«Ο άνεμος χορεύει το κριθάρι», μία συγκλονιστική ταινία για τον ιρλανδικό εμφύλιο, ο άνεμος της ιστορίας που μας «χορεύει» άλλοτε από ‘δω κι άλλοτε από ‘κει, σε κινηματογραφική απόδοση του Κεν (Κένεθ) Λόουτς, αυτού του εκπληκτικού σκηνοθέτη και ανθρώπου, που μας έδωσε πρόσφατα και το θαυμάσιο «Εγώ, ο Ντάνιελ Μπλέηκ». Ο Κεν Λόουτς, λοιπόν, γεννήθηκε σαν σήμερα το 1936 στο Νουνέατον της Αγγλίας. Σπούδασε νομική στην Οξφόρδη και ασχολήθηκε από φοιτητής με το θέατρο. Ξεκίνησε με δουλειές στη βρετανική τηλεόραση και στη συνέχεια στράφηκε στον κινηματογράφο.
Ένας καλλιτέχνης στρατευμένος στην Αριστερά, κάτι που αποτυπώνεται στις ταινίες του. Ήταν ένα από τα δημόσια πρόσωπα που μίλησαν εναντίον των πολιτικών του μνημονίου στο ελληνικό ντοκιμαντέρ Catastroika. Επίσης είναι μέλος του Κινήματος για τη Δημοκρατία στην Ευρώπη 2025.
Έχει κερδίσει δύο φορές τον Χρυσό Φοίνικα, η πρώτη ήταν το 2006 για την ταινία Ο άνεμος χορεύει το κριθάρι και η δεύτερη το 2016 για την ταινία Εγώ, ο Ντάνιελ Μπλέικ. Επίσης, έχει κερδίσει δύο φορές το Βραβείο Ευρωπαϊκού Κινηματογράφου, το 1991 με το Ριφ-Ραφ και το 1995 με το Γη και ελευθερία.
Τον Φεβρουάριο του 2016 διέθεσε τις ταινίες του δωρεάν στο YouTube. Εδώ παραθέτουμε μερικά σημεία από παλαιότερη συνέντευξή του*:
Κάνετε ταινίες που ελπίζετε να φέρουν μια αλλαγή και αν ναι τι θα σήμαινε αυτό για την ταινία;
Μπορείς να κινητοποιήσεις με μια ταινία, δεν μπορείς να εκπαιδεύσεις ιδιαίτερα, παρ’ όλο που θέτεις ερωτήματα. Νομίζω ότι η ενεργοποίηση είναι μεγάλη υπόθεση γιατί η συνενοχή σε κάποια πράγματα είναι αφόρητη. Οι χαρακτήρες παγιδεύονται σε καταστάσεις. Αυτή είναι η ουσία του δράματος. Και αν μπορείς να βρεις το δράμα σε πράγματα που δεν είναι μόνο παγκόσμια, αλλά έχουν πραγματική αναφορά στο τι συμβαίνει στον κόσμο, τότε ακόμα καλύτερα. Νομίζω ότι ο θυμός μπορεί να είναι εποικοδομητικός αν μπορείς να τον χρησιμοποιήσεις. Ο θυμός αφήνει το κοινό με κάτι ανεπίλυτο στο μυαλό του, κάτι να κάνει, κάτι να προκαλέσει.
Για εσάς ποια είναι η διαφορά μεταξύ δεξιών και αριστερών κινημάτων;
«Κατ' αρχάς τα πραγματικά κινήματα δεν μπορούν παρά να ανήκουν στην Αριστερά και αυτά θέτουν ερωτήματα τα οποία θα βοηθήσουν τους ανθρώπους να καταλάβουν γιατί βρίσκονται εκεί που βρίσκονται και πού θα μπορούσαν να πάνε. Η κύρια διαφορά όμως μεταξύ αριστερών και δεξιών κινημάτων εστιάζεται τελικώς στις απαντήσεις και όχι στα ερωτήματα που τίθενται, χωρίς με αυτό που λέω να προσπαθώ να μειώσω την αξία των ερωτημάτων. Τα ερωτήματα όμως στην εποχή μας, που έχουν αμβλυνθεί οι διαφορές μεταξύ αριστερών και δεξιών κινημάτων είναι λίγο-πολύ τα ίδια. Οι απαντήσεις όμως διαφέρουν πολύ. Για παράδειγμα, οι απαντήσεις που δίνουν τα δεξιά κινήματα σε αυτού του είδους τα κοινά ερωτήματα είναι απαντήσεις που καλύπτουν μόνο τις ανάγκες τού σήμερα και αυτές ιδωμένες μέσα από μια φαντασίωση, μέσα από την ψευδαίσθηση ενός καλύτερου τρόπου ζωής, στηριζόμενου σε πλαστές ανάγκες».
