Είναι ο Τζόκερ ανατρεπτική ταινία;

Ο Τζόκερ δεν είναι μια εύκολη ταινία. Ο Arthur Fleck δεν είναι θετικός ήρωας. Είναι προϊόν της σύγχρονης κοινωνίας που τον ώθησε στο περιθώριο της ύπαρξης και αγνόησε τις κραυγές του για βοήθεια.

Ο Μπάτμαν ήταν πάντα μια απίστευτα αντιδραστική ιστορία, παρουσιάζοντας τον πλουσιότερο άνθρωπο στην πόλη ως τον μόνο που μπορεί να εξασφαλίσει δικαιοσύνη. Ο Τζόκερ του Heath Ledger από το "The Dark Knight" (2008) εμφανίστηκε ως δύναμη της φύσης, αρνούμενος να μας δώσει οποιαδήποτε εικόνα για την εσωτερική ζωή του χαρακτήρα. Η επόμενη ταινία της σειράς "The Dark Knight Rises" (2012), ήταν ακόμα πιο αντιδραστική. Ο σκηνοθέτης Κρίστοφερ Νολάν μεταχειρίζεται τους κακοποιούς του τόσο στο κίνημα Occupy όσο και στους sans culottes της Γαλλικής Επανάστασης ως κακοποιούς. Ο Μπάτμαν μπόρεσε να τους νικήσει παράλληλα με την αστυνομία. Αυτή η πιο πρόσφατη ταινία Μπάτμαν ήταν ουσιαστικά μια φαντασίωση για τη γαλλική αριστοκρατία που νίκησε την επανάσταση. Όπως και με όλες σχεδόν τις προηγούμενες ιστορίες του Batman, οι ταινίες του Nolan έδιναν μια έννοια  της «δικαιοσύνης» με βάση τα συμφέροντα της άρχουσας τάξης. Εδώ, παρόλο που ο Arthur Fleck καταλήγει να διαπράττει τρομερά εγκλήματα, είναι σαφές ότι δεν γεννήθηκε ως εγκληματίας, αλλά μάλλον οδηγείται στο έγκλημα από ένα εγκληματικό σύστημα. Η βία του είναι επιγέννημα της κοινωνίας. Στην συγκεκριμένη περίπτωση, η βία δεν έχει χαρακτήρα μέσου, αλλά αποτελεί μορφή εξωτερίκευσης. Επιπλέον, η βία αυτή έχει απόλυτα αντικειμενικές εκδηλώσεις, που μπορούν να υποβληθούν σε κριτική. Συνδέεται όμως σαφώς με τις έννοιες της αλλοτρίωσης, της αποξένωσης. Δείχνει ότι ότι η βαρβαρότητα, η καταπίεση και η βία που ασκούν οι κυρίαρχοι είναι ο κανόνας. Παραπέμπει ενδεχομένως στον Mπένγιαμιν όταν γράφει ότι το κοινό θαυμάζει σε έναν μεγάλο εγκληματία, του οποίου τις πράξεις μπορεί κάλλιστα να αποστρέφεται, το γεγονός ότι έχει το σθένος να γίνει έστω και για μια στιγμή αυτεξούσιος, έστω και για μια στιγμή να νομοθετήσει για τον εαυτό του. Παραπέμπει στην άποψη του Μπένγιαμιν ότι η βία των καταπιεσμένων, όσο τρομακτικές εκφράσεις και αν λάβει, είναι «αθώα» εν συγκρίσει με εκείνη των κυριάρχων και δεν μπορεί ποτέ να εξισωθεί ποιοτικά με αυτήν.

Eάν τώρα κάποιος θέσει το ερώτημα: «Δεν υπάρχει εντέλει οδός διαφυγής από τη βία στις ανθρώπινες και στις κοινωνικές σχέσεις;», η απάντηση του Mπένγιαμιν, παρ’ ότι δεν έχει διατυπωθεί ρητά, παραπέμπει σε μορφές συνύπαρξης που βασίζονται στην αμοιβαιότητα και στην φιλία ή ακόμα και στο διανθρώπινο ενδιαφέρον και τη στοργή, όμως αυτές δεν είναι ποτέ έννομες σχέσεις.

Ο «Τζόκερ» απεικονίζει  την αναλγησία της πολιτείας και της κοινωνίας. Ο Άρθουρ παίρνει επτά διαφορετικά φάρμακα, αλλά εξακολουθεί να αγωνίζεται με τα συμπτώματα της ψυχικής του ασθένειας. Η κατάσταση χειροτερεύει όταν η Gotham City μειώνει τη χρηματοδότηση των κοινωνικών υπηρεσιών και κλείνει το ψυχιατρικό κέντρο, αφήνοντάς τον χωρίς φάρμακα και οποιαδήποτε μορφή θεραπείας.

Η βίαιη πλευρά του Άρθουρ ενεργοποιείται μόνο όταν κάποιος του έδωσε όπλο. Η ταινία θίγει  την έλλειψη ενσυναίσθησης που υπάρχει γύρω μας. Το γέλιο του joker είναι μια ανεξέλεγκτη απάντηση στο άγχος που του προκαλεί η κακία των άλλων.

