Ένα φάντασμα που πλανάται ακόμα

«Η Άνοδος και η Πτώση των Εργατικών Διεθνών, Γ' κύκλος: Η 3η Κομμουνιστική Διεθνής»

Του Τάκη Μαστρογιαννόπουλου

Εκδόσεις Τόπος

Εάν όντως Ιστορία είναι, όπως παραδίδει ο Βάλτερ Μπένγιαμιν, η ιστορία της οδύνης του κόσμου, τότε η εξιστόρηση του παγκόσμιου εργατικού κινήματος, η εξιστόρηση των παθημάτων αλλά και των κατορθωμάτων, των σχάσεων και των επανενώσεων, της αμηχανίας και της αγωνιστικότητας του προλεταριάτου, πρέπει να αφορά την καθεμιά και τον καθένα. Τους από κάτω, αφού τα παθήματα του παρελθόντος είναι τα μαθήματα του μέλλοντος αλλά και τους από πάνω, για να εμπεδώνουν πως, αφού εν τέλει δεν τέλειωσε η ιστορία, τα φαντάσματα πλανώνται ακόμα πάνω απ΄ τα κεφάλια τους.  

«Η παράδοση των καταπιεσμένων μας διδάσκει ότι η "κατάσταση έκτακτης ανάγκης" που ζούμε τώρα δεν είναι η εξαίρεση αλλά ο κανόνας»*, λέει ο Μπένγιαμιν. «Πρέπει να κατορθώσουμε να συλλάβουμε την ιστορία έχοντας αυτή την επίγνωση», συνεχίζει. Και έχει, προφανώς, δίκιο. Προς τούτο, κάθε αναδρομή στο παρελθόν έχει βαρύνουσα, σήμερα, σημασία, σε μια εποχή κάμψης του αγωνιστικού φρονήματος των λαϊκών/προλεταριακών τάξεων.

Έτσι, το έργο του Τάκη Μαστρογιαννόπουλου «Η άνοδος και η πτώση των εργατικών διεθνών», δεν είναι μοναχά σημαντικό υπό την έννοια  της ιστοριογραφίας. Κρίνεται τέτοιο διότι αποτελεί πολιτική παρακαταθήκη: ο δρόμος για το σοσιαλιστικό μετασχηματισμό, ο δρόμος της επανάστασης, ένας δρόμος όλο αγκάθια, μπορεί ν’ ανοίγει, να κλείνει και ν’ ανοίγει ξανά σε κάθε χώρα αλλά και σ’ όλο τον κόσμο, αφού η καπιταλιστική ηγεμονία μπορεί να αποδειχτεί εν τέλει μια παρενθετική υπόθεση.

Ο Τ. Μαστρογιαννόπουλος έχει επιδοθεί σε ένα τιτάνιο έργο: στην καταγραφή των Εργατικών Διεθνών, από τον 19^ο αι., όταν έμπαιναν τα θεμέλια για τα κινήματα που άλλαξαν, έτσι κι αλλιώς, προσωρινά, τον κόσμο. Το πρώτο βιβλίο, ο πρώτος κύκλος, «Από τους πρόδρομους στην 1η Διεθνή» εκκινεί «από τη βασανιστική συγκρότηση του εργατικού κινήματος» για να φτάσει στο δεύτερο και στη «2η Σοσιαλιστική Διεθνή, και συνολικά στην περίοδο που ακολούθησε την αιματηρή καταστολή της Παρισινής Κομμούνας και ολοκληρώθηκε με το ολοκαύτωμα του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου».

Το πρώτο βιβλίο του τρίτου κύκλου του έργου του Τάκη Μαστρογιαννόπουλου εκδόθηκε πρόσφατα και θα ολοκληρωθεί σε δύο τόμους. Στον παρόντα πρώτο τόμο, την «3η Κομμουνιστική Διεθνή», ή Κομιντέρν, εξιστορούνται, όπως γράφεται στο οπισθόφυλλο, όλα τα εκείνα τα συμβάντα που συντάραξαν τον κατά Χομπσμπάουμπ αιώνα των επαναστάσεων: από τον λεγόμενο «μεγάλο πόλεμο» (Α΄ Παγκόσμιος) και την οκτωβριανή επανάσταση ως τα πρώτα κρίσιμα βήματα της νέας Διεθνούς και τη συγκρότηση των κομμουνιστικών κομμάτων στις ισχυρές ευρωπαϊκές χώρες, Γερμανία, Ιταλία, Γαλλία, Αυστρία και Ουγγαρία.  

«Η συγκρότηση, η ανάπτυξη και η πορεία των κομμουνιστικών κομμάτων και της Κομμουνιστικής Διεθνούς μέσα στους ταραγμένους καιρούς του μεσοπολέμου, μια πορεία που η οποία ξεκίνησε τον Μάρτιο του 1919 και έληξε άδοξα μέσα στους σπασμούς του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου το 1943, αποτελεί το βασικό αντικείμενο του τρίτου κύκλου αυτής της εργασίας», μας λέει, στην εισαγωγή, ο συγγραφέας.

Το έργο του Τάκη Μαστρογιαννόπουλου αποτελεί μια πραγματεία του κατεξοχήν  λαϊκού – προλεταριακού υποκειμένου, ιδωμένου μέσα από τη συγκρότηση της Διεθνούς, με όλα τα λάθη και τις αντιφάσεις του. Επί της ουσίας πρόκειται περί ενός ακαδημαϊκού πονήματος -υπό συνθήκες, θα έπρεπε να αποτελεί φοιτητικό εγχειρίδιο-  το οποίο έρχεται να συμπληρώσει σημαντικά βιβλιογραφικά κενά. Δεν είναι όμως γραμμένο για να αφορά μοναχά ειδικούς/ές ή  επιστήμονες/ισσες. Στην πραγματικότητα, κι επειδή ανασύνθεση του παρελθόντος δεν είναι παρά «το άρπαγμα μιας μνήμης καθώς αστράφτει σε μια στιγμή κινδύνου»*, ο δε εχθρός δεν έχει πάψει να νικά, το έργο του Τ.Μ. αφορά όλες και όλους. Και διότι μπορεί να γίνει κοινό κτήμα, καθότι ευκολοδιάβαστο, και διότι η εποχή μας το καλεί. Σε καιρούς ιστορικού αναθεωρητισμού, όταν η ιστοριογραφία αποκτά ιδεολογική χρήση ως κομμάτι της δεξιάς ηγεμονίας, αναδρομές όπως αυτές του Τ.Μ. έχουν εξέχουσα πολιτική σημασία. Αποτελούν χρήσιμο εργαλείο σκέψης, άρα και δράσης, για τους προλετάριους και τις προλετάριες όλων των χωρών όπως, φυσικά, για τους πολιτικούς σχηματισμούς (κόμματα) που εκπροσωπούν τις τάξεις των από κάτω.

*Σε αναμονή για τον Β' τόμο, όπου  αναλύεται η συγκρότηση των κομμάτων στις άλλες χώρες της Ευρώπης, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας, στις Ηνωμένες Πολιτείες και την Κίνα. Ολοκληρώνεται με την πορεία της Κομμουνιστικής Διεθνούς στο μεσοπόλεμο, εποχή των μεγάλων επαναστάσεων, αλλά και της ανάδυσης του ναζισμού στη Γερμανία, του φασισμού την Ιταλία και την επιβολή αυταρχικών καθεστώτων σε πολλές χώρες της Ευρώπης.

*Βάλτερ Μπένγιαμιν, Θέσεις για τη φιλοσοφία της Ιστορίας