Α. Συγγρός: εθνικός ευεργέτης ή εθνική απάτη;

 Πρόσφατο πόνημα για τον «εθνικό (δήθεν) ευεργέτη» Ανδρέα Συγγρό βρίθει ιστορικών ανακριβειών και εν πολλοίς και παρά τις επιφυλάξεις –χαρακτηρίζει «τοκογλυφικό δανειοδότη τον Συγγρό»- «αγιογραφεί» τον εθνικό τοκογλύφο. Μεταξύ άλλων διαβάζω:

«Ο ζάπλουτος Ανδρέας Συγγρός ήταν μόνιμος χορηγός και τροφοδότης του βασιλιά και της πολυέξοδης οικογένειας του. Φυσικά, ο Συγγρός χρησιμοποιούσε αυτή την σχέση για να κάνει τις δουλειές του, αν και είχε τόσα πολλά χρήματα που μάλλον δεν είχε ανάγκη υποστήριξης από κανέναν. Μεταξύ άλλων, ο Συγγρός ήταν ο μόνιμος τοκογλυφικός δανειοδότης και της Ελλάδας αλλά και της παραπαίουσας Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Είχε σώσει τον Γεώργιο στη χρεωκοπία του ’97 επί Τρικούπη, ενημερώνοντας τον ότι επίκειται χρεωκοπία της χώρας και διευκολύνοντας τον να ρευστοποιήσει σε ξένο συνάλλαγμα τα κρατικά χαρτιά που είχε στα βασιλικά του χέρια. Η χώρα τότε φαλίρισε, ο βασιλιάς της όχι.» γράφει ο ιστοριογράφος. Είναι όμως έτσι;

Πρώτον. Η χρεωκοπία δεν συνέβη το 1897! Τότε είχαμε τον ελληνοτουρκικό πόλεμο. Η χρεωκοπία έγινε το 1893. Τι έγινε τότε και πως εμπλέκεται ο Συγγρός; Ο Χαρίλαος Τρικούπης προσπάθησε να αποφύγει την χρεωκοπία και ζήτησε δάνειο από Άγγλους χρηματιστές, προτάσσοντας τους φόρους. Οι Άγγλοι έστειλαν τότε τον Εδουάρδο Λω να εξετάσει τα οικονομικά της χώρας μας. Οι Γάλλοι αντιτέθηκαν σ’ αυτή την κίνηση(ως γνωστόν ο Τρικούπης ήταν αγγλόφιλος) και έστειλαν δικό τους εκπρόσωπο, ενώ διέδιδαν ότι η Ελλάδα είναι στα πρόθυρα της χρεωκοπίας και πως ο Τρικούπης είχε αποκρύψει την πραγματική κατάσταση των οικονομικών. Τις γαλλικές θέσεις στήριξαν οι Καραπάνος, Δ. Ράλλης, Βλαστός, Συγγρός κ.ά.    

