Μιχάλης Δερτούζος: Ο Έλληνας που έδωσε OXYZEN στο διαδίκτυο

Βρισκόμαστε γύρω στο 2000. Το διαδίκτυο είναι στα πρώτα του βήματα. «Είναι σκανδαλώδες να χαρακτηρίζουμε το web παγκόσμιο όταν καλύπτει μόνο το 5% του παγκόσμιου πληθυσμού». «Οι υπολογιστές έχουν αυξήσει περισσότερο το μύθο τους απ ό,τι την παραγωγικότητα...». Το ηλεκτρονικό εμπόριο και «τα δόγματα των τσαρλατάνων περί «νέας οικονομίας» σε μια βραχυπρόθεσμη προοπτική είναι μια «φούσκα» που δείχνει να μην έχει άλλη διέξοδο από το να σκάσει. Ο παντοδύναμος κυβερνοχώρος είναι «φούμαρα»! «Οι κατασκευαστές των υπολογιστών και των προγραμμάτων δεν λαμβάνουν υπόψη τις ανάγκες μας». Οι διαπιστώσεις είναι του διάσημου διευθυντή του Εργαστηρίου Επιστήμης των Υπολογιστών στο Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Μασαχουσέτης (ΜΙΤ) Μιχάλη Δερτούζου(σ.σ. τη μνήμη του τιμά η Google), ο οποίος υιοθετεί ακόμα και την κραυγή του Πολ Βιριλιό εναντίον του «στιγμιαίου χρόνου» και του ιλίγγου της «απόλυτης» ταχύτητας ως αυτοσκοπού που διαταράσσει ριζικά τη σχέση της ύπαρξης με τον κόσμο, τη θέαση του κόσμου, τη δημοκρατία της πόλης και την ίδια την Ιστορία. Για όλα τούτα προτείνει μία νέα προσέγγιση της πληροφορικής, την «ανθρωποκεντρική».

Η ψυχορραγούσα «Πληροφορική Επανάσταση» πρέπει να ξανασταθεί στα πόδια της με μία θεραπεία... οξυγόνου, έλεγε ο Δερτούζος. Γι αυτό το λόγο ονόμασε Oxygen το πενταετές πρόγραμμα του ΜΙΤ, που διευθύνει ο ίδιος (σ.σ. ο ενεστώτας είναι πλέον ιστορικός), χρηματοδοτεί το υπουργείο Εθνικής Αμυνας των ΗΠΑ και φιλοδοξεί να δημιουργήσει τον αόρατο, «ανθρωποκεντρικό υπολογιστή», καθώς και τον άνθρωπο με την «πληροφορική προσωπικότητα». Πρόκειται, ουσιαστικά, για την κατασκευή ενός υλικού και ενός λογισμικού προγράμματος που θα «βρίσκεται ολόγυρα στον ανθρώπινο κόσμο», πανταχού παρόν, ακόμα και στην οδοντόβουρτσα και τα δόντια, αενάως έτοιμο να χειριστεί τις καθημερινές ανάγκες, μέσω της ομιλίας και της όρασης, προκαλώντας την αλλαγή του τρόπου σκέψης, ο οποίος από γνωστικός θα γίνει συνεχής, καθ’ ότι αυτοματοποιημένος. Το συνολικό σχέδιο συνίσταται στη μεταμόρφωση των σημερινών PC, του Διαδικτύου και του web σε μια πραγματική αγορά πληροφοριών όπου θα αγοράζουμε, θα πουλάμε και θα ανταλλάσσουμε ελεύθερα πληροφορίες και υπηρεσίες, που θα μας μιλούν, θα υλοποιούν τις επιθυμίες μας, θα βρίσκουν πληροφορίες, θα μας βοηθούν να συνεργαζόμαστε και θα προσαρμόζονται στις ατομικές μας ανάγκες. Για το σκοπό αυτό απαιτούνται η διασύνδεση ενός αυξανόμενου αριθμού εξαρτημάτων και συσκευών καθημερινής χρήσης με τους υπολογιστές μας, η αυξανόμενη χρήση φορητών υπολογιστών συνδεδεμένων με ασύρματες επικοινωνίες, καθώς και μία νέα γενιά υψηλού επιπέδου νομαδικού λογισμικού.

Ο άμεσος στόχος του Δερτούζου είναι η αμιγώς πληροφορική «δουλειά γραφείου», που συνιστά το 50% της παγκόσμιας οικονομίας και η οποία μετά βίας συντελείται, σήμερα, στο Διαδίκτυο, να καταστεί η βάση της Αγοράς Πληροφοριών του αύριο. (Αντίθετα ο Ρίφκιν εστιάζει στην ψυχαγωγία -5% της παγκόσμιας οικονομίας- και στο μοντέλο του Χόλιγουντ.) Σύμφωνα με τις προσδόκιμες δε προβλέψεις, το 2020 η Αγορά Πληροφοριών θα καλύπτει το 20% του ανθρώπινου πληθυσμού και η πληροφορική εργασία θα καταλαμβάνει το 1/4 της παγκόσμιας οικονομίας, ενώ η παραγωγικότητα θα αυξηθεί κατά 300% στη διάρκεια του αιώνα. Στο ερώτημα τι θα συμβεί με την απασχόληση και τη ζήτηση, ο... ουμανιστής και ενθουσιωδώς προφητικός Μ. Δερτούζος απαντά:

