Όλα είναι δρόμος, όλα είναι ανοιχτά...

 Η «απολίθωση» της φιλοσοφίας, ως δυτικής κατασκευής, στα παραδοσιακά ερωτήματά της οδηγεί πολλούς και μεταξύ αυτών τον Francois Jullien να ανατρέξουν σε ό,τι έχει διαφύγει από τον ευρωπαϊκό Λόγο, στο άσκεπτο της δυτικής σκέψης που εν πολλοίς αναζητείται στην ανατολή, εν προκειμένω στην Κίνα.

Σύμφωνα με τον Jullien, ενώ η Ελλάδα σκέφτηκε το γίγνεσθαι πάντα στη σκιά του όντος, η Κίνα συνέλαβε μόνο το γίγνεσθαι, όχι με την έννοια του όντος (στην κινεζική δεν υπάρχει το ρήμα είναι), αλλά του «δρόμου»(το τάο), μέσω του οποίου ο κόσμος ανανεώνεται αενάως και το «πραγματικό» ακολουθεί τη διαδικασία του. Οι κινέζοι δεν συνέλαβαν, όπως οι Έλληνες, μέσω της πόλης, τη διάζευξη της αλήθειας και ψεύδους. Στην Ελλάδα η πόλη χρησίμευσε ως πλαίσιο για την εκλαΐκευση της ομιλίας και σημάδεψε την έννοια της αλήθειας είτε ανταγωνιστικά, καθότι η αλήθεια υποστηρίχθηκε κατ’ αντίθεση είτε διαλογικά, καθότι η αλήθεια υποτάχθηκε στην κρίση του άλλου και απαίτησε τη συναίνεσή του. Η «αλήθεια» θα θεσμοποιηθεί και θα δομηθεί μέσω της συνάφειας του «αγώνα» με την «αγορά». Ο αντίλογος θα αναπτυχθεί ως ανοιχτός ανταγωνισμός στο δικαστήριο, στη συνέλευση και στο θέατρο αλλά και στη φιλοσοφία.

Από την άλλη πλευρά, η Κίνα δεν αγνόησε την αντιδικία, αλλά αυτή δεν απέβη συστηματική όπως στην ελληνική πόλη. Στην αυλή των ηγεμόνων, τα επιχειρήματα είναι πλάγια (λοξά), περιφραστικά και υπαινικτικά, δεν αποβλέπουν στην πειθώ του ακροατή, αλλά στη χειραγώγησή του. Ενώ, λοιπόν, ο Έλληνας φιλόσοφος ανταγωνίζεται τους άλλους για την αλήθεια, ο Κινέζος σοφός δεν αποσκοπεί στη νίκη, δεν «σκέφτεται διαφορετικά», δεν επιζητεί την πρωτοτυπία, αλλά μάλλον να κατανοήσει και να συμφιλιώσει όλες τις άλλες απόψεις μέσα στη δική του. Παραμένοντας λειτουργία μιας ατομικής εμπειρίας, η κινέζικη σοφία είναι, κατ’ αρχήν, αυτοαναφορική –κατ’ εικόνα της αυταρχίας του επικυρίαρχου-, είναι αυταπόδεικτη και αυτάρκης και δεν απαιτεί την επικρότηση του άλλου. Με άλλα λόγια, ενώ η φιλοσοφία θέλει να είναι εριστική (ανταγωνιστική), η σοφία δηλώνεται ειρηνική, αποφεύγει κάθε σύγκρουση, αρνείται το παιχνίδι της αρχής της αντίφασης και δεν παίρνει θέση γιατί γνωρίζει ότι όποιος παίρνει θέση εκ των πραγμάτων είναι «μερικός» και χάνει τη ολότητα της «οδού». Στην εναλλαγή του αληθούς ή του ψευδούς, που είναι το πεδίο της φιλοσοφίας, η σοφία «βλέπει μία απώλεια» και γι’ αυτό μια μονολογική, μονόπλευρη μερικότητα. Στην Κίνα υπάρχει το «ακριβές μέσο», αυτό που επιτρέπει να συστοιχούνται αμφότερες οι θέσεις. Αν από τη μια έχουμε τους θιασώτες του «εγωισμού» και από την άλλη τους θιασώτες του «αλτρουισμού», η σοφία ακολουθεί το «κέντρο» της ευαρμοστίας που δεν παγιώνεται ποτέ στη μία ή στην άλλη θέση.

Το αντίθετο της σοφίας «δεν είναι το λάθος αλλά το επιμέρους» και το μέσο της ευαρμοστίας επέχει θέση αλήθειας, ενώ η μερικότητα ισοδυναμεί με το σφάλμα των φιλοσόφων. Γενικά, «η δυστυχία των ανθρώπων σχετίζεται με την τύφλωση του πνεύματός τους από τη μερική όψη και το γεγονός ότι αφήνουν στο σκοτάδι την συνολική λογική». Σύμφωνα με την κινεζική σοφία, όλοι έχουν δίκαιο, αλλά από την μερική οπτική τους γωνία, κανείς δεν απατάται, αλλά όλοι είναι αφαιρετικοί. Όλοι έχουν δίκαιο, διότι δεν εκλαμβάνουν το ψευδές ως αληθές, αλλά μια «γωνίτσα» ως ολότητα.

Ενώ, ακόμη, η φιλοσοφική ή θρησκευτική οδός –ελληνική ή βιβλική- «οδηγεί σε (στον Θεό, στην αλήθεια), έχει δηλαδή σκοπό και μέσο, η σοφία δεν έχει σκοπό, διότι είναι διαδικασία, δεν έχει εξ αποκαλύψεως αλήθεια στην οποία να κατευθύνεται, έχει μόνο «οδό», διάβαση μέσω της οποίας επιτυγχάνεται η αρμονία εν τοις πράγμασι. Όλες οι εκδοχές και οι δυνατότητες είναι «ανοιχτές», όλα είναι ανοιχτά και τίποτα δεν αποκλείεται.

Francois Jullien

Από την Ελλάδα στην Κίνα

Μετάφραση: Κωστής Παπαγιώργης

ΕΞΑΝΤΑΣ