Ο Χάουαρντ Ζιν για τον Μακιαβέλι

Ο Χάουαρντ Ζιν ανέλυσε την περίπτωση του Νικολό Μακιαβέλι μέσα από το βιβλίο του δεύτερου «ο Πρίγκιπας»(ή «Ο ηγεμόνας»).

Ο Ζιν αποδοκιμάζει την εύκολη κρίση, τον «πολιτικό τυφλοσούρτη» που αποκαλείται «ρεαλισμός» ή μακιαβελισμός, την ιδέα δηλαδή ότι ο σκοπός (η κυριαρχία) αγιάζει τα μέσα (ακόμα και τη βία).

Ομοίως, διακρίνει την «αλήθεια» του Μακιαβέλι από τη δική μας αλήθεια, την πραγματικότητά του από τη δική μας πραγματικότητα. Γιατί τίποτα δεν είναι απόλυτο, καμία πραγματικότητα και καμία αλήθεια δεν είναι αντικειμενική, κανείς δεν έχει τα ίδια συμφέροντα με τον άλλο.

Ο Μακιαβέλι ήταν ειλικρινής. Δεν αναφερόταν, όπως οι σύγχρονοι φαρισαίοι σε γενικά και κοινά συμφέροντα αλλά σ’ αυτό που «συμφέρει έναν πρίγκηπα». Εξάλλου το βιβλίο του ήταν αφιερωμένο στον Λορέντζο ντι Μέντιτσι, του οποίου η οικογένεια κυβερνούσε τη Φλωρεντία. Ο πρίγκιπας σύμφωνα με τον Μακιαβέλι πρέπει να μιμείται «και το λιοντάρι και την αλεπού». Το λιοντάρι χρησιμοποιεί τη δύναμη (όταν η πειθώ δεν μπορεί να λειτουργήσει). Και η αλεπού την παραπλάνηση: «Οι πρίγκιπες που δεν λάμβαναν υπόψη την καλή πίστη πέτυχαν σπουδαία πράγματα και κατάφεραν με πανουργία να μπερδέψουν τα μυαλά των ανθρώπων». Αυτά λέει ο Μακιαβέλι που θεωρούσε ότι όλοι οι άνθρωποι είναι εκ φύσεως κακοί. Γι’ αυτό όλοι οι δικτάτορες και οι βοναπαρτίσκοι υιοθέτησαν αυτή την άποψη. Εδώ ο Ζιν παραθέτει μια σειρά παραδείγματα, όπως του Ρούσβελτ (μια βιογραφία του τιτλοφορήθηκε: Ρούσβελτ: Το λιοντάρι και η αλεπού), που επανειλημμένα εξαπάτησε τους Αμερικανούς την περίοδο πριν το Περλ Χάρμπορ. Το ίδιο έκανε και ο Γούντροου Ουίλσον που εκλέχτηκε με το σύνθημα της μη εμπλοκής των Αμερικανών στον Α παγκόσμιο πόλεμο κι όταν κέρδισε τις εκλογές έβαλε τις ΗΠΑ στον πόλεμο! «Στις ΗΠΑ, σύμφωνα με τον Ζιν, ο 'μακιαβελισμός' κυριαρχεί στην εξωτερική πολιτική…».

Όπως προείπαμε ο μακιαβελισμός ταυτίζεται με τον ρεαλισμό κι αυτός με την πεποίθηση ότι ο άνθρωπος είναι εκ φύσεως κακός, γεγονός που αναγκάζει τον ηγεμόνα να γίνει κακός, αν θέλει να επιτύχει μέσα σ’ έναν κόσμο κακών. Ο Ζιν παραθέτει μια σειρά φιλοσόφους και παραδείγματα για να δείξει ότι ο άνθρωπος δεν είναι κακός αλλά γίνεται. Ο Τζον Στιούαρτ Μιλ έλεγε πως «Απ’ όλες τις πρόστυχες μεθόδους, τις οποίες χρησιμοποιούν οι άνθρωποι για να αποφύγουν να λάβουν υπόψη τις επιπτώσεις που έχουν οι κοινωνικές και ηθικές επιδράσεις στο μυαλό των ανθρώπων, χειρότερη είναι η απόδοση της ποικιλίας των ανθρώπινων συμπεριφορών και χαρακτήρων σε έμφυτες, βιολογικές διαφορές». Ακόμα και η σύγχρονη αμερικανική σχολή της κοινωνιο-βιολογίας που ισχυρίζεται ότι οι άνθρωποι είναι «εγγενώς επιθετικοί», δεν εννοεί σύμφωνα με τον Ζιν ότι «όλοι έχουμε γεννηθεί με ένα ακαταμάχητο ορμέμφυτο επιθετικότητας, αλλά ότι η ύπαρξή της εξαρτάται από το περιβάλλον μας».

