Ο κόσμος οδεύει σε νέους ολοκληρωτισμούς;

Η ψυχορραγούσα «Πληροφορική Επανάσταση» πρέπει να ξανασταθεί στα πόδια της με μία θεραπεία... οξυγόνου, έλεγε ο μακαρίτης Μιχάλης Δερτούζος. Γι’ αυτό το λόγο ονόμασε Oxygen το πρόγραμμα του ΜΙΤ, που διεύθυνε ο ίδιος με χρηματοδότηση από το υπουργείο Εθνικής Αμυνας των ΗΠΑ και φιλοδοξούσε να δημιουργήσει τον αόρατο, «ανθρωποκεντρικό υπολογιστή», καθώς και τον άνθρωπο με την «πληροφορική προσωπικότητα».

Πρόκειται, ουσιαστικά, για την κατασκευή ενός υλικού και ενός λογισμικού προγράμματος που θα «βρίσκεται ολόγυρα στον ανθρώπινο κόσμο», πανταχού παρόν, αενάως έτοιμο να διαχειριστεί τις καθημερινές ανάγκες, προκαλώντας την αλλαγή του τρόπου σκέψης, που από γνωστικός θα γίνει συνεχής και αυτοματοποιημένος. Το συνολικό σχέδιο συνίστατο στη μεταμόρφωση των PC, του Διαδικτύου και του web (μιλάμε για πάνω από δύο δεκαετίες πριν) σε μια πραγματική αγορά πληροφοριών όπου θα αγοράζουμε, θα πουλάμε και θα ανταλλάσσουμε πληροφορίες και υπηρεσίες, που θα μας μιλούν, θα υλοποιούν τις επιθυμίες μας, θα βρίσκουν άλλες πληροφορίες, θα μας βοηθούν να συνεργαζόμαστε και θα προσαρμόζονται στις ατομικές μας ανάγκες. Όταν τα διάβαζα αυτά πριν από 22 χρόνια, πίστευα ότι πρόκειται για το «φιλί της ζωής» σ’ ένα οικονομικό σύστημα που πνέει τα λοίσθια. Mea culpa.

Ο άμεσος στόχος του Δερτούζου ήταν ώστε η αμιγώς πληροφορική «δουλειά γραφείου», που συνιστούσε τότε το 50% της παγκόσμιας οικονομίας και η οποία μετά βίας συντελούνταν στο Διαδίκτυο, να καταστεί η βάση της Αγοράς Πληροφοριών του αύριο. Σήμερα, με την τηλε-εργασία ο στόχος φαίνεται ότι επιτυγχάνεται. Αντίθετα με τον Δερτούζο, ο Ρίφκιν εστίαζε στην ψυχαγωγία -που κάλυπτε τότε το 5% της παγκόσμιας οικονομίας. Και οι δύο στόχοι πάντως επιτεύχθηκαν παράλληλα. Αλλά εκείνο που εντυπωσιάζει είναι ότι αυτό συνέβη κατόπιν σχεδιασμού και με την χρηματοδότηση του υπουργείου Άμυνας των ΗΠΑ!

Σύμφωνα με τον Μ. Δερτούζο «κάθε έθνος που επιθυμεί να συμμετάσχει στην πληροφορική εργασία ή σε άλλες συναλλαγές μέσω της Αγοράς Πληροφοριών, θα υποβάλλεται σε σημαντικές διαδικασίες εκδημοκρατισμού». Από ποιον άραγε θα υποβάλλεται; Η απάντηση στο ερώτημα σε συνδυασμό με την τεράστια ανάπτυξη του διαδικτύου και της ρομποτικής, οδηγεί στο φόβο για τον κίνδυνο ενός νέου ολισμού που θα ανανεώσει τους ολοκληρωτισμούς του παρελθόντος.

Που οδεύει, λοιπόν, ο κόσμος;

Ο Ασίμοφ, ήδη από το 1957, περιγράφει δύο πιθανές εκδοχές της εξέλιξης της κοινωνίας μας: Η πρώτη θα είναι αυτή του πλανήτη «Solaria» όπου θα υπάρχουν πολύ λίγοι άνθρωποι -η «αριστοκρατία της πληροφορικής» κατά Δερτούζο ή οι «διασυνδεδεμένοι» κατά Ρίφκιν- που θα ζουν μόνοι, καθώς η φυσική επαφή θα είναι ταμπού και θα περιβάλλονται από μία πανσπερμία ρομπότ, τα οποία θα τους βοηθούν στις καθημερινές εργασίες και θα τους κάνουν παρέα στις ώρες της ψυχαγωγίας τους. Και η δεύτερη θα είναι αυτή του πλανήτη Γη, στην οποία οι άνθρωποι -οι «ασύνδετοι», οι φτωχοί- θα βρίσκονται συγκεντρωμένοι σε τεράστιες πόλεις χωρίς καμία επαφή με τη φύση.

Η προφητεία της δυστοπίας θα επισυμβεί χωρίς ένα σπασμό, μια αντίδραση;

* Αποσπάσματα από κείμενο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ-ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ, 24/08/2001