Η έκθεση της «Φιλαρμονίας» είναι ένας φόρος τιμής σε έναν συνθέτη που έβαλε τις επιστημονικές του γνώσεις στην υπηρεσία μιας τεράστιας φαντασίας. Ήχοι και φώτα καλούνται να ιχνηλατήσουν ένα μοναδικό μουσικό ταξίδι.
Ήχος, χώρος και φως: οι επισκέπτες της έκθεσης της Φιλαρμονίας αντιλαμβάνονται αμέσως το περίπλοκο και πολυθεματικό σύμπαν του Γιάννη Ξενάκη (1922-2001). «H Mâkhi Xenakis [η κόρη του Ιάννης Ξενάκης] και εγώ δεν θέλαμε να διαχωρίσουμε τους διαφορετικούς κλάδους στους οποίους διακρίθηκε» , εξηγεί ο Thierry Maniguet, επιμελητής στο Μουσείο Μουσικής. Ο Ξενάκης ήταν μηχανικός, αρχιτέκτονας και συνθέτης, και πάντα ανακάτευε αυτά τα επαγγέλματα για να στήσει ένα αταξινόμητο έργο.
Γεννημένος στη Ρουμανία από Έλληνες γονείς, ο Ξενάκης σπούδασε στο Μετσόβιο Πολυτεχνείο και μυήθηκε στη μουσική από τη μητέρα του. Προσωπικά έγγραφα και οικογενειακές φωτογραφίες, που μας εμπιστεύτηκε η κόρη του, καθιστούν δυνατό τον εντοπισμό μερικών βιογραφικών στιγμών. Τον Ιανουάριο του 1945 μαίνεται ο εμφύλιος στην Ελλάδα και μία έκρηξη βλήματος παραλίγο να αφήσει τον Ξενάκη νεκρό. Μετακόμισε στο Παρίσι δύο χρόνια αργότερα και το 1948 εντάχθηκε στο αρχιτεκτονικό γραφείο του Le Corbusier όπου εργάστηκε για δώδεκα χρόνια, ενώ συνέχισε τη μουσική του εκπαίδευση με τους Milhaud, Honegger και Messiaen.
Ο Ξενάκης σχεδίασε το εκπληκτικό περίπτερο της Philips, ένα τεράστιο σκάφος με λοξά τσιμεντένια πανιά, για την Παγκόσμια Έκθεση στις Βρυξέλλες το 1958, που προοριζόταν για το «Ηλεκτρονικό Ποίημα» του Varèse. Παράλληλα, παρουσίασε τα πρώτα του μεγάλα έργα, τη «Μετάσταση» και τα «Πιθόπρακτα», προορισμένα για μεγάλη ορχήστρα, που θέτουν τις βάσεις της μουσικής του γλώσσας.
Η χρήση μαθηματικών και ηλεκτρονικών θα τρομάξει κάποιους. Αλλά όποιος δεν εμμένει στις προκαταλήψεις θα ανακαλύψει μια μουσική που απέχει πολύ από το να είναι εγκεφαλική. Τα σχέδια, οι παρτιτούρες που σχεδιάστηκαν σε χαρτί γραφικών που μοιάζουν να έχουν εισβάλει από σύννεφα εντόμων, παραπέμπουν σε ένα σύμπαν που δεν περιοριζόταν στις νότες, αλλά ήθελε να αποκαταστήσει τη μεγάλη συμφωνία του σύμπαντος.
« Révolutions Xenakis », Musée de la musique, jusqu'au 26 juin. www.philharmoniedeparis.fr
Φωτ.: Ο Ιάννης Ξενάκης στο φεστιβάλ του Σιράζ, στην Περσέπολη (Ιράν), το 1971. ©Malie Létrange/Famille Xenakis
*https://www.lesechos.fr/weekend/spectacles-musique/expo-iannis-xenakis-le-musicien-du-cosmos-1387967
