Αλμπέρ Καμύ: Πέρα από το παράλογο...

Ο Αλμπέρ Καμύ είναι ένας από τους συγγραφείς στους οποίους καταφεύγουμε αυτές τις μέρες της πολιορκίας μας από την πανδημία. Ακόμα και οι κυβερνώντες τον χρησιμοποιούν για να μαλακώσουν τον ξύλινο λόγο τους. Κατεβάζουμε την «Πανούκλα» από τη βιβλιοθήκη, αλλά ο Καμύ δεν είναι ενδιαφέρων μόνο γι' αυτή, καθώς δεν μας δείχνει τόσο πως να πεθαίνουμε, αλλά πως να ζούμε.   

Ο πατέρας του Αλμπέρ, Λουσιάν, τραυματίστηκε στη μάχη της Μαρν κατά τη διάρκεια του Ά Παγκοσμίου Πολέμου και λίγο αργότερα πέθανε. Ο Καμύ σε πολύ μικρή ηλικία βιώνει το θάνατο. Παθαίνει και ο ίδιος φυματίωση το 1930, σε ηλικία 17 χρόνων. Αίφνης εισβάλλει στη ζωή του το Τίποτα. Αύριο είναι ο θάνατος. «Απ’ αυτό το ασάλευτο κορμί η ψυχή (θα) λείπει. Αυτή η οριστική πλευρά του γεγονότος αποτελεί το περιεχόμενο του παράλογου συναισθήματος». Το παράλογο για τον Καμύ δεν βρίσκεται μήτε στον άνθρωπο μήτε στον κόσμο αλλά στην από κοινού παρουσία και αντινομία τους. Η έλλειψη επικοινωνίας ανάμεσα στην ανάγκη του πνεύματος για ενότητα και το χάος του κόσμου που το μυαλό συνειδητοποιεί συνιστά το παράλογο. Αλλά ποιο τάχα μπορεί να είναι το νόημα της ζωής ενός αυριανού νεκρού; Η υπεκφυγή-ελπίδα μιας άλλης ζωής ή η μεταθανάτια δικαίωση στο όνομα μιας μεγάλης ιδέας; Ούτε η αυτοκτονία ούτε η ελπίδα αλλά ούτε και τα άγονα παιχνίδια πάνω σε μεγάλες αθλιότητες, απαντά ο Καμύ. Η παράλογη συνείδηση πρέπει να ξεπεραστεί. Δεν υπαγορεύει αφ’ εαυτής κανένα κανόνα δράσης. Υποθάλπει, όμως, την ανταρσία. Αυτή τη γελοία λογική που θέτει τον άνθρωπο αντιμέτωπο με ολόκληρη τη δημιουργία, πρέπει να την υποβοηθήσουμε, αποδεχόμενοι την ανυπαρξία λογικής στον κόσμο που μας περιβάλλει. «Ζην, σημαίνει να ζεις το παράλογο», να ζεις χωρίς επαύριο, να απολαμβάνεις τη στιγμή και με όλες σου τις αισθήσεις να απολαμβάνεις τον πλούτο του κόσμου. Αλλά το ζήτημα είναι να ζεις σκεπτόμενος. Και «Σκέφτομαι σημαίνει ξαναμαθαίνω να βλέπω, να παρατηρώ, να κατευθύνω τη συνείδησή μου, να δημιουργώ με κάθε ιδέα και με κάθε εικόνα, όπως ο Προυστ, έναν τόπο προνομιακό… (Γιατί) Αυτό που δικαιώνει τη σκέψη είναι η ακραία συνείδηση» (Α. Καμύ: Ο Μύθος του Σίσυφου).

Τελικά, ο Καμύ θα απαντήσει με θετικό τρόπο στο «Ζήστε σαν…» στους «Γάμους της Τιπάζα». Εκεί προτείνει: Γίνε αθλητής, ποιητής ή και τα δυο μαζί. Ο αθλητής δομεί το σώμα του που είναι, σύμφωνα με τον Μωρίς Μερλώ-Ποντί, η «σκοπιά μας απέναντι στον κόσμο». Η ψυχή έχει νόημα μόνο μέσω του σώματος και μέσω αυτού κατοικείται ο χώρος. Αλλά ο χρόνος δεν μπορεί να είναι παρά «οι αδιάκοπες και διαδοχικές φάσεις του παρόντος». Όσο για τον ποιητή -που μπορεί να είναι ο Δον Ζουάν, ο ηθοποιός, ο κατακτητής του Μαλρώ, ο καλλιτέχνης, εν τέλει ο «ευτυχισμένος Σίσυφος»- αυτός δεν κάνει τίποτ’ άλλο παρά να «δείχνει» με μεταφορές, μιμήσεις, εικόνες και «σιωπές» το παράλογο της κοινής μοίρας ή εκείνο που, σύμφωνα με τον Βιτγκενστάιν, δεν μπορεί να ιδωθεί και να ειπωθεί.

Στο «σώμα» του Καμύ έχει εγγραφεί η τραγικότητα του μεσογειακού πολιτισμικού «εδάφους». «Σ’ αυτά τα μέρη -γράφει στην «Εξορία της Ελένης»- μπορείς να καταλάβεις πως οι Έλληνες άγγιξαν την απελπισία χάρη στην ομορφιά και στην καταπιεστική της δύναμη (...) Αντίθετα, η εποχή μας έθρεψε την απελπισία της με την ασχήμια... Εξορίσαμε την ομορφιά, οι Έλληνες για χάρη της πήραν τ’ άρματα. Πρώτη διαφορά που έρχεται από πολύ μακριά. Η ελληνική σκέψη οχυρώθηκε πάντα πίσω από την ιδέα των ορίων. Δεν εξώθησε τίποτα ως τα άκρα, ούτε τα ιερά ούτε τη λογική, γιατί δεν αρνήθηκε τίποτα, μήτε τα ιερά μήτε τη λογική. Μετρίασε το απόλυτο, εξισορροπώντας τη σκιά και το φως. Η Ευρώπη μας, αντίθετα, ψάχνοντας να κατακτήσει την ολότητα, είναι κόρη της υπερβολής...» (Το καλοκαίρι). Γι’ αυτό το λόγο ο Καμύ θα κρατήσει «ίση απόσταση ανάμεσα στην αθλιότητα και τον ήλιο».

Σήμερα, το περιεχόμενο της ποίησης αναζητάται στη φύση. Κάποιοι επιστρέφουν στον Θορώ, και προτείνουν αντί του καταναλωτικού ανθρώπου, τον Homo Poeticus (Jean-Claude Pinson). Ο ποιητής είναι ο δημιουργικός άνθρωπος, που αρνείται να υπαχθεί στον παραγωγικό μύλο και τον καταναλωτισμό, που επιδιώκει την εφεύρεση εναλλακτικών τρόπων ζωής, όπου ο καθένας θα είναι ποιητής της δικής του ύπαρξης. Η πρόταση περιλαμβάνει ένα άλλο οικονομικό μοντέλο, μία άλλη κουλτούρα και μία διαφορετική οικονομία της ύπαρξης. Τον κόσμο αυτό θα τον κατοικούν οι άνθρωποι της δημιουργίας και όχι της ανάγκης…