Ο Κ. Καραπάνος έδωσε «την πρώτη μαχαιριά» στην οικονομική πολιτική του Τρικούπη καθώς παρουσίασε την Ελλάδα σε συνέδριο επιχειρηματιών στο Παρίσι ως χρεοκοπημένη χώρα. Τη σκυτάλη πήρε ο Ελληνογάλλος τραπεζίτης Βλαστός, φίλος του Συγγρού και γνωστός από τα σκάνδαλα του Παναμά. Οι Γάλλοι ζήτησαν την ενοποίηση των χρεών και μαζί τους συμφώνησαν οι Συγγρός και βασιλιάς Γεώργιος(που κατείχε πολλά χρεόγραφα), ο Τρικούπης όμως διαφώνησε. Τελικά, και παρά το γεγονός ότι η διαδικασία για το αγγλικό δάνειο προχωρούσε θετικά, τα κρατικά ταμεία ήταν άδεια καθώς τα έσοδα από τους φόρους δεν ήταν τα αναμενόμενα. Η κατάσταση επιδεινώθηκε από την κρίση της σταφίδας, καθώς η τιμή της δραχμής έπεφτε συνεχώς και ο πληθωρισμός ανέβαινε. Στο "χρηματιστήριο" Αθηνών δημιουργήθηκε πανικός. Τότε ο Τρικούπης κατάφερε να λάβει από τους Άγγλους ένα πολύ μικρότερο δάνειο από το αρχικό, αλλά χρειαζόταν βασιλικό διάταγμα για να κυρωθεί. Ο Γεώργιος αρνιόταν την κύρωση και κωλυσιεργούσε. Και τούτο γιατί ήθελε να δώσει εντολή σε Άγγλους χρηματιστές να πουλήσουν τα βασιλικά χρεόγραφα[1]. Εδώ καταλυτική ήταν η βοήθεια που του προσέφερε ο Συγγρός, αδιαφορώντας -και οι δύο- για την τύχη της χώρας. Το γεγονός διέρρευσε και όλοι άρχισαν να πωλούν με συνέπεια το κατρακύλισμα των τιμών και προπάντων την ακύρωση του δανείου, την κύρωση του οποίου αρνήθηκε ούτως ή άλλως ο Γεώργιος, κινούμενος με βάση τα συμφέροντά του που ταυτίζονταν με αυτά των Βλαστού, Συγγρού, Καραπάνου κ.ά.        

Ο Τρικούπης παραιτήθηκε και ο βασιλιάς ανέθεσε το σχηματισμό κυβέρνησης στον Σ. Σωτηρόπουλο, άνθρωπο του Συγγρού. Τώρα τόσο ο Τρικούπης όσο και ο Δηλιγιάννης στράφηκαν εναντίον του βασιλιά, ο οποίος «έπαιζε» πλέον με το κόμμα του Συγγρού. Ο πρωθυπουργός Σωτηρόπουλος προέβη σε προσωρινή αναστολή πληρωμών και συνήψε δάνειο με τον αγγλικό τραπεζικό οίκο Χάμπρο προκειμένου να καλύψει πρόσκαιρα τη χρεοκοπία. Όμως, τα ελληνικά χρεόγραφα, όπως είδαμε, κατρακύλησαν και όσοι είχαν μετοχές έχασαν τα λεφτά τους, ενώ ο Γεώργιος ταξίδευε στο… εξωτερικό. Όταν επέστρεψε, το αντιβασιλικό μένος ήταν μεγάλο, γι’ αυτό κάλεσε τον Τρικούπη και του ανάθεσε πάλι τον σχηματισμό κυβέρνησης. Για να είναι ο Τρικούπης αυτός που θα πει στις 10/12/1893 το «Δυστυχώς επτωχεύσαμεν».

Στο εξωτερικό όλοι στράφηκαν εναντίον της Ελλάδας. Ένα σατυρικό περιοδικό του Βερολίνου(τα περισσότερα ομόλογα ήταν σε χέρια Γερμανών)  δημοσίευε γελοιογραφία με το βασιλιά ντυμένο αρματωλό, με φουστανέλα και φέσι και τη λεζάντα «Ο μικρός κλέφτης», Der Kleine Klephte που σημαίνει και μικρός λωποδύτης. Οι Γερμανοί είχαν πάθει μεγάλη ζημιά καθώς είχαν αγοράσει πολλά ελληνικά χρεόγραφα μετά τους αρραβώνες του διαδόχου Κωνσταντίνου με την Γερμανίδα πριγκίπησα Σοφία.

Η τότε τρόικα ήταν το συμβούλιο της εταιρίας των Μονοπωλίων(η βάση του συμβιβασμού με τους δανειστές που πέτυχε ο Τρικούπης) στο οποίο συμμετείχαν, προκειμένου να ελέγχουν, και οι ξένοι δανειστές με αντιπροσώπους τους. Ο συμβιβασμός όμως δεν προχώρησε γιατί ο Τρικούπης διαφώνησε με τους δανειστές για το ύψος του τόκου. Ο Τρικούπης άρχισε να υφίσταται σφοδρές επιθέσεις τόσο από το παλάτι όσο και από του δηλιγιαννικούς. Τότε δημιουργήθηκε η παρακρατική οργάνωση στρατιωτικών με των επωνυμία «Στρατιωτικός Σύνδεσμος» και προέκυψε η «Εθνική Εταιρεία» που προκάλεσε τον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897.

