Έρωτας, συναίσθημα, ένστικτο

       Ένα είδος του οποίου δεν αισθανόμαστε την έλλειψη, είναι εκείνο της ερωτικής λογοτεχνίας. Ο Καμασούτρα είναι γνωστός κατ’ όνομα, αλλά σήμερα έχει ελάχιστους αναγνώστες∙ στον χρυσό αιώνα της γαλλικής λογοτεχνίας είχαν επεξεργαστεί μια σχολαστική carte du tender, που περιέγραφε με λεπτομέρεια όλες τις φάσεις του έρωτα και που σήμερα κανείς δεν διαβάζει∙ στο καλλιεργημένο κοινό βρίσκει ακόμη αναγνώστες η Ars amatoria του Οβίδιου, ένα σπινθηροβόλο και διασκεδαστικό ποίημα∙ ωστόσο δεν αποκλείεται να μπορούμε να εξάγουμε και από τα σύγχρονα μυθιστορήματα μια τέχνη της αποπλάνησης.

        Διαβάζοντας την Ars του Οβίδιου, σκέφτηκα ότι ο έρωτας υποβάλλεται σε μια διαδικασία ελάχιστα σχετική με τον θεωρητικοποιημένο διαφωτισμό της σχολής της Φρανκφούρτης. Η επιβολή στη φυσιολογική εξέλιξη από την πλευρά του ανθρώπου, εξελίσσεται μέσα από μια ορθολογική θεώρηση της ζωής που χάνει ολόκληρη την ικανοποίηση της επαφής με τη φύση και με την ίδια τη ζωή: η ορθολογική αντίληψη του διαφωτισμού καθιστά μάταιο το σκοπό της. Η Ars amatoria του Οβίδιου είναι μια άσκηση του ingenium όπου ανυψώνεται η ερωτική πράξη και ως συναίσθημα και ως πάθος και ως μια υγιής σεξουαλικότητα (τόσο ζωντανή όπως, για παράδειγμα, στο Δεκαήμερο του Βοκκάκιου).

        Ο έρωτας, ειδικά, αλλά όχι μόνο, μέσα από το σεξ, φέρνει το άτομο σε επαφή με παγκόσμιες δυνάμεις της ζωντανής φύσης: οι δυνάμεις που ξυπνάνε την ερωτική επιθυμία, οδηγούν στην σεξουαλική ένωση και στην αναπαραγωγή: άρα η αγάπη εμφανίζεται ως δημιουργική εμπειρία, που φαίνεται να τοποθετεί ξανά το άτομο στον φυσικό του γόνιμο μητρικό κόλπο. Αλλά πώς χαρακτηρίζονται σ’ αυτή την εμπειρία οι σχέσεις ανάμεσα σε δύο άτομα; Είναι συχνή, και όχι βέβαια αυθαίρετη, η εικόνα της ένωσης των εραστών ως εκμηδένιση του ενός στον άλλο, ως υπέρβαση της διαφοράς. Στην πραγματικότητα η εκμηδένιση είναι μια δυσδιάκριτη ψευδαίσθηση, αλλά ανεκπλήρωτη∙ τα άτομα παραμένουν δύο, και δεν είναι βέβαιο ότι γνωρίζονται καλύτερα: για να γνωρίσεις κάποιον είναι αναγκαία η φιλία περισσότερο από τον έρωτα.

        Υπάρχει μια αντίφαση ανάμεσα στην αγάπη ως κτητική ανάγκη και την αγάπη ως ανάγκη αφοσίωσης: εγώ είμαι δικός σου κι εσύ είσαι δική μου. Είναι αντιφάσεις που επιλύονται μέσα από τη ζωή∙ ή, ακριβέστερα, η ζωή είναι γεμάτη από δυσεπίλυτες αντιφάσεις.

         Ο έρωτας ως συναίσθημα και ως ένστικτο είναι, αν δεν κάνω λάθος, η ζωντανή δύναμη που αντιστέκεται καλύτερα στον, κατά Βέμπερ, ορθολογισμό της ζωής, που έχει εισβάλλει ορμητικά στην εποχή μας. Θα αντέξει για πολύ; Ειλικρινά εύχομαι ν’ αντέξει.

 *Ο Φοίβος Γκικόπουλος είναι ομότιμος καθηγητής του ΑΠΘ