« Διαβάζω τον εαυτό μου στα βλέμματα των άλλων»

Πάντοτε έρχεσαι αντιμέτωπος με το ποιος είσαι και πως σε βλέπουν οι άλλοι. Αυτή η εμμονική εμπειρία βρίσκεται κάπου μεταξύ της ενασχόλησης με το σώμα, φόβων, προσδοκιών, επιδιώξεων, αναγκών, ηθικών αξιών, φιλοδοξιών. Ο Εαυτός μπορεί να είναι μια ψευδαίσθηση, στην καλύτερη περίπτωση ένα τεχνούργημα σε συνεχή διαδικασία αναδημιουργίας αλλά κι ένα βασανιστικό αίτημα αναγνώρισης.

Ο Ντεκάρτ ήταν σίγουρος μόνο για την ύπαρξη, ο Τζον Λοκ τον συνέδεσε με τη μνήμη και τις εμπειρίες μας ενώ 0 Βιτγκενστάιν αρνήθηκε την ύπαρξή του. Ο Ρουσσώ πίστευε ότι η επιδοκιμασία του εαυτού ήταν επιτακτική. Ο Αριστοτέλης έβλεπε τον εαυτό ως μια ολοκληρωμένη ενότητα του σώματος και της ψυχής. Ο David Hume αμφισβήτησε την έννοια ενός ουσιαστικού και διαρκούς εαυτού. Υποστήριξε ότι ο εαυτός είναι μια δέσμη αντιλήψεων και εμπειριών, χωρίς μια σταθερή και αμετάβλητη ταυτότητα. Ο Ιμμανουέλ Καντ  θεωρούσε ότι ο εαυτός παίζει ενεργό ρόλο στην οργάνωση αισθητηριακών εμπειριών και στην οικοδόμηση μιας συνεκτικής αίσθησης ταυτότητας. Ο εαυτός, και για τον Σαρτρ, δεν είναι σταθερός αλλά συνεχώς καθορισμένος μέσω επιλογών και ενεργειών. Στους Διαλογισμούς, ο  Μάρκος Αυρήλιος αναλογίστηκε «πώς γίνεται κάθε άνθρωπος να αγαπά τον εαυτό του περισσότερο από όλους τους υπόλοιπους ανθρώπους, αλλά να δίνει λιγότερη αξία στη δική του γνώμη για τον εαυτό του παρά στη γνώμη των άλλων».

Το πρόβλημα είναι ότι Εσαεί είμαστε ΣΕ ΣΥΓΧΥΣΗ καθώς αναζητάμε τον εαυτό μας  στο παραμορφωμένο βλέμμα των άλλων βιώνοντας διαρκώς το τραύμα της  χαμένης και αλλοτριωμένης ταυτότητας μέσα από διαφορετικά πρόσωπα που μας γνωρίζουν και αντίστοιχους ρόλους που έχουμε. Σπαταλάμε επίσης μεγάλο μέρος της ζωής μας διαμορφώνοντας τους εαυτούς μας για να προσαρμοστούμε σε αυτό που περιμένουν οι άλλοι να είμαστε.

 Επιλέγουμε να βλέπουμε τον εαυτό μας από τα μάτια του «άλλου» και όχι από τα δικά μας. Τα μάτια μας αντικαθίστανται από τα μάτια του «άλλου» μέσα από τα οποία βλέπουμε, κρίνουμε και λογοκρίνουμε τον εαυτό μας. Ο Σαρτρ περιέγραψε αυτή την κατάσταση  με την επιγραμματική δήλωση: «Η ΚΟΛΑΣΗ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΑΛΛΟΙ»: «Οι άλλοι άνθρωποι αποτελούν την κόλαση από την άποψη ότι από την στιγμή που γεννιέστε βρίσκεστε σε μια κατάσταση στην οποία είστε αναγκασμένος να υποταχτείτε. Γεννιέστε σαν γιος ενός πλουσίου, ή ενός Αλγερινού, ή ενός γιατρού, ή ενός Αμερικανού. Και το μέλλον σας είναι αυστηρά προσχεδιασμένο, ένα μέλλον που έφτιαξαν άλλοι για σας. Δεν το δημιούργησαν άμεσα, αλλά αποτελούν ένα μέρος μιας κοινωνικής τάξης που κάνουν αυτό που είσθε. Όλα αυτά σωριάστηκαν πάνω σας από άλλους ανθρώπους. Κι η σωστή περιγραφή της ύπαρξης αυτής είναι κόλαση».

