Διαβάζω το δοκίμιο της Ναόμι Κλάιν «Ο Σουρεαλισμός ενάντια στον Φασισμό»* και τυχαία πέφτω πάνω στο σχόλιο της Christina Mavropoulou στο Fb: «Δείγμα του σουρεαλισμού που ζούμε, στη Ναμίμπια, της πρώτης γενοκτονίας του 20ου αιώνα και των πρώτων στρατοπέδων συγκέντρωσης στην ιστορία, επανεκλέχτηκε για πέμπτη φορά, το στέλεχος του SWAPO, Adolf Hitler Uunona»
Μια άλλη σουρρεαλιστική και συνάμα τραγική σκηνή περιγράφει η Ναόμι Κλάιν: «…ένα βίντεο …απεικόνιζε ένα νεαρό κορίτσι στη Γάζα να διαπραγματεύεται με τη γάτα της, ικετεύοντας τη να μην την φάει όταν πεθάνει.» «Σκέφτηκα ένα άλλο βίντεο -συνεχίζει η Κλάιν- που μπλοκαρίστηκε από τη Meta σχεδόν αμέσως μόλις εμφανίστηκε, με δύο έφηβους να κρατούν ψηλά ανθρώπινα κρανία που βρήκαν όταν επέστρεψαν, μετά από μήνες, στα σπίτια τους στη βόρεια Γάζα. Σκέφτηκα τον Καναδό χειρουργό οφθαλμίατρο, Δρ. Γιάσερ Καν, να περιγράφει πρόσωπα μικρών παιδιών, σκισμένα από θραύσματα, τα οποία είχε χειρουργήσει στο Ευρωπαϊκό Νοσοκομείο του Καν Γιούνις. Ο Καν είπε ότι είχε δώσει μια υπόσχεση σε ένα νήπιο ότι μια μέρα θα επέστρεφε στη Γάζα με ένα υπερσύγχρονο προσθετικό μάτι γι’ αυτό, έτσι ώστε αυτό το σύγχρονο gueule cassée να μπορεί «να είναι το όμορφο αγόρι που ήταν». Σκέφτηκα όλους τους τρόπους με τους οποίους το Ισραήλ εφάρμοζε την ακριβή, «έξυπνη» τεχνολογία στο έργο της μαζικής σφαγής.» σημειώνει η Κλάιν και συνεχίζει:
«Πάνω απ' όλα, σκέφτηκα ένα δοκίμιο της Παλαιστίνιας φεμινίστριας ακαδημαϊκού Nadera Shalhoub-Kevorkian, στο οποίο συζητά τις εξαιρετικές προσπάθειες των Παλαιστινίων να μαζέψουν τα κομμάτια των δολοφονημένων αγαπημένων τους προσώπων και να τα θάψουν με κάποια αξιοπρέπεια. Η Shalhoub-Kevorkian χρησιμοποίησε την αραβική λέξη ashlaa' για να αναφερθεί στα «διασκορπισμένα μέλη σώματος…» και εξήγησε ότι: «Εστιάζοντας στην επιμονή των κατοίκων της Γάζας να μιλούν για την ashlaa' μας βοηθά να κατανοήσουμε πώς ο βίαιος διαμελισμός των σωμάτων μαρτυρά την αποικιοποιημένη ζωή και την κρατική τρομοκρατία».»
"Για πρώτη φορά όσοι Εβραίοι υποστηρίζαμε την ελεύθερη Παλαιστίνη και διαδηλώσαμε στο Καπιτώλιο, νιώσαμε ότι δεν είμαστε περιθωριακοί αλλά ένα μαζικό κίνημα, αλλά «η γενοκτονία που ορκιστήκαμε να σταματήσουμε και που όντως έχει λάβει χώρα, συνεχίζεται. Και οι φρικαλεότητες εξακολουθούν να δικαιολογούνται με την επίκληση της μνήμης της ναζιστικής γενοκτονίας. Μέχρι και τον Ιούλιο του 2025, ο Aimchai Eliyahu, ανώτερο στέλεχος στο Υπουργείο Πολιτιστικής Κληρονομιάς του Ισραήλ, εξήγησε ψύχραιμα σε έναν δημοσιογράφο στο ράδιο ότι όλα πήγαιναν σύμφωνα με το σχέδιο: η στρατηγική του Ισραήλ για σκόπιμη λιμοκτονία, παράλληλα με τις καθημερινές κατεδαφίσεις, σήμαινε ότι «η κυβέρνηση σπεύδει να σβήσει τη Γάζα».»
