Χ. Μίλερ: «Ο Τροπικός του Καρκίνου»

 «Ο Τροπικός του Καρκίνου» θεωρείται το κορυφαίο έργο του Χένρι Μίλερ. Είναι μια προσπάθεια απαλλαγής «από το χρυσό κανόνα της λογοτεχνίας». Δηλαδή μια αναβίωση των συναισθημάτων και συμπεριφορών στο χώρο της φαντασίωσης και των ιδεών, δηλαδή στην «αρπάγη του παραληρήματος».      

Η μεγάλη επιθυμία του Μίλερ είναι, όπως σημειώνει, να «χώσει μια βόμβα στον κώλο της δημιουργίας και να την κάνει να εκραγεί»! Δεν χρειαζόταν γι’ αυτό πάρεξ ένα εφαλτήριο, έναν κόσμο που θα ταίριαζε στον εαυτό του (με την έννοια που δίνει στην «ταυτότητα» αυτή ο Λεοπάρντι). Χρειαζόταν λοιπόν έναν εκτοξευτήρα και προς τούτο ένα βιβλίο πυρηνική βόμβα, ένα βιβλίο που θα έγραφε ένας συγγραφέας έξω από τα κοινά μέτρα, δηλαδή ο Χένρι Μίλλερ!

 «Θα είναι τεράστιο αυτό το βιβλίο! Θα υπάρχουν πράσινα διαστήματα σαν ωκεανοί για να κινείσαι μέσα τους, για να σουλατσάρεις, για να τραγουδάς, να χορεύεις, να σκαρφαλώνεις, να κολυμπάς, για να κάνεις το πήδημα θανάτου, για να στενάζεις, να παραβιάζεις, για να σκοτώνεις. Ένας καθεδρικός ναός, ένας γνήσιος καθεδρικός ναός, που στην οικοδόμησή του θα συνεργαστούν όλοι όσοι έχουν χάσει την ταυτότητά τους…» (Τροπικός του Αιγόκερω). Το ιδανικό περιβάλλον για την κατασκευή αυτού του πύργου της «απάνθρωπης», σχεδόν σαδομαζοχιστικής ευτυχίας, ήταν το νεωτερικό Παρίσι του 1930, τότε που αυτό ήταν μία πόλη-κόσμος.

Ουσιαστικά ο Μίλλερ γύρισε στις καταγωγικές ρίζες, στις απαρχές, στο σημείο μηδέν. Εκεί, στο Παρίσι, ήταν που έφθασε στην άκρη του παράλογου, τότε ήταν που κοίταξε τον καθρέφτη και είδε κάποιον άλλον που δεν γνώριζε. Εκεί θα αναγνωρίσει τη σημασία του σαρκικού έρωτα, την πνευματική σημασία δηλαδή του σώματος που απαρνιόταν η πουριτανική Αμερική: «Ο Τροπικός του Καρκίνου είναι μία διαθήκη βαμμένη με αίμα, αποκαλύπτει τα συντρίμμια της πάλης μου μέσα στα σωθικά του θανάτου. Η έντονη μυρωδιά του σαρκικού έρωτα που αναδύεται είναι στην πραγματικότητα ο μόσχος της γέννησης. Είναι δυσάρεστη και απεχθής μόνο για εκείνους που αποφεύγουν να παραδεχτούν τη σημασία του» θα πει ο ίδιος. Η λίμπιντο είναι η κινητήρια δύναμη της ζωής. Η καταπίεση και η απώθηση των παρορμήσεων είναι το πρόβλημα της πουριτανικής Αμερικής. Ο Μπλαιζ Σαντράρ παρουσιάζοντας τον «Τροπικό του Καρκίνου» γράφει: «Το βιβλίο ενός ξένου που κουβαλιέται στο Παρίσι, που χάνεται μέσα του, που χάνει το μυαλό του. Ένας Αμερικανός που δίνει βουτιά και πιάνει πάτο, που έχει παρτίδες με πουτάνες, με μεθύστακες σε όλες τις συνοικίες… Ένας άνθρωπος που μεθάει συχνά, ναι, αλλά συχνότερα βασανίζεται, ζαλίζεται από την πείνα, διότι αυτός ο αλήτης περιπλανιέται έξι χρόνια… Έτσι, ανακαλύπτοντας το Παρίσι… το τρώει, ξερνάει και κατουράει την πόλη, τη λατρεύει και την καταριέται…». Ο Μίλερ, τελικά, βιώνει το Παρίσι σαν το είδωλο του Ρεμπώ, σαν τον αμασκάρευτο Μπωντλαίρ που χώνεται στα μπορδέλα για να εισπνεύσει τη μυρωδιά του σαρκικού έρωτα των «άγιων πορνών», χάνεται μέσα στο πυρωμένο πλήθος που δεν κινείται από κάποια εξέγερση ή τη φωτιά στον πύργο της Βαστίλης αλλά από τη συνήθεια και τη χαρά της περιπλάνησης, της συνάντησης και της τυχαίας συνεύρεσης που πυρπολεί. Εδώ η πόλη είναι πόλη με προσωπικότητα που συνίσταται από τα πρόσωπα του πλήθους που την κατοικούν, που περιπλανώνται, πλανώνται, χάνονται και ξαναβρίσκονται εντός της.