Εσείς σήμερα νιώθετε ακόμη αριστερός;
«Το ελπίζω». (γέλια)
Τι εννοείτε σήμερα λέγοντας «είμαι αριστερός»;
«Το βρίσκετε απαραίτητο να προσπαθήσουμε αυτή τη στιγμή να δώσουμε έναν ακόμη ορισμό;».
Το ρωτάω επειδή στη χώρα μου υπάρχει μεγάλη σύγχυση γύρω από το ερώτημα ποιος θεωρείται «αριστερός» σήμερα. Να σκεφθείτε ότι στις τελευταίες δημοτικές εκλογές που έγιναν στην Ελλάδα ακούσαμε παραδοσιακά αριστερούς υποψηφίους να υποστηρίζουν ότι διεκδικούν τους αριστερούς ψηφοφόρους της Δεξιάς... (γέλια)
«Μην ανησυχείτε. (γέλια) Το ίδιο συμβαίνει και εδώ. Το κόμμα των Εργατικών έχει γίνει πλέον το κόμμα του κεφαλαίου. Και το παραδοσιακό κόμμα του κεφαλαίου το κόμμα των Συντηρητικών, δηλαδή έχει γίνει τόσο παλιομοδίτικο σε σημείο να θυμίζει το κόμμα των Τόρις όταν ήταν το κόμμα των τζέντλεμεν της υπαίθρου, της αριστοκρατίας, το οποίο στον 19ο αιώνα ήταν σε αντίθεση με το κόμμα των επιχειρηματιών και των βιομηχάνων. Σήμερα υπάρχει μια αναπαραγωγή του μοντέλου αυτού και φθάσαμε στον 20ό αιώνα να έχουμε ουσιαστικά δύο δεξιές παρατάξεις. Η μία υποστηρίζει την πορεία προς την ευρωπαϊκή ενοποίηση και είναι προετοιμασμένη να λάβει όλες τις στρατηγικές αποφάσεις που θα εξυπηρετούν τα συμφέροντα του κεφαλαίου που ευνοείται από αυτή την κατεύθυνση ενώ η άλλη είναι σταθερά προσκολλημένη σε παραδοσιακές βρετανικές δομές εξουσίας όπως π.χ. η μοναρχία. Αυτό που ζούμε, δηλαδή, εδώ στη Βρετανία είναι ουσιαστικά η πάλη μεταξύ δύο κομμάτων της Δεξιάς. Το κόμμα δε που εκπροσωπούσε κάποτε την Αριστερά έχει υποστεί τέτοια μετάλλαξη που έχει καταλήξει να είναι ακριβώς το αντίθετο από αυτό που ήταν».
Παρ' όλο, δηλαδή, που ήρθαν οι Εργατικοί στην εξουσία μετά από τόσα χρόνια, εσείς οι αριστεροί παραμείνατε και πάλι εκτός... (γέλια)
«Και βέβαια... Έτσι κι αλλιώς η Αριστερά όπως την εννοώ εγώ είναι δύσκολο να πάρει την εξουσία σήμερα».
Η Αριστερά όπως την εννοείτε εσείς σημαίνει συνεχής άρνηση της εξουσίας;
«Όχι, όχι. Δεν νομίζω ότι είναι έτσι. Εγώ όταν μιλάω για την Αριστερά έχω στο μυαλό μου ένα πολιτικό κίνημα που δίνει τη μάχη εναντίον του κεφαλαίου εν ονόματι των συμφερόντων της εργατικής τάξης».
Με συγχωρείτε, δεν θέλω να σας προσβάλω, αλλά αυτή την τελευταία φράση σας κάποιοι θα τη θεωρούσαν ξεπερασμένη από την ίδια μας την εποχή...
