δημοκρατίας δεν υπάρχει πια, ζούμε σε μία δεσποτεία, αλλά προτιμούμαι να απωθούμαι αυτό το γεγονός, να το παραγνωρίζουμε.

Οι μελλοντικές γενιές θα είναι τα θύματα που θα τροφοδοτούν τον ψηφιακό Μινώταυρο, ή θα βυθιστούν σε μια «κόπωση της ύπαρξης τους», σ’ ένα διαρκές «βαριέμαι», συνδυασμένο με μία αναγκαστική  πολύ-εργασία (εργαζόμενος βάουτσερ το πρωί, αυτό-απασχολούμενος το απόγευμα, περιπατητής σκυλιών το σούρουπο, ντελίβερι το βράδυ) μέσα σ’ έναν αδιάλειπτο κανιβαλικό ανταγωνισμό.

Άραγε, είμαστε στην αυγή ενός «υπερκαπιταλισμού» όπου τα πάντα –σώματα, ψυχές, ζωές- είναι εμπόρευμα, και ο οποίος ανοίγει το δρόμο σε νέους απολυταρχισμούς και δεσποτείες, σε νέες φοβερές αλυσίδες, ή οδεύουμε, αντ ' αυτού, σ’ έναν «μετα-καπιταλισμό», όπου η συμμετοχή και το μοίρασμα θα αντικαταστήσουν την εμπορική ανταλλαγή και ο άνθρωπος θα χειραφετηθεί από την ανάγκη;

Όλα είναι πιθανά και θα εξαρτηθούν από τον τελικό συσχετικό δυνάμεων των πάνω και των κάτω σε παγκόσμιο επίπεδο. Για την ώρα επικρατούν κατά κράτος οι πλανητικοί «πάνω», ο κανιβαλισμός επί των ανθρώπων και της φύσης…