Αντίο δάσκαλε

Αν δεν είχαν παρεξηγηθεί τόσο οι έννοιες, αν δηλαδή δεν είχαν τόσο επικαλυφθεί από αλλεπάλληλες επιστρώσεις στρεβλωτικής προχειρότητας, θα έλεγα ότι είναι ευλογημένοι όσοι υπήρξαν φοιτητές του Κωνσταντίνου Δεσποτόπουλου και κατάλαβαν με ποιόν είχαν να κάνουν. Ήταν ένας δάσκαλος που σε οδηγούσε με προσοχή και πραότητα στην πελώρια ήπειρο της γνώσεως, δηλαδή στη διαχείριση της απίστευτης έκπληξης ώστε να μην φοβηθείς μπροστά στην ελευθερία και να μην απογοητευτείς από το θάμβος που ταπείνωνε τις δικές σου σκέψεις. Ο Κωνσταντίνος Δεσποτόπουλος έμαθε σε όσους ήταν πρόθυμοι να μάθουν, χωρίς ποτέ να βαραθρώνει τους απρόθυμους, το θάρρος και την ευθύνη να λέγεσαι άνθρωπος. Με οδύνη τον αποχαιρετώ τώρα που έφυγε στα 103 χρόνια του. Τέτοιοι άνθρωποι δεν έχουν ηλικία και ποτέ δεν είναι πλήρεις ημερών, γιατί πάντοτε οι λέξεις τους στάζουν έξω από το έρκος του θανάτου.

Τέτοιες στιγμές τα βιογραφικά δεν έχουν και τόση σημασία. Άλλωστε είναι εν πολλοίς μάταια. Αλλοίμονο αν τη ζωή και την προσφορά τέτοιων ανθρώπων μπορείς να την διηγηθείς με μερικές ημερομηνίες και άλλες τόσες σκηνές από τον βίο τους. Τέτοιες στιγμές χρειάζεται να τα παραμερίσεις όλα και ν’ αφήσεις την ευγνωμοσύνη να αναβλύσει, όχι μόνο σαν σημαία μεσίστια του αποχαιρετισμού αλλά και σαν τελευταία μαθήτευση στην αποδοχή αυτού που υπήρξε ο Κωνσταντίνος Δεσποτόπουλος: ένας μεγάλος άνθρωπος που εποίησε τη ζωή του με δύσκολα υλικά και την είχε στραμμένη πάντοτε προς τα έξω, πάντοτε προς τον άλλο.

Πολύτιμη μαθήτευση σε μια εποχή που περισσεύουν οι κόρδακες, σε μια εποχή που ο βόμβος του αυτιστικού εγώ μοιάζει να καλύπτει τα πάντα, σε μια εποχή που τα πυροτεχνήματα φαίνονται πολυτιμότερα από τα αστέρια.

Ο Κωνσταντίνος Δεσποτόπουλος ήταν αλλιώς. Διέθετε τη σοφία, την ευπρέπεια και τη χάρη του ουσιώδους. Χωρίς ταλαντεύσεις, χωρίς τυμπανοκρουσίες, χωρίς γελοίους σημαιοστολισμούς κυρίως με σημαίες ευκαιρίας. Έτσι πορεύτηκε, με έναν τεράστιο όγκο γνώσεων, όχι για να ανέβει πάνω από τους άλλους, αλλά για να τις διοχετεύσει στους άλλους. Και έχω τη βαθειά πεποίθηση ότι ακριβώς το ίδιο έπραξε είτε βρισκόταν στη Μακρόνησο, είτε βρισκόταν στο αμφιθέατρο της Παντείου (Πάντειος ήταν τότε, αργότερα έγινε Πάντειο Πανεπιστήμιο), είτε βρισκόταν στον Προεδρικό θώκο της Ακαδημίας Αθηνών.

Θα θυμάμαι πάντοτε με συγκίνηση και αγάπη τον τρόπο που σε οδηγούσε στα απέραντα πεδία ενός κόσμου πολύ μεγαλύτερου από εκείνον που φανταζόσουν. Με μια ευγένεια ώστε να μην σε καταπλακώσει το καινούργιο, να μην σε τρομάξει η έκπληξη αλλά να γίνεις εσύ ο ίδιος ο δημιουργός του βίου σου. Θα θυμάμαι πάντοτε την δική μου έκπληξη, όταν μας δίδασκε για τις βιοσυντηρητικές και τις βιοαμυντικές ικανότητες του ανθρώπου. Θα θυμάμαι μια έξοχη ομιλία του στα μέσα της δεκαετίας του 70 για την 28^η Οκτωβρίου, στην αίθουσα τελετών της Παντείου. Δεν ήταν εύκολο να μιλάς τότε για τις «θυσίες του βαθύκαρδου Σοβιετικού λαού». Θυμάμαι ένα σοκαρισμένο υψηλόβαθμο αξιωματικό να αποχωρεί από την αίθουσα επιδεικτικά. Ο δάσκαλος ατάραχος συνέχισε, σαν να μην είχε συμβεί τίποτα.  Ήταν κι αυτό ένα μάθημα. Δημοκρατίας. Εναντίον της καπηλείας και της στρέβλωσης. Πολύτιμο όπως αποδείχτηκε στα χρόνια που ακολούθησαν.

Τώρα λοιπόν που αυτή η πολύτιμη ζωή έφτασε στο τέλος της, τώρα που ο Κωνσταντίνος Δεσποτόπουλος διήνυσε «το πιο μακρύ, το πιο δύσκολο και το πιο ωραίο ταξίδι, το ταξίδι από τα μάτια του ενός στα μάτια του άλλου», τώρα που ως ποίημα επέστρεψε στις λέξεις του, μας απομένει μονάχα να του πούμε ένα μεγάλο, πολύ μεγάλο ευχαριστώ. Παντοτινοί οφειλέτες. Αντίο δάσκαλε.