Ο άταφος μετανάστης, μνημείο της σύγχρονης ύβρεως

Μια φωτογραφία που φιλοξενεί η ιταλική εφημερίδα La Repubblica εγκαλεί τον πολιτισμό και την ανθρωπιά μας. Μια φωτογραφία μας «βλέπει» και μας οικτίρει.

Σε αυτή, απεικονίζεται το πτώμα ενός μετανάστη ανάσκελα, το οποίο έχει εν μέρει καλυφθεί από φουσκωτή βάρκα και το οποίο βρίσκεται στη θάλασσα εδώ και τουλάχιστον δυο εβδομάδες, χωρίς να το έχει ανασύρει κανείς.

Όχι, δεν είναι ο αρχαίος Πολυνείκης, ο αδερφός της Αντιγόνης, που ο σύγχρονος Κρέοντας της εξουσίας τον αφήνει άταφο. Είναι ένας πρόσφυγας, που ο Κρέοντας της ξενοφοβίας και της αδιαφορίας τον αφήνει εκεί ως μνημείο-στίγμα του δυτικού πολιτισμού του 21ου αιώνα.

«Κανείς δεν θέλει να προσφέρει μια αξιοπρεπή ταφή στον άνθρωπο αυτό. Η ΜΚΟ Seabird έστειλε τέσσερα επείγοντα, προειδοποιητικά μηνύματα, αλλά οι ακτοφυλακές της Ιταλίας, της Μάλτας και της Λιβύης, τα αγνόησαν. Το πτώμα του άτυχου μετανάστη βρίσκεται ακόμη στη θάλασσα, έρμαιο των κυμάτων», γράφει μια οργάνωση.

Και λες δεν είναι δυνατόν να χρειάζεται πάλι μια Αντιγόνη για να σπάσει ο κύκλος της απανθρωπιάς, για να μας βγάλει από τον αρμόβουρκο της παροξυσμικής αδιαφορίας, από την «α-μετροέπεια», που οι αρχαίοι Έλληνες αποκαλούσαν «ύβρι».

Είκοσι πέντε αιώνες μετά το δράμα της Αντιγόνης φαίνεται ότι βρισκόμαστε υπό την καταλυτική επιρροή της Ισμήνης. Η ύβρις έχει αντικατασταθεί από τον χαρακτηρισμό «γραφικός», η αλληλεγγύη θεωρείται ίδιο των «περίεργων» και των «διαταραγμένων». Αυτός ο τρόπος αποκλεισμού απορρέει από την αντιπαράθεση αντιφατικών κοινωνικών παραστάσεων, τις οποίες εκφράζουν αντίστοιχα ο αιρετικός και ο εκπρόσωπος της τάξης, ο αλληλέγγυος της Λέσβου και της Λαμπεντούζα και από την άλλη πλευρά ο «νοικοκύρης» του Σαλβίνι, του Άδωνη και του Μηταράκη, αυτός που σπρώχνει τους πρόσφυγες στη θάλασσα, που τους ξηλώνει τα παγκάκια για να μην έχουν ν’ ακουμπήσουν, που τους κάνει έξωση, που τους λιώνει το κεφάλι...

Ο θεσμικά αμφισβητίας, αποτολμά να παλέψει μόνος επαληθεύοντας και πάλι, με μια συμβολική πράξη, τις αρχές του θεσμού που οι πρακτικές έχουν ποδοπατήσει. Ο άνθρωπος αυτός, παρόμοια με την Αντιγόνη, τελεί υπό πλήρη αμετροέπεια, μια αμετροέπεια που δεν ερμηνεύεται πια στην εποχή μας ως «ιεροσυλία», αλλά σαν κρούσμα της «παράνοιάς» του. Αυτή είναι η κρατούσα άποψη της πλειοψηφίας της «νοικυρεμένης» κοινωνίας που εκφράζεται πολιτικά από τη Δεξιά σε όλες τις εκφάνσεις της και τον ξενοφοβικό, ρατσιστικό της λόγο. Από την άλλη πλευρά είναι οι αλληλέγγυοι και οι αλληλέγγυες, οι σύγχρονες Αντιγόνες, αυτές που ταΐζουν γάλα τα προσφυγόπουλα και βοηθούν τις προσφύγισσες στη Νοταρά, αυτοί και αυτές που με τη συμπεριφορά τους αμφισβητούν μαζί με την κοινωνική πραγματικότητα και την αναπαράστασή της, την ιδέα που έχουν οι «νοικοκυραίοι» για τον εαυτό τους. Γι αυτό οι τελευταίοι μαζί με τους θεσμικούς προστάτες τους, τους τσακίζουν όπου τους βρουν… Γιατί γνωρίζουν οι σύγχρονοι Κρέοντες ότι η αμφισβήτηση αυτή πρέπει να κατασταλεί, αλλιώς θα ανατρέψει την κυρίαρχη «τάξη και το νόμο» της, την εγωπάθεια και τον άκρατο ατομικισμό.

Ο ετερόδοξος, όπως η Αντιγόνη, είναι σήμερα ο «αλληλέγγυος» που θέτει την αξία μιας ιδεώδους αρχής ως πηγή του νοήματος της ζωής του και την οποία αντιπαραθέτει σε πλειοψηφικές πρακτικές που την εξευτελίζουν. Η ετεροδοξία εισηγείται πάντα μια ηθική διάσταση εντός του κοινωνικο-πολιτικού πεδίου και αρνείται το διαζύγιο ανάμεσα στο πρέπει και στο είναι. Και για τούτο μία όντως δημοκρατική κοινωνία έχει συμφέρον να δίνει χώρο στον «άτοπο λόγο» των αιρετικών της. 

Όμως, το πτώμα του άτυχου μετανάστη συνεχίζει να επιπλέει στη θάλασσα άταφο, μνημείο της σύγχρονης "ύβρεως"…