Ο μελίρρυτος της λαϊκής κουλτούρας

Τα πάθη της ψυχής δεν είναι παρά τα πάθη της κοινωνίας: κοινωνικά πάθη, με ρίζες σε συγκεκριμένες υλικές συνθήκες, αυτά φτιάχνουν την τέχνη. Αυτός ο σπαραγμός παράγει νότες, δημιουργεί ποίηση με καμιά δεκαριά λέξεις και γίνεται λυτρωτική, συμφιλιωτική ή, σπανιότερα, επαναστατική υπόθεση. Και κρατά, πάντα μα πάντα, τον ταξικό της χαρακτήρα.

 Το δημοτικό τραγούδι, λαϊκό εξορισμού, δεν είναι παρά η έκφραση των από κάτω, κομμάτι μιας προλεταριακής κουλτούρας, που έσπασε το φράγμα του χρόνου όπως εξάλλου κάθε λογής αυθεντική τέχνη. Χαμένο σε δυσδιάκριτα ιστορικά βάθη, κι ενώ είναι συνακόλουθο πολιτισμικών μείξεων, απότοκο της μετανάστευσης των λαών, είναι, ταυτόχρονα, η διά της τέχνης, ασυνείδητη, προσπάθεια αντίστασης στη μαζική ενσωμάτωση των υποτελών.  Άγραφο, αποτέλεσμα της προφορικότητας, συλλογικό δημιούργημα ανθρώπων που συχνότατα δεν κατείχαν γραφή κι ανάγνωση, είχε, προφανώς, και πολιτικό χαρακτήρα: τα τραγούδια της κλεφτουριάς, ας πούμε, που δεν προσκυνούσε Τούρκο, ούτε άρχοντα και κοτζαμπάση, διαπερνιούνταν από ένα διαρκές χειραφετητικό πρόταγμα, με ελευθεριακά αιτήματα. Οι καταπιεσμένες λαϊκές τάξεις, μαζί με τα αυτοσχεδιαστικά του πόνου και του θανάτου αλλά και του έρωτα και της χαράς, έγιναν οι καλλιτέχνες μιας δυναμικής τάσης κοινό κτήμα πολλών γενιών.

Το τραγούδιασμα, αυτή η διαδικασία που εντάσσει την ποίηση στην κοινωνία, δίνοντάς της συλλογικά χαρακτηριστικά, ένωνε τους εργάτες και τις εργάτριες, τους συγχωριανούς και τις συγχωριανές, απάλυνε τους πόνους, πλούτιζε τις χαρές. Ο χορός, ως αυτοσχεδιασμός – αυτοέκφραση ή ως συλλογική έκφραση της κοινότητας, προσέδινε πολλαπλή καλλιτεχνική διάσταση. Και υπηρέτησε εθνικά συλλογικά αφηγήματα, ως συστατικά ενός νέου, ενοποιητικού, προσδιορισμού.

 Σε τέτοια αφηγήματα πάτησε η «εθνοσωτήριος επανάστασις», με τα τσάμικα του Παπαδόπουλου, σ’ αυτά πατούν ακόμα τα πάσης φύσεως νεοαντιδραστικά στοιχεία –παρεκκλησιαστικοί κύκλοι κ.ο.κ. Και τούτα ακριβώς λειτούργησαν ως μοχλοί απώθησης της μεταπολιτευτικής γενιάς αφού οι νοητικές συνδέσεις κάθε άλλο παρά ευνοούσαν θετικούς συνειρμούς.

 Αλλά, απέναντι στους «αξιοκαταφρόνητους κροταλισμούς των συνεστιάσεων» (Αντόρνο), η αληθινή τέχνη επιμένει. Τα τεχνουργήματα, ζωντανά και ομιλούντα, βρίσκουν, σε κάθε εποχή, τους εκφραστές τους, που ανθίστανται. Σ’ αυτούς/ες, που στους μη εμπορευματοποιημένους καιρούς, κράτησαν το ιστορικό νήμα αδιάκοπο, οι νέες γενιές οφείλουν ευγνωμοσύνη.

Το πολιτιστικό αποτύπωμα του Θρακιώτη Πολυχρόνη, Χρόνη, Αηδονίδη, που πέθανε στις 23 του Οκτώβρη, θα παραμείνει ισχυρό. Με τη βυζαντινή φωνή του και τη μουσική του, καταγράφηκε στις αισθήσεις, αλλά και συνειδήσεις, ως ένας από τους διασώστες της λαϊκής κουλτούρας. Έργο αξιοθαύμαστο και διόλου, μα διόλου, αυτονόητο.