Τους πρώτους μήνες της νέας κυβέρνησης Τραμπ, η τιμωρία του υποτιθέμενα λυσσαλέου αντισημιτισμού της αριστεράς ήταν η βασική δικαιολογία για τις αυταρχικές καταστολές και τις επιθέσεις της αστυνομίας του Τραμπ σε πανεπιστήμια καθώς και για την απαγωγή αλλοδαπών φοιτητών από τους δρόμους... Παρόμοιες τακτικές έχουν χρησιμοποιηθεί στην Ιταλία, τη Γερμανία, τη Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο για να ποινικοποιήσουν τους διαδηλωτές κατά της γενοκτονίας, αποκαλώντας τους ως δήθεν υποστηρικτές της τρομοκρατίας, ενώ ανοιχτά ρατσιστικά ακροδεξιά κόμματα τάσσονται στο πλευρό του Ισραήλ...
Ο φασισμός του εικοστού πρώτου αιώνα βρυχάται και, σε μια αηδιαστική τροπή, ισχυρίζεται ρητορικά ότι η μαζική λογοκρισία, η επιτήρηση μέσω της υψηλής τεχνολογίας και η εξωδικαστική κράτηση είναι απαραίτητες για την προστασία των θυμάτων του φασισμού του εικοστού αιώνα. Μέχρι, φυσικά, ακόμη και αυτό το αδύνατο πρόσχημα να εγκαταλειφθεί υπέρ ενός καθαρού λευκού εθνικισμού […]
Πώς φτάσαμε σε αυτό το τερατώδες σημείο; (διερωτάται η Κλάιν) Σε τι χρησίμευαν όλα αυτά τα μουσεία, τα σχέδια μαθημάτων και τα ντοκιμαντέρ για το Ολοκαύτωμα, αν όχι για να αποτρέψουν μια στιγμή σαν κι αυτή; Και τι γίνεται με όλα αυτά τα βιβλία, με τις λίστες ελέγχου για το πώς να καταλάβετε ότι η χώρα σας ολισθαίνει στον φασισμό; Γιατί τόσοι πολλοί από τους ανθρώπους που τα διάβασαν -και μάλιστα μερικοί από τους ανθρώπους που τα έγραψαν- δίστασαν να αντιδράσουν όταν μια γενοκτονία εκτυλισσόταν μπροστά στα μάτια τους, μια γενοκτονία που έχει ανοίξει μια μαύρη τρύπα στο ηθικό σύμπαν και έχει αποδεκατίσει το σαθρό οικοδόμημα του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου, καθιστώντας πλέον οποιαδήποτε περαιτέρω εξαχρείωση να φαίνεται απολύτως πιθανή; [….]»
Ο φασισμός, σε αυτή την αφήγηση, είναι κάτι που επαναλαμβάνεται με σχεδόν πανομοιότυπους τρόπους, με τα θύματα και τους δράστες να παίζουν αενάως σταθερούς ρόλους.
Αλλά όσοι βρίσκονταν στην άλλη άκρη της ευρωπαϊκής αποικιοκρατίας είδαν από νωρίς ότι ο φασισμός είχε μια ικανότητα να μεταμορφώνεται. Το 1938, ο Τζ. Νεχρού, μελλοντικός πρωθυπουργός της Ινδίας, ταξίδεψε στην Ευρώπη και είδε ο ίδιος την άνοδο του κινήματος. Μιλώντας σε φοιτητές στο Πανεπιστήμιο Αλαχαμπάντ κατά την επιστροφή του, παρατήρησε ότι «ο φασισμός χρησιμοποιεί στην Ευρώπη τις μεθόδους που χρησιμοποιεί ο ιμπεριαλισμός σε άλλες ηπείρους. Ο φασισμός είναι ένας καθρέφτης του παρελθόντος, αλλά σε κάποιο βαθμό και του παρόντος του ιμπεριαλισμού». Στα χρόνια που ακολούθησαν, πολιτικοί και διανοούμενοι στον Παγκόσμιο Νότο, καθώς και στα κινήματα απελευθέρωσης των μαύρων στις ΗΠΑ, θα έκαναν παρόμοιους παραλληλισμούς. Πιο γνωστός είναι ο Μαρτινικανός συγγραφέας Aimé Césaire που περιέγραψε τον Ναζισμό ως το «μπούμερανγκ» των ιδεολογιών της υπεροχής και των μεθόδων εξόντωσης που αναπτύχθηκαν στις αποικίες και οι οποίες τώρα επέστρεφαν στη μητρόπολη.
