Στα μέσα του 19ου αιώνα, όταν η Flora Tristan υποστήριξε την ένωση της εργατικής τάξης, συνέστησε στους προλετάριους να κάνουν συλλογική αποταμίευση για να χτίσουν «εργατικά κέντρα», χώρους εκπαίδευσης, ασύλου και διασκέδασης, «κατανεμημένους ισομερώς σε όλη τη Γαλλία».
Η ιδέα ότι οι οργανωμένοι εργάτες πρέπει να έχουν έναν δικό τους χώρο υλοποιήθηκε μισό αιώνα αργότερα, στο κίνημα της ανταλλαγής εργασίας.
Για τους πρώτους υποστηρικτές των εργατικών κέντρων, αυτά πρόσφεραν καταφύγιο στους εργαζόμενους και πραγματοποιούσαν συλλογικές δραστηριότητες στηρίζοντας τα πρόσφατα τότε νομιμοποιημένα συνδικάτα. Σύντομα τα «ΕΚ» πολλαπλασιάστηκαν. Εκείνος που συνέδεσε το όνομά του με την πρώτη άνθησή τους ήταν ο Fernand Pelloutier, ιδρυτής του Saint-Nazaire, και ακούραστος γενικός γραμματέας της Ομοσπονδίας των Ανταλλακτών Εργασίας από το 1895 έως το θάνατό του το 1901. Επαναστάτης συνδικαλιστής, δημοσιογράφος «χωρίς θεό ή αφέντη», ήταν ο θεωρητικός και οργανωτής του δικτύου. Στο History of Labor Exchanges, που αναδημοσιεύεται από τις εκδόσεις Plein Chant, οι «Πρωτοπόροι και ακτιβιστές», ο Pelloutier θυμάται —με τον δικό του τρόπο— τις απαρχές της οργάνωσης και τους πολιτικούς αγώνες που οδήγησαν σε αυτά τα Εργατικά Κέντρα. Περιγράφει επακριβώς τις αποστολές και τη λειτουργία αυτών των υβριδικών ιδρυμάτων όπου υπήρχαν εγκαταστάσεις για πολιτικές συναντήσεις, γραφεία απασχόλησης, κέντρα κατάρτισης, ταμεία αλληλεγγύης, κέντρα συλλογής στατιστικών κ.λπ. Αφιερωμένο στη συγκέντρωση ανθρώπων, δυνάμεων και γνώσεων, αλλά και στην προβολή των συνδικαλιστικών ιδεών, η ανταλλαγή εργασίας επρόκειτο να υλοποιήσει, να επιδείξει και να ενθαρρύνει την αυτονομία των εργαζομένων προϊδεάζοντας έτσι την κοινωνία του μέλλοντος.
Με την αποχώρηση του Pelloutier, τα εργατικά κέντρα συγχωνεύτηκαν με τη Γενική Συνομοσπονδία Εργατών (CGT) και συνέχισαν να ακμάζουν σε ολόκληρη τη χώρα. Εγκατεστημένα στα κέντρα των πόλεων ή στα υποβαθμισμένα προάστια, επιβλητικά ή σεμνά, κλασικά ή πρωτοποριακά, εγγράφουν μόνιμα την εργασιακή παρουσία (και δύναμη) στον αστικό χώρο.
Όπως θυμάται η ιστορικός Danielle Tartakowsky, στη μακραίωνη ιστορία τους οι δομές αυτές δοκιμάζουν πολιτικές ή συνδικαλιστικές κρίσεις, έντονες συζητήσεις και συγκρούσεις επηρεάζουν τις λειτουργίες τους, τα προνόμιά τους, τον βαθμό πολιτικοποίησής τους, τη μεγαλύτερη ή μικρότερη ανεξαρτησία τους από τις δημόσιες αρχές (κυρίως τοπικές). Ακόμη και σήμερα, αυτά τα κέντρα αποτελούν μια πολυπόθητη αλλά και αμφισβητούμενη κληρονομιά. Ορισμένοι δήμοι, επιθυμώντας να ανακατανείμουν τις εγκαταστάσεις, προσπαθούν να εκτοπίσουν τα σωματεία….
Πηγή: Le Monde diplomatique, Antony Burlaud