Η μητέρα του ( Frances Conroy ) του έλεγε ότι «ήρθε εδώ για να μεταδώσει τη χαρά και το γέλιο». Αυτός δουλεύει σαν κλόουν  και ζει στο Gotham City, το οποίο, όπως όλοι γνωρίζουν, ισούται με τη Νέα Υόρκη μείον την ειρήνη και την ποιμαντική ευδαιμονία. Ενώ διασκεδάζει παιδιά σε νοσοκομειακό θάλαμο, λέει: «Δεν ήμουν ευτυχισμένος ούτε ένα λεπτό ολόκληρης της ζωής μου.»

Ο Άρθουρ γίνεται άθελά του σύμβολο της επανάστασης του Gotham και είναι διατεθειμένος να συνεχίσει αυτή τη σκοτεινή διαδρομή, ώστε να μην αγνοείται πλέον. Η τραγωδία του είναι ότι πραγματικά θέλει να φέρει χαρά και γέλιο στον κόσμο  αλλά ο κόσμος δεν το καταλαβαίνει. Όταν ο Άρθουρ επισκέπτεται τη μητέρα του στο νοσοκομείο αφού ανακάλυψε πώς κακοποιήθηκε ως παιδί, υιοθετεί μια νέα προοπτική, «ψήλωσε ο νους του». Πρόκειται για μια ακριβή απεικόνιση της καθόδου του ανθρώπου στην τρέλα. Λέει: « Σκεφτόμουν ότι η ζωή μου ήταν μια τραγωδία, αλλά τώρα συνειδητοποιώ ότι είναι κωμωδία ». Ενώ μιλάει στην κοινωνικό λειτουργό, της επισημαίνει ότι δεν τον ακούει: «Δεν ακούς. Δεν νομίζω ότι με άκουσες ποτέ πραγματικά. Απλά ρωτάς τις ίδιες ερωτήσεις κάθε εβδομάδα. «Πώς είναι η δουλειά σου; Έχεις αρνητικές σκέψεις; Το μόνο που έχω είναι αρνητικές σκέψεις.» Κανείς δεν τον ακούει. Ζει μέσα στην απόλυτη μοναξιά και εχθρότητα.

Καθώς ακολουθούμε τον Άρθουρ στο σκοτεινό ταξίδι του, η ταινία συνεχίζει να παίζει με την ιδέα της πραγματικότητας. Βλέπουμε να συμβαίνουν  πράγματα που αργότερα αποκαλύπτονται στο μυαλό του.  Αυτό οδηγεί στο τραγικό τέλος, που όμως υποδηλώνει ότι αυτό που βλέπουμε θα μπορούσε να ήταν ένα «αστείο» στο κεφάλι του.

Οι επικριτές της ταινίας θεωρούν ότι θα προσθέσει περαιτέρω στιγματισμό στις ψυχικές ασθένειες λόγω της βιαιότητας του πρωταγωνιστή. Είναι αλήθεια ότι η επικίνδυνη σχέση που παρουσιάζει ο Joker μεταξύ της ψυχικής ασθένειας και της ικανότητας να διαπράττει κανείς βιαιοπραγίες ενισχύει περαιτέρω ένα ήδη καθιερωμένο στίγμα σε βάρος εκείνων που ζουν με θέματα ψυχικής υγείας. Αλλά δεν αποσκοπεί σε αυτό. Άλλωστε στην πραγματική ζωή, τα άτομα με ψυχικές ασθένειες είναι πολύ πιο πιθανό να βλάψουν τους εαυτούς τους ή να πέσουν θύματα. Άλλοι λένε ότι η συμπάθεια γύρω από τον χαρακτήρα Τζόκερ τον κάνει δυνητικά επικίνδυνο. Ο Τζόκερ ωστόσο εκπληρώνει πραγματικά έναν εξαιρετικά προοδευτικό ρόλο δίνοντας έμφαση στη γραμμή που χωρίζει τις φιλελεύθερες ελίτ από τους καταπιεσμένους και θυμωμένους απόκληρους. Ο Arthur Fleck τελικά στρέφεται στην ατομική βία ενάντια στους ανθρώπους που τον πλήγωσαν - μια εντελώς αντιδραστική λύση. Αλλά η ταινία δεν το παρουσιάζει ως αναπόφευκτο. Σχεδόν συμπτωματικά, ο Άρθουρ πέφτει στην εξέγερση μπροστά από τον Wayne Hall που την έχει εμπνεύσει, αλλά  δεν έχει επίγνωση του κινήματος.

Η πραγματική επιτυχία αυτής της ταινίας έχει να κάνει σαφώς και με την αριστοτεχνική παράσταση του Joaquin Phoenix. Ο πόνος στο πρόσωπό του, καθώς εκρήγνυται σε ακούσιες στιγμές άγριου γέλιου  είναι συνταρακτικός!

Η αδιαφορία ο κυνισμός και η σκληρότητα είναι το χαστούκι στο οποίο πνίγεται ο πρωταγωνιστής. Οι καταπιεσμένοι άνθρωποι του Gotham επαναστατούν μετά την βίαιη πράξη του. Η αδικία γεννά τη βία, ένας ατελείωτος κύκλος βίας. Η  βία απορρέει  από την κοινωνική ανισότητα, την παρακμή του πολιτικού, την πολιτική διαφθορά, την τηλεόραση, την κυβερνητική γραφειοκρατία και μια σειρά άλλων αιτιών. Σε πολλά επίπεδα, είναι η πιο προκλητική, ανατρεπτική και μηδενιστική ταινία κόμικ που έγινε ποτέ.

Είναι μια σπουδαία ταινία.