Ο Σαραμάγκου και οι άδειοι τενεκέδες

Θα το ξαναπώ με αφορμή τη χρήση των λόγων του Σαραμάγκου. Για τα λόγια που γίνονται φέιγ βολάν, δηλαδή φύλλα πτερόεντα. Θα ξαναπώ τι έλεγε ο Σαραμάγκου για τους δύο όμοιους εαυτούς (γιατί περί αυτού πρόκειται) που συγκρούονται διεκδικώντας ο καθένας για τον… εαυτό του την πρωτοτυπία και την αποκλειστικότητα της αληθινής ταυτότητας έναντι της ψευδούς των άλλων. «Λένε», γράφει ο Σαραμάγκου, «πως μισεί κανείς τον άλλο μόνο όταν μισεί τον εαυτό του, το χειρότερο όμως απ’ όλα τα μίση είναι αυτό που βαραίνει όταν δεν μπορείς ν’ αντέξεις την ομοιότητα του άλλου, κι ίσως να είναι ακόμη χειρότερα όταν η ομοιότητα αυτή κάποια στιγμή γίνει απόλυτη». 

Φέιγ βολάν, λόγια του αέρα, παιγνίδι με τις λέξεις των ίδιων ανθρώπων εξουσίας, των ίδιων... εαυτών. Καμία ανανέωση ούτε στα πρόσωπα ούτε στις ιδέες. Έτσι που τελικά οι λέξεις, οι ίδιες αρχαίες λέξεις από μέσο επικοινωνίας γίνονται αυτοσκοπός, καθώς το περιεχόμενο χάνεται στη μορφή. «Ο τροχός ανακαλύφθηκε κι από τότε έμεινε μια για πάντα ανακάλυψη, ενώ οι λέξεις, εκείνες κι όλες οι άλλες, ήρθαν στον κόσμο με πεπρωμένο νεφελώδες, συγκεχυμένο, είναι δηλαδή φωνητικοί και μορφολογικοί οργανισμοί με χαρακτήρα ιδιαζόντως προσωρινό, παρόλο που, χάρη ίσως στο φωτοστέφανο που κληρονόμησαν από την εωθινή τους δημιουργία, επιμένουν πεισματικά να λογίζονται, όχι τόσο καθ’ αυτές, αλλά εξαιτίας εκείνου που κατά τρόπο ποικίλο σημαίνουν ή αναπαριστούν, για αθάνατες, απέθαντες, ή αιώνιες, ανάλογα με τα γούστα της ταξινόμησης. Αυτή η εγγενής τάση, που δεν την ήξεραν ούτε και μπόρεσαν να της αντισταθούν, μετατράπηκε, με το πέρασμα του χρόνου, σε σοβαρότατο και ενδεχομένως άλυτο πρόβλημα επικοινωνίας, τόσο της συλλογικής όσο και της δυαδικής, ώστε να χάσουν δηλαδή οι λέξεις τα αυγά και τα πασχάλια, να πεδικλωθούν, αφού σφετερίστηκαν τη θέση εκείνου που πρωτίστως, καλύτερα ή χειρότερα ήθελαν να εκφράσουν, πράγμα που είχε ως αποτέλεσμα, σε γνωρίζω μάσκα απατηλή, μια εκκωφαντική αναμπουμπούλα από άδεια κονσερβοκούτια, μια καρναβαλική αυλή από τενεκεδάκια με επιγραφή απ’ έξω αλλά τίποτα μέσα, ή, απλώς, και μόνο, την υποβλητική οσμή, καθώς διαλύονται, των τροφών για το σώμα και το πνεύμα που κάποτε περιείχαν και φυλούσαν μέσα τους»!

Κρατείστε το, Σαραμάγκου είναι κι αυτός. Ο Σαραμάγκου που έλεγε "ιδιωτικοποιείστε και τη μάνα σας", ο ίδιος λέει πως είστε «μια εκκωφαντική αναμπουμπούλα από άδεια κονσερβοκούτια, μια καρναβαλική αυλή από τενεκεδάκια με επιγραφή απ’ έξω αλλά τίποτα μέσα, ή, απλώς, και μόνο, την υποβλητική οσμή…». Διαβάστε κι αυτόν τον Σαραμάγκου.

