Μπένγιαμιν: Να αποτινάξουμε το φόβο

Ο φόβος σήμερα κυριαρχεί, φόβος για την επιβίωση, για την τρομοκρατία,  την πολιτική, για την υγεία μας,  φόβος των κλιματικών αλλαγών, φόβος των διεθνών σχέσεων, φόβος για το μέλλον....

Η παρούσα κρίση, από την οποία εκπορεύεται ο φόβος, είναι κρίση όλων των κοινωνικών στρωμάτων και κρίση εξουσίας. Στο μέτρο που η κρίση εμπλέκει τη σκέψη, το συναίσθημα, την επιβίωση και την ηθική αποτελεί ένα σοκ που μπορεί να οδηγήσει είτε σε αυθεντικότερη συνειδητοποίηση ή σε παθητικότητα και νέες ψευδαισθήσεις. Η παρούσα κρίση δεν είναι μόνο πολιτική κρίση αλλά και κρίση της πολιτικής εν γένει καθώς αμφισβητεί το νόημα της πολιτικής. Ο πολιτικός σήμερα δεν είναι ηγέτης του λαού αλλά πραγματιστής που μπορεί να επιλύσει ορισμένα κοινωνικά προβλήματα και συγκεκριμένα είδη κρίσεων αλλά είναι ανίσχυρος σε σχέση με την πραγματικότητα, όταν αντιμετωπίζει δηλαδή μια ηθική κρίση. Η ηθική κρίση δεν αποτελεί κρίση των ηθών αλλά κρίση της εθνικής ύπαρξης και του ίδιου του λαού μπροστά στην οποία ο πραγματιστής πολιτικός είναι ανεπαρκής να ανταποκριθεί. Ο πολιτικός πραγματιστής διεκπεραιώνει, εφαρμόζει αλλά η αλυσίδα των προσωρινών μέτρων επισκιάζει τον γενικό σκοπό των πράξεών του.

Στη μελέτη του για τον Μπωντλαίρ, ο Μπένγιαμιν ασχολήθηκε με τη μελαγχολία  ως δημιουργική πηγή. Αναφέρεται στην «αριστερή μελαγχολία» του επαναστάτη ψευτο-διανοούμενου ο οποίος  δεν μπορεί να εκμεταλλευτεί τις δυνατότητες για ριζική αλλαγή στο παρόν. Η αριστερή μελαγχολία δηλαδή αντιπροσωπεύει  μια άρνηση να συμφιλιωθεί κανείς με τον ιδιαίτερο χαρακτήρα του παρόντος. Ο Μπένγιαμιν παρουσιάζει την εικόνα του αγγέλου της ιστορίας, βασισμένη στον πίνακα του Klee, Angelus Novus. Ο άγγελος της ιστορίας ωθείται από μια θύελλα προς μια καθορισμένη κατεύθυνση, προς το μέλλον. Η θύελλα αυτή είναι  τόσο δυνατή που παγιδεύει τα φτερά του αγγέλου και δεν του επιτρέπει να τα κλείσει, δηλαδή να σταματήσει την προκαθορισμένη και ιλιγγιώδη πορεία της ιστορίας προς το μέλλον. Σε αυτή την αλληγορία ο Μπένγιαμιν μας προτείνει  να τραβήξουμε το φρένο της ιστορίας, να σταματήσουμε αυτή την κίνηση που οδηγεί στην καταστροφή και να δώσουμε ριζικές λύσεις τώρα. Εάν η αριστερά δεν διατυπώσει με σαφήνεια τους στόχους της είναι πολύ πιθανό να πάψει να παίζει το ρόλο μιας επαναστατικής και απελευθερωτικής εναλλακτικής λύσης και να καταστεί μια απατηλή εναλλακτική λύση στο σύστημα της αγοράς. Η αριστερά οφείλει να δίνει απαντήσεις σε ερωτήματα όπως ποιος είναι ο άνθρωπος, ποια η αλήθεια, και ποιο το νόημα της επανάστασης που θα μετατρέψει τον άνθρωπο σε υποκείμενο της ιστορίας. Να μπορεί να δει την κρίση ως ιστορική ευκαιρία για να δημιουργήσει νέα πολιτική, νέες κοινωνικές σχέσεις, νέο τρόπο σκέψης και νέες μορφές πολιτικής συστράτευσης. Η αριστερά δεν μπορεί να εμμένει στην εξαπάτηση ή στην συγκυρία γιατί χάνει την απελευθερωτική της δύναμη.

Σε αυτή την μεταηρωική εποχή κάθε άνθρωπος οφείλει να αποτινάξει το φόβο και να μετατραπεί σε υποκείμενο. Στην «Φαινομενολογία του Πνεύματος», κύριος του εαυτού του είναι εκείνος που δεν φοβάται να θέσει σε κίνδυνο τη ζωή του, είναι πρόθυμος να πεθάνει για την ελευθερία του. Αντίθετα, ο σκλάβος τρέμει για τη ζωή του και δέχεται, προκειμένου να παραμείνει ζωντανός, το καθεστώς του δούλου. Η δράση είναι η θεραπεία για κάθε είδους φόβο. Όπου ως δράση εννοούμε την Κίνηση προς το αντικείμενο του φόβου. Προς το παρόν ωστόσο όλοι πλέουμε ακυβέρνητοι στο πέλαγος του φόβου, αθύρματα και θύματα της κρίσης.