«Σήμερα γίνεται μεγάλη προσπάθεια να πεισθούμε όλοι ότι η νέα Αριστερά εκπροσωπείται από τις σοσιαλιστικές και σοσιαλδημοκρατικές κυβερνήσεις που κέρδισαν τις εθνικές εκλογές των διαφόρων ευρωπαϊκών κρατών. Το πρόβλημα της Αριστεράς τα τελευταία χρόνια πιστεύω ότι ήταν πρόβλημα ψευδοηγεσίας σταλινικής από τη μία πλευρά και σοσιαλδημοκρατικής από την άλλη. Εννοώ ότι ορισμένα σοσιαλιστικά κόμματα καθοδηγήθηκαν από τον σταλινισμό και κάποια άλλα από τους σοσιαλδημοκράτες. Καμία όμως ψευδοηγεσία από αυτές δεν κατάφερε να μας πείσει ότι μπόρεσε να εκπροσωπήσει τα συμφέροντα των εργατών».
[…]
Πιστεύετε ότι οι άνθρωποι μαθαίνουν από την Ιστορία;
«Μόνον οι άνθρωποι που είναι πολιτικοποιημένοι μπορούν να μάθουν από την Ιστορία. Η γενική τάση σήμερα είναι να αρνούμαστε την Ιστορία σχεδόν ολοκληρωτικά. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης μας δημιουργούν την αίσθηση ότι εμείς είμαστε η Ιστορία, ότι Ιστορία είναι αυτό που συμβαίνει εδώ και τώρα. Το παρελθόν είναι σχεδόν σαν να έχει διαγραφεί για τα μέσα ενημέρωσης. Δεν ξέρω αν συμφωνείτε. Εγώ πάντως βλέποντας τηλεόραση νιώθω ότι ο κόσμος γεννήθηκε πριν από δύο ώρες το πολύ. Εσείς;». (γέλια)
Συμφωνώ απολύτως. Οι άνθρωποι λειτουργούμε σαν να είμαστε γεννήματα της στιγμής. Φοβάμαι όμως ότι, αν λείψει η αίσθηση του παρελθόντος από τους ανθρώπους, θα είναι σαν να είμαστε σε ένα λεωφορείο που τρέχει και εμείς δεν έχουμε από πού να κρατηθούμε. Θεωρώ, δηλαδή, ότι μεγαλώνει ο κίνδυνος όσο αποκόπτεται ο άνθρωπος από το παρελθόν του, από τη συνέχειά του...
«Ακριβώς. Συμφωνώ μαζί σας. Βγαίνεις, ας πούμε, εκτός κέντρου, σε μια πόλη και βλέπεις έναν τεράστιο αριθμό ανθρώπων οι οποίοι ζουν χωρίς δουλειά και χωρίς ελπίδα, οι οποίοι ό,τι λεφτά έχουν τα ξοδεύουν για να πάρουν ναρκωτικά... Βλέπεις την απελπισία και το κενό στα μάτια των ανθρώπων που τα μαλλιά τους έχουν ασπρίσει... Μιλάμε για χιλιάδες ανθρώπους που ζουν σαν να είναι χαμένοι σε κάποιο νησί χωρίς καμία αίσθηση της όποιας καταγωγής τους, αγκιστρωμένοι μόνο στο σήμερα».
Γιατί γίνεται όλη αυτή η προσπάθεια των μίντια να επιβάλουν το εφήμερο; Γιατί ενοχλεί η παρουσία του παρελθόντος στο παρόν;
«Τα μίντια παίζουν τον ρόλο του δεσμοφύλακα. Πολλοί προς στιγμήν νόμιζαν ότι ο "πολιτισμένος" κόσμος κατήργησε τους δεσμοφύλακες. Δυστυχώς οι δεσμοφύλακες συνεχίζουν να υπάρχουν. Μόνο που σήμερα ο δεσμοφύλακας είναι ηλεκτρονικός. Οι άνθρωποι-δεσμοφύλακες με γκλομπ και μουστάκια είναι είδος προς εξαφάνιση πια. Τη θέση του παλιού τύπου δεσμοφύλακα πήρε στις ημέρες μας η τηλεόραση. Η τηλεόραση είναι πάντα στα χέρια της εξουσίας, επομένως χρησιμοποιείται προς όφελός της, όπως είναι φυσικό».