Ίδιοι άνθρωποι, ίδιες λέξεις σαν άδεια κουτιά με την τοξική οσμή της αποσύνθεσης. Γιατί οι λέξεις δεν είναι παίξε-γέλασε, είναι φορείς ιδεών και με τη μεταφορική τους διάσταση, ως τελεστές γοητείας, γεννούν ιδέες. "Υπάρχει στη χρονικότητα των λέξεων ένα σχεδόν ποιητικό παιχνίδι θανάτου και αναγέννησης: οι διαδοχικές μεταφορές κάνουν μία ιδέα να γίνεται κάτι περισσότερο και κάτι διαφορετικό από τον εαυτό της"(Ζαν Μπωντριγιάρ). Αλλά σήμερα δεν υπάρχει τίποτα. Οι ίδιες αρχαίες λέξεις που είναι στείρες σε ιδέες, που δεν ξεσηκώνουν, δεν εκτρέπουν, δεν γοητεύουν, δεν διαταράσσουν την ταυτότητα και το νόημα της ζωής κάποιου. Τώρα όλοι κάνουν απόπειρες θετικοποίησης του κόσμου, προσδίδοντας σ’ αυτόν ένα μονοσήμαντο νόημα, όπως συμβαίνει με το εγχείρημα της παραγωγής και της εμπορευματοποίησης.

Σήμερα, έγραφε ο Μπωντριγιάρ, δεν υπάρχει η μεγάλη εναλλακτική λύση, αλλά υπάρχουν, ίσως, παντού, ποικίλες εναλλακτικές λύσεις οι οποίες όμως είναι εκ των προτέρων ενσωματωμένες και ενταφιασμένες Για την ώρα δεν υπάρχει πάρεξ η επικράτηση του λανθάνοντος, του γαλακτώδους, του θανατερού- η υδαρότητα της ζωής, υδαρότητα των σημείων και των μηνυμάτων, η ρευστότητα σωμάτων και αντικειμένων, μοτέλ για αυτόχειρες, orgy and cannibalism. Ο κόσμος είναι χωρίς ελπίδα. Είμαστε μέσα στο οικουμενικό περιβάλλον της ανταλλαγής, αλλά ο ηθικός μας νόμος της ανταλλαγής δεν λειτουργεί πια και γι’ αυτό εισήλθαμε στην οιονεί υπερφυσική διάσταση της ανέφικτης ανταλλαγής, σ’ ένα επινοημένο φανταστικό γενικό ισοδύναμο, το εικονικό και το δυικό. Αυτό που αντιστοιχεί σε όντα με κεφάλι αριστερού διανοούμενου και σώμα άγριου καπιταλιστή. Αυτοί οι παράλληλοι κόσμοι είναι η συνέπεια μιας πραγματικότητας που διαλύεται επειδή θελήσαμε υπερβολικά να την ενοποιήσουμε, να την ομογενοποιήσουμε. Όλα μας κάνουν να πιστεύουμε ότι ζούμε σ’ έναν κόσμο της οριστικής αβεβαιότητας, το όριο δηλαδή πέρα από το οποίο ένα σύστημα αδυνατεί να αποδείξει τον εαυτό του και γι’ αυτό στρέφεται εναντίον του ίδιου του εαυτού του. Η δυνατότητα μιας εναλλακτικής λύσης υφίσταται μόνο ως «μαγική εξαίρεση», δηλαδή ως μια τυχαία χρεοκοπία της εμπορευματικής λογικής, ένα κανιβαλικό αλληλοφάγωμα τύπου Deutse Bank. Αλλά υπάρχει και μία άλλη δυνατότητα «να προσπαθήσουμε να ξαναβρούμε μία λογική αντιπαραθέτοντας ένα ισοδύναμο…» που θα είναι κάτι εντελώς ιδιαίτερο και το οποίο δεν θα μεταλλαχθεί σε εμπορευματική αξία, αλλά θα μπορεί να ανταλλαγεί υπό τον τύπο της πολιτικής μεταβίβασης(αξία χρήσης) από τον έναν στον άλλον, από τη μία ύπαρξη στην άλλη,  μέσω της ελκυστικότητας, της γοητείας(seduction), όχι ως χειραγωγητική κολακεία, αλλά ως εκτροπή ταυτότητας, ως εκτροπή του είναι, δηλαδή ως ερωτικό δόσιμο, ως πραγματική σμίξη με τον Άλλο μας εαυτό που βολοδέρνει στους δρόμους και στις θάλασσες.