Ο Μίλερ, αυτός ο απεινής κριτικός της πουριτανικής Αμερικής, θα γράψει για το διαφορετικό βλέμμα θέασης του κόσμου από τις δύο όχθες του Ατλαντικού: «Κάτω από το λούστρο (των Γάλλων), τα πάντα είναι πεθαμένα -κανένα συναίσθημα, καμιά συμπόνια, καμία φιλία. Είναι Εγωμανείς ως το κόκαλο. Οι πιο εγωμανείς στον κόσμο όλο! Δεν σκέφτονται τίποτε άλλο εξόν από το χρήμα, τα φράγκα... Δεν θέλω να κάθομαι σ’ ένα καφενείο και να λέω μπούρδες όλη μέρα. Χριστέ μου, έχουμε τα ελαττώματά μας κι εμείς, δεν λέω -αλλά έχουμε ενθουσιασμό... Στη Νέα Αγγλία γεννήθηκα... Είναι κάτι στο ίδιο σου το αίμα μέσα που σε κάνει διαφορετικό. Είναι το κλίμα -τα πάντα είναι. Βλέπουμε τα πράγματα με διαφορετικό μάτι. Δεν μπορούμε να γίνουμε άλλοι, όσο κι αν θαυμάζουμε τους Γάλλους. Είμαστε Αμερικανοί και πρέπει να παραμείνουμε Αμερικανοί. Το δίχως άλλο, τους μισώ αυτούς τους πουριτανούς μαλάκες στην πατρίδα-τους μισώ από τα βάθη της ψυχής μου. Αλλά, γαμώτο, είμαι ένας από δαύτους...»! Εδώ υπάρχει ίσως η μεγαλύτερη διαφορά μεταξύ Ευρώπης και Αμερικής. Στην πρώτη όλα είναι εγκεφαλικές επινοήσεις, επινοήσεις ιδεών, ενώ στη δεύτερη η Πράξη προηγείται των Ιδεών και γι’ αυτό ο πειραματισμός και ο πραγματισμός είναι πιο έντονοι, σχεδόν καταλυτικοί. Λόγω αυτής της κυριαρχίας της πράξης και της ταχύτητας των αλλαγών, ήταν αδύνατη, σύμφωνα με τον Μέηλερ, η δυνατότητα των Αμερικανών διανοουμένων και καλλιτεχνών να ερμηνεύσουν την κοινωνία τους, προσδίδοντας στην αμερικανική ταυτότητα το στοιχείο της αυτογνωσίας. Ο Μίλερ, λοιπόν, αν και το έργο του θα επιτραπεί στην Αμερική 30 χρόνια μετά (το 1960) δηλώνει ένας από τους «μισητούς πουριτανούς» της χώρας του («Κι όμως είμαι ένας από δαύτους)! Το πολύπλοκο, το αντιφατικό, το συγκεχυμένο είναι εδώ, όπως η Αμερική είναι μία και όχι δύο όπως επιθυμεί η ευρωπαϊκή διπλωπία και ο Αμερικανός Μίλερ είναι όλα, ένας Σατανάς κι ένας «κολακευμένος άγγελος, ένας γυμνοσάλιαγκας με φτερά», είναι «...ο εγκληματίας που γονατίζει στην αγορά, ο αθώος που ανακαλύπτει ότι όλα τα κουφάρια ζέχνουν, ο τρελός που χορεύει με κεραυνούς στα χέρια, ο καλόγερος που σηκώνει το ράσο του και κατουράει τον κόσμο όλο, ο φανατικός που λεηλατεί τις βιβλιοθήκες προκειμένου να βρει τη Λέξη και τον Λόγο -όλοι αυτοί είναι μέσα μου, όλοι αυτοί παράγουν τη σύγχυσή μου, την έκστασή μου»! Είναι ο Μίλερ. Είναι ο αμερικανός Μίλερ.

Ο Μίλερ χτυπάει την υποκρισία των θρήσκων (ο άσπλαχνος ραβίνος, ο πάστορας με το πούρο και τη λιμουζίνα), αλλά συμφιλιώνεται με την κακοφορμισμένη πληγή και καταβυθίζεται σ’ αυτή, δοξολογώντας τη δημιουργικότητα και μυκτηρίζοντας την αδράνεια. Διότι «Ακόμα κι αν απομείνει μία όλη κι όλη χαίνουσα πληγή, θα πρέπει να αντλήσουμε κι απ’ αυτήν έστω κι αν δεν παράγει τίποτα παρά μονάχα βατράχια, και νυχτερίδες, και ανθρωπάρια», γράφει. Ο Μίλερ διαφωνεί με τον Μέηλερ. Υπάρχει κάποιος που έχει εκφράσει την Αμερική. Κι αυτός είναι ο Ουίτμαν. «Οτιδήποτε έχει αξία στην Αμερική, ο Ουίτμαν μπόρεσε να το εκφράσει, και δεν υπάρχει κάτι άλλο να ειπωθεί. Το μέλλον ανήκει στη μηχανή, στα ρομπότ. Ο Ουίτμαν ήταν ο Ποιητής του Κορμιού και της Ψυχής, ο πρώτος και ο τελευταίος ποιητής... Δεν υπάρχει αντίστοιχο στις γλώσσες της Ευρώπης για το πνεύμα που απαθανάτισε. Η Ευρώπη είναι διαποτισμένη από την τέχνη και το έδαφός της είναι σπαρμένο με κόκαλα νεκρά... Ο Γκαίτε είναι το τέλος κάποιων πραγμάτων, ο Ουίτμαν η αρχή».