Επειδή δεν υπήρξε ποτέ μια ουσιαστική αναγνώριση των αποικιακών θηριωδιών, …η σύνδεση μεταξύ ιμπεριαλισμού και εγχώριου φασισμού σε μεγάλο βαθμό δεν έγιναν αντιληπτές από τους Ευρωπαίους. Αυτή η αποτυχία αναγνώρισης ήταν το κεντρικό μοτίβο του βιβλίου του Sven Lindqvist, Exterminate All the Brutes (1992) όπου σημείωνε ότι «Το Άουσβιτς ήταν η σύγχρονη βιομηχανική εφαρμογή μιας πολιτικής εξόντωσης στην οποία η ευρωπαϊκή παγκόσμια κυριαρχία είχε βασιστεί εδώ και πολύ καιρό». Κι όμως, «όταν αυτό που είχε γίνει στην καρδιά του (αποικιακού)σκότους, επαναλήφθηκε στην καρδιά της Ευρώπης, κανείς δεν το αναγνώρισε. Κανείς δεν ήθελε να παραδεχτεί αυτό που όλοι ήδη γνώριζαν».
Όταν αυτό που συνέβη στην καρδιά της Ευρώπης επαναλήφθηκε στα νοσοκομεία, τα σχολεία, τα καταφύγια και τις σκηνές του Τύπου στη Γάζα, οι υποτιθέμενοι φιλελεύθεροι ανθρωπιστικοί θεσμοί της Βόρειας Αμερικής και της Ευρώπης για άλλη μια φορά δεν το αναγνώρισαν και αρνήθηκαν για άλλη μια φορά να παραδεχτούν αυτό που όλοι γνώριζαν. Γιατί; Εν μέρει επειδή ο φασισμός τώρα φορούσε τον μανδύα της παντοτινής θυματοποίησης, φορώντας μάλιστα κίτρινα αστέρια στα Ηνωμένα Έθνη - αστέρια με την επιγραφή «Ποτέ ξανά».
Τίποτα δεν μας προετοίμασε για ένα έθνος που διαπράττει γενοκτονία, ενώ ισχυρίζεται ότι προστατεύει τον εαυτό του από γενοκτονία, όλα αυτά στο όνομα τού να μάθει από τη γενοκτονία του προηγούμενου αιώνα.
Καθώς προσπαθούσα να κατανοήσω αυτές τις αντιμεταθέσεις, συχνά κατέφευγα στο έργο του Γερμανοεβραίου συγγραφέα Βάλτερ Μπένγιαμιν, ιδιαίτερα στο έργο του «Περί της Έννοιας της Ιστορίας», που αναφέρεται επίσης και ως Θέσεις για τη Φιλοσοφία της Ιστορίας. Μία από τις βασικές του γνώσεις είναι η περιγραφή της ιστορίας όχι ως μιας «αλυσίδας γεγονότων» αλλά μάλλον ως «μίας και μοναδικής καταστροφής που συσσωρεύει συνεχώς συντρίμμια». Ο Μπένγιαμιν έγραψε το δοκίμιο το 1940, λίγο πριν προσπαθήσει να δραπετεύσει από τη Γαλλία του Βισύ... Σύμφωνα με τον Μπένγιαμιν, τα συντρίμμια της ιστορίας σχηματίζουν έναν «σωρίτη ερειπίων» που «υψώνεται προς τον ουρανό»….