Δεν θα διαφωνήσω σε αυτό που λέτε. Απλώς θα μου επιτρέψετε να επιμείνω λίγο στο γιατί η εξουσία χρησιμοποιώντας τον ηλεκτρονικό δεσμοφύλακά της όπως λέτε προσπαθεί να αποκόψει τους ανθρώπους από το παρελθόν τους. Ποιο το όφελος της εξουσίας από τη θεοποίηση του εφήμερου;
«Το παρελθόν είναι το στήριγμα των ανθρώπων, οι συγγένειές τους, οι δεσμοί τους. Η εξουσία δεν θέλει ανθρώπους ασφαλείς, με αρχές και δεσμούς. Ετσι μόνο μπορεί να κάνει ό,τι θέλει τους ανθρώπους. Οι άνθρωποι χωρίς ελπίδα, χωρίς δεσμούς, είναι ορφανοί. Φύλλα στον άνεμο, έρμαια στις διαθέσεις της».
[…]
Πιστεύετε ότι η Αμερική είναι «πηγή κακού»; Το αμερικανικό όνειρο είναι αυτό που έκανε την τέχνη να χάσει τον δρόμο της;
«Πηγή κακού... Εγώ δεν θα το έλεγα έτσι. Εννοώ, δεν θα χρησιμοποιούσα αυτές τις λέξεις. Υπάρχουν και ορισμένα καταπληκτικά πράγματα που προέρχονται από την Αμερική. Ως μια γενική εκτίμηση όμως θα έλεγα ότι οι Αμερικανοί είναι οι "τρομοκράτες του κόσμου" και αυτό αντανακλά στην κουλτούρα τους σε ό,τι προβάλλουν, δηλαδή, ως σύγχρονη κουλτούρα τους. Υπάρχουν ωστόσο και ωραίοι άνθρωποι, ταλαντούχοι και συναρπαστικοί, οι οποίοι έκαναν και συνεχίζουν να κάνουν ωραία πράγματα στην Αμερική, αλλά αυτοί συνήθως είναι εκείνοι που πάνε κόντρα στο υπάρχον ρεύμα του εκάστοτε αμερικανικού ονείρου. Πάρτε για παράδειγμα τη μαύρη μουσική. Η αμερικανική κοινωνία κάποια στιγμή την είδε ως απειλή εναντίον της. Στην πραγματικότητα ήταν η καλύτερη απόδειξη ότι στην Αμερική μπορούν να λάμψουν αστέρια».
Η αίσθηση ότι είναι οι «προστάτες του κόσμου» κάνει τους Αμερικανούς «τρομοκράτες»;
«Εγώ, για να μη λέμε και πολλά γι' αυτούς, τους βρίσκω ανόητους. Αυτό που κάνουν και πιστέψτε με, ξέρουν τι κάνουν δεν είναι τίποτε άλλο από το να προστατεύουν τα συμφέροντα του αμερικανικού κεφαλαίου... Τίποτε άλλο».
Εσείς θα δεχόσασταν να δουλέψετε στην Αμερική;
«Μια ταινία ευρωπαϊκών προδιαγραφών μπορείς να την κάνεις στην Αμερική. Αλλά το να δουλέψεις σε αυτή τη βιομηχανία παραγωγής ειδώλων που λέγεται Χόλιγουντ το βρίσκω μάλλον απίθανο. Νομίζω ότι οι άνθρωποι που δουλεύουν εκεί κάνουν λιγότερο καλές ταινίες. Ως ατμόσφαιρα, όμως, ως σκηνικό, η Αμερική με μαγεύει».
Από τι κινδυνεύει ένας δημιουργός σήμερα;
«Από όλα και από τίποτε... Το θέμα για κάθε δημιουργό είναι να προσπαθεί να διατηρήσει τις δικές του ευαισθησίες και να περιφρουρεί τα οικονομικά του. Διότι από τη στιγμή που σε πληρώνουν κάποιοι, έχουν και τον έλεγχο αυτού που κάνεις».
*Θαν Λάλας, Το ΒΗΜΑ, 15/11/2017