«Κανείς δεν γνωρίζει»! Όσο για το νέο παγκόσμιο καταμερισμό εργασίας και το χάσμα πλούσιων και φτωχών (που όπως λέει θα διευρυνθεί!), προτείνει, μεγαλοφυώς, «την ανταλλαγή χρόνου» μεταξύ εκείνων που έχουν κι εκείνων που δεν έχουν χρόνο, όπως στην περίπτωση των γυναικών της Ανατολής που συμβουλεύουν μέσω του Διαδικτύου τις διαζευγμένες γυναίκες της Δύσης, οι οποίες, με τη σειρά τους, επωφελούνται καθώς πληρώνουν λιγότερα απ ό,τι στον ψυχίατρο! Η... ανθρωποκεντρική πρόταση του Μ. Δερτούζου, στην πραγματικότητα, δεν επιδιώκει να «σώσει» πάρεξ τις «πτήσεις» του χρηματιστικού κεφαλαίου, δημιουργώντας μια πραγματική οικονομία, την «Αγορά Πληροφοριών», η οποία θα μπορέσει να δικαιολογήσει τις παράλογες υπεραξίες της «νέας οικονομίας». Η περίφημη «εικονική πραγματικότητα», γράφει ο Π. Βιριλιό, δεν είναι τόσο η πλεύση στον κυβερνοχώρο όσο η μεγέθυνση, η ενίσχυση δηλαδή του «οπτικού πάχους των εμφανίσεων του πραγματικού κόσμου».

Ο μεγάλος οπτικός υπερ-ορίζοντας είναι ο τόπος κάθε εικονοποίησης (στρατηγικής, οικονομικής, πολιτικής...) και είναι αυτός που καθιστά δυνατή την ανάπτυξη ενός ολισμού που θα ανανεώσει τους ολοκληρωτισμούς του παρελθόντος. Και έρχεται η κυνική αναγγελία του Μ. Δερτούζου «ότι κάθε έθνος που επιθυμεί να συμμετάσχει στην πληροφορική εργασία ή σε άλλες συναλλαγές μέσω της Αγοράς Πληροφοριών, θα υποβάλλεται σε σημαντικές διαδικασίες εκδημοκρατισμού» για να επιβεβαιώσει πλήρως τον Βιριλιό.

Αντίθετα δε με τον Ρίφκιν που διακρίνει, σήμερα, μια άλλη αντίληψη του πραγματικού, η οποία ταυτίζεται με την προσομοίωση, ο Δερτούζος θεωρεί ότι το πραγματικό και το εικονικό μπορούν να λειτουργήσουν συμπληρωματικά, ως ένα είδος «στερεο-πραγματικότητας». Και οι δύο, ωστόσο, ανήκουν στη λεγόμενη σχολή του Palo Alto, σύμφωνα με την οποία «όλα είναι επικοινωνία», έστω κι αν η στάση του Μ. Δερτούζου καθίσταται κριτική με την εισαγωγή, έστω ως ευχής, της ανάγκης σεβασμού εκτός από τη λογική των υπολογιστών και των άλλων δύο ιστορικών διαστάσεων της ανθρώπινης προσωπικότητας που είναι το συναίσθημα και η πνευματικότητα.

Στην πραγματικότητα, οι ιδέες του Μ. Δερτούζου παραπέμπουν στο σκληρό πυρήνα του λογοτεχνικού είδους της επιστημονικής φαντασίας που συνεισέφερε τα μέγιστα στη διαμόρφωση του φαντασιακού της «μετανεωτερικότητάς» μας. Πιο συγκεκριμένα, ο Ασίμοφ, ήδη από το 1957, είχε μιλήσει για τους «τρεις νόμους της ρομποτικής» από τους οποίους διέπονται οι σχέσεις επικοινωνίας ανθρώπων και ρομπότ. Ο Ασίμοφ περιγράφει μάλιστα δύο πιθανές εκδοχές της εξέλιξης της κοινωνίας μας: Η πρώτη θα είναι αυτή του πλανήτη «Solaria» όπου θα υπάρχουν πολύ λίγοι άνθρωποι -η «αριστοκρατία της πληροφορικής» κατά Δερτούζο ή οι «διασυνδεδεμένοι» κατά Ρίφκιν- που θα ζουν μόνοι, καθώς η φυσική επαφή θα είναι ταμπού και θα περιβάλλονται από μία πανσπερμία ρομπότ, τα οποία θα τους βοηθούν στις καθημερινές εργασίες και θα τους κάνουν παρέα στις ώρες της ψυχαγωγίας τους. Και η δεύτερη θα είναι αυτή του πλανήτη Γη, στην οποία οι άνθρωποι -οι «ασύνδετοι», οι φτωχοί- θα βρίσκονται συγκεντρωμένοι σε τεράστιες πόλεις χωρίς καμία επαφή με τη φύση.

Συνοψίζοντας, η αντίληψη της πλανητικής επικοινωνίας συνδεδεμένη με το δόγμα της οικονομίας της αγοράς δεν είναι παρά η λεγόμενη «παγκοσμιοποίηση». Για την ώρα υπάρχει μόνο η νεοφιλελεύθερη εκδοχή της, ενώ ένας μη αμυντικός εναλλακτικός, πολιτικός λόγος απουσιάζει. Γι αυτό είναι ανάγκη του καιρού ένα σχέδιο, μία στρατηγική που θα μπορεί να επανιδιοποιηθεί τις νέες τεχνολογίες σε μια προοπτική συμφιλίωσης της οικονομικής αποτελεσματικότητας και της κοινωνικής δικαιοσύνης, που θα επιδιώκει την εγκαθίδρυση ενός «κόσμου δικαίου» και της «παγκόσμιας δημοκρατίας» και θα επανιδρύει το «οικουμενικό» χωρίς να περιορίζεται στην εμπορική διάσταση της «παγκοσμιοποίησης».

* Κείμενο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ-ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ, 24/08/2001