Έτσι έχει η Ιστορία. Η άλλη ιστορία είναι «Η ιστορία δεινοπαθούσα»!

Ποιος ήταν ο Ανδρέας Συγγρός; Ο Συγγρός ήρθε στην Αθήνα από την Κωνσταντινούπολη –όπου ονομαζόταν Τσιγγρός- και αποκλήθηκε από τον κόσμο «Λαυριοφάγος» για το ρόλο του στην κατακρήμνυση των μετοχών της εταιρείας Λαυρίου τις οποίες αγόραζαν στη συνέχεια οι άνθρωποί του για ένα κομμάτι ψωμί. Ο Συγγρός ήταν τοκογλυφικός δανειστής του ελληνικού δημοσίου, αγόρασε τσιφλίκια στην Αττική και γύρω από αυτή, σύστησε εταιρίες και ήταν "φίλος"  του βασιλιά.   

Αυτούς τους νέους πλουτοκράτες που ήρθαν από το εξωτερικό ο Στ. Ξένος τους αποκαλούσε «χρυσοκάνθαρους». Ο πιο σπουδαίος χρυσοκάνθαρος ήταν ο Συγγρός, που αγόραζε τα πάντα, δάνειζε το κράτος και ήταν ο ευνοούμενος του παλατιού.

Ο Γ. Δερτιλής αναφέρει ότι οι Έλληνες επιχειρηματίες της διασποράς που ήρθαν στην Ελλάδα ήτνα πολυμορφικοί αστοί ήταν «Όργανα της ξενικής οικονομικής κυριαρχίας(ανήκοντες στη διεθνή αστική τάξη) και ταυτόχρονα ιδεολόγοι», δηλαδή εθνικιστές(γι’ αυτό η αμφισημία και η αμφιθυμία τους). Ο Δερτιλής διακρίνει τους ετερόχθονες αστούς, όπως ο Συγγρός(μετέφερε την έδρα των επιχειρήσεών του από την Τουρκία στην Αίγυπτο και όχι στην Ελλάδα), και τους αυτόχθονες, όπως ο Ζωγράφος. Οι επενδύσεις τους δεν ήταν μακροπρόθεσμης απόσβεσης-υψηλού ρίσκου αλλά «ασφαλούς και εύκολης ρευστοποίησης»(όπως των Εβραίων, για να φύγουν γρήγορα όταν χρειαστεί). Έτσι, ήταν με το ένα πόδι στην Ελλάδα και με το άλλο στην αλλοδαπή.   

Για να δείξουμε τη σχέση Βασιλιά-Συγγρού παραθέτουμε αυτό που συνέβη στις 16/2/1892. Τότε η βασιλική οικογένεια έκανε κούλουμα στο κτήμα του Α. Συγγρού στα Ανάβρυτα και την επομένη 17/2 ο βασιλιάς θα παύσει την κυβέρνηση Δηληγιάννη μετά από παρότρυνση του Συγγρού. Ο Α. Συγγρός είχε εκλεγεί βουλευτής Αττικής σε αναπληρωματική εκλογή. Τις παραμονές της εκλογής του έκανε χορό στο σπίτι του με τη συμμετοχή και της βασιλικής οικογένειας, παρά τις προσπάθειες του Δηληγιάννη να αποτρέψει τον Γεώργιο. Ο τελευταίος του απάντησε πως ο Συγγρός είναι «εθνικός ευεργέτης»! (Παύλος Καρολίδης, τόμος 8, σελ. 37).

 Λαύριο

Το Λαύριο ήταν τότε ο βασικός χώρος ανάπτυξης της ξένης επιχειρηματικής δραστηριότητας αλλά και το πεδίο σύγκρουσης μοναρχικών και κοινοβουλευτικών, καθώς η εταιρεία παραβίαζε συστηματικά τη σύμβαση με το Δημόσιο με τη βοήθεια του βασιλιά.