Για τον Σαρτ, ο εαυτός είναι ένα φανταστικό κατασκεύασμα, εξωτερικό προς τη συνείδηση, αντικείμενο και όχι υποκείμενο της συνείδησης, μια ιδεατή ολότητα καταστάσεων και ενεργημάτων. Το Εγώ είναι μια κατασκευή την οποία έχουμε την τάση να φανταζόμαστε ως πηγή των αισθημάτων μας και της συμπεριφοράς μας, στην πραγματικότητα όμως είναι μια σύνθεση, μια συνεχής δημιουργία που συγκρατείται στην ύπαρξη από την πίστη ενώ η συνείδηση είναι που δημιουργεί την ενότητα και την ατομικότητα του «Εγώ».

Αυτό σημαίνει ότι δεν μπορώ ποτέ να γνωρίσω τον εαυτό μου με πραγματικό τρόπο, «η εποπτεία του Εγώ είναι ένας αέναα απατηλός αντικατοπτρισμός».Το ίδιο ισχύει με τους άλλους. Ποτέ δεν έχουμε πλήρη εικόνα του πώς μας βλέπει η οικογένειά μας και οι φίλοι,οι γνωστοί κλπ. Μας βλέπουν δυστυχώς ως συνισταμένη των πεποιθήσεων, αντιλήψεων,γνώσεων, φαντασιώσεων και αναγκών τους.

Επαληθεύεται έτσι το απόφθεγμα του Νίτσε: «Οι αλήθειες είναι ψευδαισθήσεις που κάποιος έχει ξεχάσει πως είναι ψευδαισθήσεις». Μόνο που οι ζωές μας αναλώνονται βασανιστικά γύρω από αυτή την ψευδαίσθηση.

Πιο ωραία μιλά ο Whitman:

Εορτάζω τον εαυτό μου, και τραγουδώ τον εαυτό μου,

Κι ό,τι πιστεύω θα πιστέψεις κι εσύ,

Υπάρχω όπως είμαι, αυτό αρκεί,

Αν κανείς άλλος στον κόσμο δεν το γνωρίζει το δέχομαι,

Και αν ο καθένας και όλοι το γνωρίζουν το δέχομαι.

Ένας κόσμος το γνωρίζει και για μένα είναι αναμφίβολα ο μέγιστος, και αυτός είναι ο εαυτός μου,…

Είμαι ο ποιητής του Σώματος και είμαι ο ποιητής της Ψυχής,

Οι απολαύσεις του παράδεισου δικές μου και δικά μου τα μαρτύρια της κόλασης

Τις πρώτες τις μπολιάζω και τις μεγαλώνω πάνω μου, τα άλλα τα μεταφράζω σε καινούρια

γλώσσα.

αρνούμαι να βγάλω από μέσα μου αυτό που στ’

αλήθεια είμαι·

Να χωρέσεις κόσμους, αλλά ποτέ μη δοκιμάσεις να χωρέσεις εμένα·

Μαζεύω τα πιο καλά και φανταχτερά σου απλά και μόνο κοιτώντας σε.

Γραφή και ομιλία δεν μ’ αποκαλύπτουν.

Στο πρόσωπό μου φαίνονται όλες οι αποδείξεις και οτιδήποτε άλλο,

Και με των χειλιών μου τη σιωπή αναστατώνω ολότελα τον σκεπτικιστή.