Τζ. Ουνγκαρέττι: Ο ποιητής της λέξης, της ομορφιάς και της σιωπής

Μόνον ένας ελεύθερος άνθρωπος μπορεί να μιλήσει, δίχως οδυνηρές αυταπάτες, για την ελευθερία. Μόνον ένας ελεύθερος ποιητής μπορεί να μας βοηθήσει να ανασκευάσουμε εκείνη τη λεπτή γραμμή που ενώνει το να κάνει ποίηση με την έννοια της ελευθερίας.

Ο Ουνγκαρέττι –το μαρτυρούν η βιογραφία του και οι επιλογές ζωής- υπήρξε ένας ελεύθερος άνθρωπος και ένας μεγάλος ποιητής. Οι κριτικοί της εποχής του τον χαρακτήρισαν ως «την πιο δυνατή ποιητική προσωπικότητα των τελευταίων χρόνων». Μια κριτική βασισμένη στα ποιήματά του που ο ίδιος ποτέ δεν διέψευσε.

Είναι ελεύθερη η γλώσσα του, αλλά είναι ολόκληρη η ποίησή του ελεύθερη, σημαδεμένη από μια δραματική αναζήτηση της ελευθερίας, αλλά και της αλήθειας που πάντα εναγωνίως έψαχνε.

Ο Ουνγκαρέττι, μένοντας πάντα μακριά από τους πειρασμούς μιας αφαιρετικής, τεχνικής, βιομηχανικής ποίησης, έκανε όπως εκείνοι  οι ζωγράφοι εσωτερικών ή εξωτερικών χώρων που έψαχναν πάντα ένα φως, την καρδιά ενός πρωινού, ενός δωματίου, καθισμένοι στο μπράτσο μιας πολυθρόνας, τα εκθαμβωτικά φώτα ενός χειμωνιάτικου απογεύματος, τη λάσπη ενός μονοπατιού που δεν ξέρουμε προς τα που μας οδηγεί.  Εμπειρία του συγκεκριμένου που ξαφνικά αναδεικνύει ένα πεπρωμένο, ένα ρεύμα, ένα μυστικό: κι αυτό το μυστικό δεν είναι ποτέ μια υποσυνείδητη ουσία, αλλά ένα συναίσθημα του κόσμου, το παρορμητικό και βίαιο χτύπημα μιας ζωτικής δύναμης που μοιάζει ουρανός, σκιά, πράγμα, χωρο-χρόνος ένα πάντα στο hic et nunc της εύθραυστης αίσθησής μας.

Για τον Ουνγκαρέττι θα θέλαμε να πούμε εκείνα τα σπάνια λόγια που κρατάμε για τους μαέστρους, για τους κλασικούς, για κείνους που κατάφεραν να προσανατολίσουν με τα έργα τους την αντίληψή μας για τον κόσμο. Γιατί οι σκέψεις για τον κόσμο τρέφονται πάντα από τους στίχους των ποιητών, και η μυθική δύναμη ενός ήχου, μιας εικόνας, μιας φράσης μοιραία απλώνεται στις μέρες και στα μέρη της ζωής μας. Από τότε, από τη στιγμή που τους διαβάσαμε, δεν μείναμε πια οι ίδιοι: μια πέτρα, ένα λουλούδι, ένας ουρανός, ένας δρόμος αποκτήσαν ένα όνομα, αναζητώντας στη μνήμη μας εκείνο τον στίχο, εκείνη την εικόνα, έναν ρυθμό απαλό ή τραχύ, λέξεις συχνά απλές αλλά ικανές να εκφράσουν σε μια συγκινητική σύνθεση μια συνάντηση της πραγματικότητας και της αλήθειας, μια φλογερή ενόραση του καιρού, της ύλης, των ήλιων, των ποταμιών, των χρόνων, των τραγουδιών, του αίματος.         

Στο βιβλίο αυτό (εκδόσεις «διαπολιτισμός», Πάτρα 2017), ο Γιάννης Παππάς προχωρεί σε μια δεύτερη προσέγγιση της ποιητικής προσωπικότητας του Ουνγκαρέττι  (μετά την πρώτη: βλ. Αυγή, Αναγνώσεις, 21 Ιουνίου 2015). Το βιβλίο    που έχουμε στα χέρια, είναι μια επιλεκτική ανθολόγηση από τα πιο σημαντικά ποιήματα, σε άψογη μετάφραση που αποδίδει με ευαισθησία και ακρίβεια τον ποιητικό λόγο του Ουνγκαρέττι. Εξάλλου ο Γιάννης Παππάς μας έχει συνηθίσει και με τις υπόλοιπες θαυμάσιες μεταφράσεις του ιταλών λογοτεχνών. Στον τόμο αυτό,  που κοσμείται από πλούσιο φωτογραφικό παράρτημα, Το βιβλίο περιέχει πλούσιο εργο-βιογραφικό υλικό,  φωτογραφίες, και μια ανέκδοτη επιστολή του ποιητή στην νεαρή ιταλίδα Μπρούνα Μπιάνκο, με την οποία συνδέθηκε συναισθηματικά τα τελευταία χρόνια της ζωής του.

Υπάρχει επίσης μια κατατοπιστική εισαγωγή του Μάσσιμο Κατσούλο για την Πορεία ενός ποιητή, και ένα κείμενο του Γιάννη Τσόλκα για τις Αιτίες ενός ποιήματος, όπως και το ομότιτλο κείμενο του ίδιου του Ουνγκαρέττι, σε μετάφραση της Μαρίας Χατζηκυριακίδου.

Ο Ουνγκαρέττι στα ποιήματά του περιέχει ολόκληρη την εμπειρία της ζωής του, από τις περιπλανήσεις του σε όλο σχεδόν τον κόσμο, όπως και την έντονη συναισθηματική ζωή του.

 ΤΖΙΟΥΖΕΠΠΕ ΟΥΝΓΚΑΡΕΤΤΙ 

Ο ποιητής της λέξης,

της ομορφιάς

και της σιωπής

ΠΟΙΗΜΑΤΑ

Επιλογή-μετάφραση-σχόλια:

Γιάννης Παππάς

Εισαγωγή: 

Massimo Cazzulo

 *Ο Φοίβος Γκικόπουλος είνα ομότιμος καθηγητής του ΑΠΘ

Κείμενο που δημοσιεύθηκε στο Arti στις 8-11-2019