Το θέμα των μεταλλείων Λαυρίου φαίνεται να επιλύεται με το Νόμο Γ/ «Περί εκβολάδων» της 20ης Μαΐου 1871. Τελικά από την πρώτη εταιρεία προέκυψαν δύο, η Γαλλοελληνική εταιρεία «τα μεταλλεία Καμαρίζης» και η Ελληνική Εταιρεία Μεταλλουργείων Λαυρίου. Και οι δυο μαζί καθώς και άλλες μικρότερες ενώθηκαν το 1875 στην Γαλλική Εταιρεία Μεταλλείων Λαυρίου(Γ.Ε.Μ.Λ.) με καταλύτη τον Α. Συγγρό[2] που έδωσε λύση στην αντιπαράθεση αγοράζοντας από τον Σερπιέρη την Ελληνική Εταιρεία έναντι 11.500.000 δραχμών και μετοχοποιώντας αμέσως την εταιρεία, που συμμετείχε στη νέα εταιρεία, τη Γ.Ε.Μ.Λ. με τον Συγγρό να κατέχει το 32%, ενώ Σερπιέρης και Παχύς συγκέντρωναν το 28%.

Η σύγκρουση που ήταν πρωτίστως πολιτική (συσχετισμός δυνάμεων Αυλής και Κοινοβουλίου) και εξήψε την φαντασία των Ελλήνων, δημιουργώντας την περίφημη «μεταλλομανία» και το κυνήγι του χρυσού αλλά και των μετοχών. Χρηματιστήριο δεν υπήρχε ακόμη στην Ελλάδα, αλλά αντ’ αυτού λειτουργούσε το καφενείο «Η ωραία Ελλάς», γωνία Ερμού και Αιόλου. Κόσμος και κοσμάκης, μεταξύ των οποίων και ο Εμ. Ροΐδης, επένδυσε στις φήμες για το χρυσάφι που έρεε... ποτάμι κάτω από το Λαύριο. Οι περισσότεροι έχασαν τα χρήματά τους. Εκείνοι που κέρδισαν ήταν ο Στεφάνοβικ, ο Ροδοκανάκης, ο Σίνας, ο Ράλλης, κυρίως ο Συγγρός.

Στην εισαγωγή των Απομνημονευμάτων του ο Συγγρός σημειώνει: «Ξαφνικά ένα κοινό ανίδεο από οικονομικά, και το οποίο μπορούσε συνεπώς εύκολα να παρασυρθεί από λογής καιροσκόπους και κερδοσκόπους, εμπλέκεται σε μια δίνη πολυειδών ψευδαισθήσεων με άμετρες προσδοκίες. Ευκολόπιστοι και καλόπιστοι, αλλά και αφελείς οι Αθηναίοι κυρίως, πιστεύουν ότι είναι δυνατόν μια επιχείρηση αμελημένη εντελώς από την αρχαιότητα, να τους λύσει το οικονομικό πρόβλημα και να μετατρέψει από τη μια στιγμή στην άλλη τη χώρα τους σε γη επαγγελίας. Χωρίς να λάβουν καν υπόψη τους ότι εκείνος που είχε κινήσει όλη την υπόθεση ήταν ένας ξένος επιχειρηματίας(σ.σ. ο Συγγρός), ο οποίος δεν ήταν δυνατόν να ταυτίσει τις προσωπικές του επιδιώξεις από την επιχείρηση με τις προσδοκίες των Ελλήνων».

Ο Συγγρός, τα Λαυρεωτικά και ό,τι επακολούθησε παρέχουν στον Ροΐδη το έναυσμα και το υλικό για την οξύτερη και καλύτερη σάτιρά του. Στους «Ορισμούς», μέσα από τον «Ασμοδαίο», μαθαίνουμε τι σημαίνουν μεταλλείον και μέρισμα. «Μεταλλείον: Υπόγειος φενάκη». «Μέρισμα: Αρχαία λέξις, μεταπεσούσα εις αχρηστίαν».

Κι εμείς θα προσθέσουμε: "εθνικός ευεργέτης"="εθνική απάτη"!