Εδώ ένας φοιτητής αυτοπυρπολείται, εκεί ένας μαθητής σκοτώνει

 Ένας 22χρονος φοιτητής αυτοπυρπολείται στη Γαλλία. Δεν άντεχε την εξαθλίωση, τη φτώχεια. Βάζει φωτιά στον εαυτό του δημόσια, κατηγορώντας τους υπαίτιους της απελπισίας του, τους πολιτικούς, την πολιτική της λιτότητας,

Στην άλλη άκρη του κόσμου, ένας μαθητής λυκείου, ντυμένος στα μαύρα, ανοίγει πυρ μέσα στο σχολείο του στην κοινότητα Σάντα Κλαρίτα, στην Καλιφόρνια, σκοτώνοντας μια 16χρονη και έναν 14χρονο και τραυματίζοντας άλλους τρεις έφηβους. Αυτοπυροβολείται. «Γιόρταζε» τα γενέθλια του. Έκλεισε τα 16. “Αυτή τη στιγμή δεν έχουμε καμία ένδειξη για τα κίνητρα ή την ιδεολογία του”, λέει ο σερίφης της περιοχής. Κι όμως η ιδεολογία του 16χρονου δολοφόνου είναι ίδια με αυτή του σερίφη.

Θυμάμαι τον «Βέρνον ο μικρός θεός» του Πίτερ Φίνλεϊ. Το μυθιστόρημα ξεκινάει ως εξής: Ένας ομοφυλόφιλος μεξικανικής καταγωγής μαθητής (ο Ιησούς!) μετά από τον φοβερό εξευτελισμό του από τους συμμαθητές του παίρνει ένα όπλο και σκοτώνει δεκαπέντε. Ύστερα αυτοκτονεί. Η αμερικάνικη κοινωνία, επειδή είναι μια κοινωνία της απεριόριστης απληστίας, ένας λάκκος «με τα ανθρώπινα ‘’θέλω’’, θέλω που ματαιώθηκαν και αποστεώθηκαν σε ανάγκες, που τσούζουν σαν ανοιχτές πληγές», δεν θα αναζητήσει στον εαυτό της την αιτία. Εξάλλου είναι μία κοινωνία που βλέπει μόνο το «αποτέλεσμα» και ποτέ την καντιανή  σχέση αιτίας-αποτελέσματος. Γι’ αυτό θα γυρέψει να επιρρίψει τις δικές της ευθύνες αλλού, σ’ ένα εξιλαστήριο θύμα, έναν αποδιοπομπαίο τράγο. Αυτός βρίσκεται κατά κανόνα στο χώρο του περιθωρίου, εκεί όπου βρίσκεται εγκιβωτισμένο το κακό, το καταραμένο απόθεμα. Αλλά γιατί η αμερικανική κοινωνία (και όχι μόνο) έχει αυτή την ανάγκη; Γιατί χωρίς την εξωτερίκευση των αιτιών του φόνου και της συλλογικής ενοχής, χωρίς έναν πραγματικό ή κατασκευασμένο ένοχο η κοινωνία αποδομείται. Πρέπει να ρίξει τις βρομιές της πάνω σε κάποιον (καμιά φορά, όταν οι συνθήκες το απαιτούν, και στον ένοικο του Λευκού Οίκου), γιατί αλλιώς θα την πνίξουν. Η εσωτερίκευση των πραγματικών αιτίων θα διέλυε την υποκρισία και τα ψεύδη, που λειτουργούν ως αρμοί της κοινωνικής συνοχής, επιφέροντας μία εμφύλια σύγκρουση που ενδεχομένως να οδηγούσε στην οδυνηρή αυτογνωσία και τη βελτίωση. Οι ένοχοι, ή καλύτερα η κατασκευή ενόχων, τα εξιλαστήρια θύματα είναι το… επίθεμα στην πληγή, είναι το ηρεμιστικό της αμερικανικής κοινωνίας. Εμείς δεν φταίμε, φταίει μόνο ο άλλος, αυτός που μπήκε «εμπόδιο στις ανάγκες κάποιου άλλου». Αλλά τα εξιλαστήρια θύματα δεν μπορούν να σώσουν κανέναν. Η αμερικάνικη κοινωνία αυτοκαταστρέφεται «επειδή τα αγαθά βρίσκονται γύρω μας, αλλά δεν μπορούμε να τ’ αποκτήσουμε τα γαμημένα. Γιατί δεν μπορούμε να τ’ αποκτήσουμε; Επειδή η αγορά των υποσχέσεων δεν θέλει να τ’ αποκτήσουμε. Αυτό δεν είναι έργο κανενός Θεού. Αυτό είναι έργο των ανθρώπων, των ζώων που επινόησαν έναν εξωτερικό Θεό, για να ρίξουν όλο το φταίξιμο πάνω του». Ο μικρός Βέρνον του Φίνλεϊ ως αποδιοπομπαίος τράγος έχει την ίδια χρησιμότητα που έχει και ο Θεός, ο μεγάλος Άλλος, σ’ αυτόν που επιρρίπτονται οι ευθύνες για όλα!

Εδώ αποδιοπομπαίος τράγος επιχειρείται να γίνει ο μετανάστης, ο ομοφυλόφιλος, ο αλλόθρηκος, ο ξένος, ο διαφορετικός, όπως χθες οι "κακοί ινδιάνοι", οι εβραίοι, οι ρομά, οι κομμουνιστές. Πάντα ο Άλλος... για την χρεοκοπία του καπιταλιστικού συστήματος φταίει ο Άλλος... Αλλά η λύση δεν είναι ούτε η αυτοχειρία, ούτε η δολοφονία, είναι η πολιτική οργάνωση της απελπισίας...