Γίνεται διάκριση μεταξύ επιθετικότητας και βιαιότητας (όπως έχουμε δει αλλού, η Χάνα Άρεντ κάνει τη διάκριση μεταξύ βίας και δύναμης). Επίσης χρησιμοποιείται η μελέτη του ανθρωπολόγου Κόλιν Τέρνμπελ(The Forest People) όπου περιγράφεται η ζωή των Πυγμαίων του δάσους Ίτουρι στην κεντρική Αφρική, «οι οποίοι τιμωρούσαν κάποιον που έτυχε να σφάλει, στέλνοντάς τον στο δάσος για να στεναχωρηθεί»! Βρήκε όμως και φυλές που ήταν επιθετικές και τα μέλη τους εγωιστικά. Εξ αυτού τεκμαίρεται ότι τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά οφείλονται στο περιβάλλον και τις συνθήκες διαβίωσης: «Η σχετικά εύκολη ζωή των ανθρώπων του δάσους καλλιέργησε την καλή θέληση και τη γενναιοδωρία». Στην ίδια κατεύθυνση κινείται και η θέση του ψυχολόγου Έρικ Έρικσον που αποδίδει την ανθρώπινη συμπεριφορά στη «μάθηση και τον πολιτισμικό καθορισμό».

Στη συνέχεια ο Ζιν μιλάει για τον πόλεμο, χωρίς όμως να διακρίνει την συστηματική και οργανωμένη κρατική βία από την ατομική βία. Απλώς θεωρεί τον εθνικισμό, τον πατριωτισμό, τους Ιδρυτές-Πατέρες, το Θείο Σαμ, τη σημαία, τον εθνικό ύμνο, ιδεολογία και εργαλεία μάθησης στη βία καθώς και στην υποταγή. Πρόκειται με άλλα λόγια για κοινά ιδεολογικά ψεύδη με σκοπό την υποταγή. Όχι λοιπόν στην απόλυτη και άκριτη υπακοή.

Ένα άλλο ψεύδος είναι αυτό της ελευθερίας. Ο Αμερικανο-ιάπωνας πατέρας του Πίτερ Ότα συνελήφθη το 1941, τη μέρα του γάμου του, και κατέληξε μαζί με άλλους καλεσμένους σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στη Μισούλα της Μοντάνα… Το σχολείο στο στρατόπεδο συγκέντρωσης ήταν γελοίο… Ένα από τα βασικά μαθήματά μας ήταν η αμερικάνικη ιστορία. Μας μιλούσαν για ελευθερία συνεχώς»!
Ένα άλλο ενδιαφέρον κεφάλαιο είναι ο «νόμος και δικαιοσύνη» και η πολιτική ανυπακοή. Μπορεί κάποιος να μην υπακούει στο νόμο; Ναι, λέει ο Ζιν, αρκεί η πράξη του να συνάδει με τη δικαιοσύνη. Άρα όταν ο νόμος υπηρετεί την αδικία μπορεί να τον παραβαίνει κανείς. Αυτό μπορεί να συμβεί όταν έχουμε παραβίαση του νόμου για κοινωνικούς σκοπούς. Το ανώτατο κριτήριο δεν είναι ο νόμος αλλά η δικαιοσύνη (υπ’ αυτή την οπτική ότι «είναι νόμιμο δεν είναι και ηθικό»).
Αλλά το μεγάλο πρόβλημα σήμερα είναι ότι ο αντίπαλος των εργαζομένων είναι αόρατος. Όπως στα «Σταφύλια της Οργής» του Τζον Στάιμπεκ, όπου ένας αγρότης που έχασε τη γη του έρχεται αντιμέτωπος με τον οδηγό της μπουλντόζας που γκρέμιζε το σπίτι του, τον σημαδεύει με το όπλο, αλλά ο οδηγός του λέει ότι εκτελεί διαταγές ενός τραπεζίτη από την Οκλαχόμα, που ομοίως εκτελεί διαταγές ενός τραπεζίτη της Ν. Υόρκης. Ο αγρότης χτυπιέται: «Τότε εγώ ποιον να πυροβολήσω;»! Ρωτάει...