Η ιδέα της ιστορίας ως «ερείπια επί ερειπίων» (…) εξηγεί σε μεγάλο βαθμό πώς θα μπορούσαμε να έχουμε φτάσει σε αυτό που η Παλαιστίνια ιστορικός Sherene Seikaly έχει ονομάσει «εποχή της καταστροφής», όπου μια γενοκτονία χρησιμοποιείται για να δικαιολογήσει μια άλλη, με την κλιματική κατάρρευση και τσ αυξανόμενσ νεοφασιστικά κινήματα να υπόσχονται πολύ περισσότερα.
Όπως γνώριζε ο Μπένγιαμιν, τα συντρίμμια δεν είναι μια αδρανής ουσία. Έχουν μια ζωτική δύναμη, αλλάζουν, τα στοιχεία τους, αλληλεπιδρούν μεταξύ τους για να δημιουργήσουν νέες πτητικές ενώσεις και αλυσιδωτές τοξικές αντιδράσεις. Κανείς δεν προστατεύεται από το βάρος της συσσώρευσης της ιστορίας - ούτε καν οι πολιτικές δυνάμεις που θα περιμέναμε να ξεσηκώσουν τους ανθρώπους για να πολεμήσουν τον φασισμό. Η σημερινή αριστερά, ριζοσπαστικοποιημένη από τη γενοκτονία και την οικοκτονία, δεν δυσκολεύεται να αρθρώσει την απογοήτευσή της από τον δυτικό ανθρωπισμό και τη φιλελεύθερη διεθνή τάξη, αλλά δεν έχει συνασπιστεί γύρω από μια κοινή πολιτική εναλλακτική λύση, έναν άλλο τρόπο συμβίωσης που είναι γνήσια μη φασιστικός.
Πώς θα μπορούσαμε να πορευτούμε διαφορετικά; Τα επαναστατικά κινήματα που ήρθαν πριν από εμάς σημείωσαν μεγάλη πρόοδο, κι όμως ηττήθηκαν πριν να ανατρέψουν τα θανατηφόρα συστήματα στα οποία αντιτάχθηκαν. Ο κόσμος μας διαμορφώνεται από αυτές τις ήττες, συμπεριλαμβανομένης της μορφής του απομονωμένου και χρηματιστηριακού εαυτού μας, καθώς και των κατακερματισμένων κοινωνικών μας ομάδων.
Αρχίζουμε να διακρίνουμε ποια είναι η εικόνα του φασισμού ανάμεσα στα συντρίμμια της ιστορίας, με όλες τις ειρωνείες και τους παραλογισμούς της. Αλλά ένα επείγον ερώτημα παραμένει αναπάντητο: πώς, μέσα στα ίδια συντρίμμια, θα μπορούσε να μοιάζει ο αντιφασισμός; Δεν μπορούμε να κοιτάξουμε στο παρελθόν για εύκολες απαντήσεις, αφού το παρελθόν μας έχει αλλάξει θεμελιωδώς. Μπορούμε όμως να αναζητήσουμε ενδείξεις - συμπεριλαμβανομένου ενός αντιφασιστικού κινήματος καλλιτεχνών και φιλοσόφων στο οποίο ο ίδιος ο Μπένγιαμιν επεφύλασσε ένα ιδιαίτερο είδος ελπίδας.
Πριν ο φασισμός του κόψει τη ζωή, ο Μπένγιαμιν ανέπτυξε αυτό που ο φίλος του, Γκέρσομ Σόλεμ, περιέγραψε ως «φλογερό ενδιαφέρον» για τον Σουρεαλισμό. Σε ένα δοκίμιο του 1929, επαίνεσε το κίνημα για την κατοχή «μιας ριζοσπαστικής αντίληψης για την ελευθερία»…
(Γιώργος Χ. Παπασωτηρίου: Η επιλογή των αποσπασμάτων έγινε με βάση την αναζήτηση απαντήσεων στα δικά μου ερωτήματα. Η Κλάιν εστιάζει κυρίως σε μια εκδοχή του Σουρρεαλισμού... Γι' αυτό διαβάστε όσοι ενδιαφέρεστε το εκτενές δοκίμιο στο ιστολόγιο του equator) στο https://www.equator.org/articles/surrealism-against-fascism)
