Περί διαφθοράς

«Ο Θεός δεν πέθανε, μεταμορφώθηκε σε χρήμα»

Η διαφθορά προέρχεται συνήθως από τους άνω, τους έχοντες εξουσία και ανύπαρκτη

συνείδηση. Γι’ αυτό η Άρεντ έγραφε ότι ήταν «περισσότερο από ποτέ της άποψης ότι μια

αξιοπρεπής ανθρώπινη ύπαρξη είναι δυνατή σήμερα μόνο στο περιθώριο της κοινωνίας,

όπου τότε διατρέχει τον κίνδυνο να πεθάνει από την πείνα ή να λιθοβοληθεί μέχρι

θανάτου».

Οι άλλοι που διαθέτουν εξουσία και πλούτο, αντιθέτως ευημερούν και χαίρουν εκτίμησης

ενώ παράλληλα οι εξαπατημένες μάζες αιχμαλωτίζονται από τον μύθο της επιτυχίας

ακόμη περισσότερο από τους «επιτυχημένους». Για την ίδια φιλόσοφο, οι εμπλεκόμενοι

στα ναζιστικά αίσχη «δεν ήταν ούτε διεστραμμένοι ούτε σαδιστές, αλλά ήταν, και

εξακολουθούν να είναι, τρομακτικά φυσιολογικοί. Από την άποψη των νομικών μας

θεσμών και των ηθικών προτύπων κρίσης μας, αυτή η κανονικότητα ήταν πολύ πιο

τρομακτική από όλες τις φρικαλεότητες μαζί». Όντως αυτοί που διαφθείρονται θεωρούνται

και θεωρούν εαυτόν υπέρ του δέοντος «φυσιολογικό».

Η διαφθορά μπορεί να λάβει πολλές μορφές και μπορεί να περιλαμβάνει συμπεριφορές

όπως δημόσιοι υπάλληλοι που απαιτούν ή παίρνουν χρήματα ή χάρες σε αντάλλαγμα για

υπηρεσίες, πολιτικοί που καταχρώνται δημόσιο χρήμα ή παραχωρούν δημόσιες θέσεις

εργασίας ή συμβάσεις στους χορηγούς, τους φίλους και τις οικογένειές τους, εταιρείες που

δωροδοκούν αξιωματούχους για να επιτύχουν προσοδοφόρες συμφωνίες. Η διαφθορά

μπορεί να συμβεί οπουδήποτε: στις επιχειρήσεις, στην κυβέρνηση, στα δικαστήρια, στα

μέσα ενημέρωσης και στην κοινωνία των πολιτών, καθώς και σε όλους τους τομείς, από την

υγεία και την εκπαίδευση έως τις υποδομές και τον αθλητισμό.

«Ο Θεός δεν πέθανε», έλεγε ο Αγκάμπεν, «μεταμορφώθηκε σε χρήμα». Για τον Μαρξ η

συσσώρευση πλούτου σε έναν πόλο είναι ταυτόχρονα συσσώρευση δυστυχίας, αγωνίας

μόχθου, σκλαβιάς, άγνοιας, ωμότητας, ψυχικής υποβάθμισης, στον αντίθετο πόλο.

Για τη διαφθορά έχουν γράψει οι φιλόσοφοι από παλιά, κυρίως ο Πλάτωνας, ο Αριστοτέλης, ο Μακιαβέλι και ο Μοντεσκιέ, ιδιαίτερα για την πολιτική διαφθορά, αν και με κάπως γενικούς όρους.

Ο Πλάτων ισχυρίστηκε ότι η πλειονότητα των ανθρώπων ήταν εν δυνάμει επιρρεπείς στη διαφθορά εξ ου και η απόρριψή του στη Δημοκρατία υπέρ της

διακυβέρνησης από φιλοσόφους-βασιλείς (Πολιτεία).

Πολλοί φιλόσοφοι τονίζουν ότι η διαφθορά δεν είναι απλώς θέμα νόμου αλλά θεμελιωδώς

θέμα ηθικής. Οι διαφθορείς, είναι και οι ίδιοι διεφθαρμένοι. Επιπλέον, είναι ηθικά

υπεύθυνοι που βρίσκονται σε κατάσταση διαφθοράς.

Η διαφθορά είναι κυρίως αποτέλεσμα των αδιαμφισβήτητων προνομίων που σχετίζονται

με σαθρούς θεσμούς. Για τον Αλτουσέρ, οι οικονομικές ταξικές σχέσεις καθορίζουν σε

μεγάλο βαθμό τις θεσμικές δομές και τις ενέργειες των θεσμικών παραγόντων και δεν

πρέπει τελικά να κατανοηθούν με την προσφυγή στις ενέργειες ηθικά υπεύθυνων

μεμονωμένων ανθρώπινων παραγόντων καθώς οι θεσμοί έχουν μια εγγενή κανονιστική -και όχι απλώς ιδεολογική- διάσταση.

Η παιδεία επίσης θα μπορούσε να συνεισφέρει στην ηθική ακεραιότητα αλλά όπως έγραψε

ο Φουκώ τα σχολεία και γενικά όλα τα συστήματα διδασκαλίας, που φαίνεται απλώς να

διαδίδουν τη γνώση, είναι φτιαγμένα για να διατηρήσουν μια συγκεκριμένη κοινωνική τάξη

στην εξουσία και να μην προσανατολίζονται στον τομέα της ηθικής και του ανθρωπισμού.

Σίγουρα όλοι οι σχετιζόμενοι με τη διαφθορά, δεν ήξεραν ή δεν ήθελαν να ακολουθήσουν

τον Καντ που συνόψισε την ηθική στο παράγγελμα: «Ζήστε τη ζωή σας σαν κάθε πράξη σας

να γίνει ένας παγκόσμιος νόμος».

Τίποτα άλλο όμως δεν μπορεί να συνοψίσει πιο αληθινά τη διαφθορά από το ποίημα του

Αναγνωστάκη «Επιτύμβιον»:

Πέθανες — κι έγινες και συ: ο καλός.

Ο λαμπρός άνθρωπος, ο οικογενειάρχης, ο πατριώτης.

Τριάντα έξι στέφανα σε συνοδέψανε, τρεις λόγοι αντιπροέδρων,

εφτά ψηφίσματα για τις υπέροχες υπηρεσίες που προσέφερες.

Α, ρε Λαυρέντη, εγώ που μόνο το ‘ξερα τι κάθαρμα ήσουν,

τι κάλπικος παράς, μια ολόκληρη ζωή μέσα στο ψέμα.

Κοιμού εν ειρήνη δε θα ‘ρθω την ησυχία σου να ταράξω.

(Εγώ, μια ολόκληρη ζωή μες στη σιωπή θα την εξαγοράσω

πολύ ακριβά κι όχι με τίμημα το θλιβερό σου το σαρκίο).

Κοιμού εν ειρήνη. Ως ήσουν πάντα στη ζωή: ο καλός,

ο λαμπρός άνθρωπος, ο οικογενειάρχης, ο πατριώτης.

Δε θα ‘σαι ο πρώτος ούτε δα κι ο τελευταίος.