Το πικρό χαμόγελο του ταξιδιώτη

Δεν συνηθίζω να γράφω ταξιδιωτικά σημειώματα, όχι γιατί δεν μου αρέσουν τα ταξίδια ή γιατί δεν ανακαλύπτω σ' αυτά εκείνα τα στοιχεία που θα μπορούσαν να κεντρίσουν το ενδιαφέρον του αναγνώστη.

          Το «ταξίδι», πιστεύω, είναι κάτι το εντελώς προσωπικό, είναι πράξη ολοκλήρωσης μιας αναζήτησης και πραγματοποίησης μιας επιθυμίας μέσα στο σύνολο της καθημερινότητας που, ενδεχομένως, μας φέρνει αντιμέτωπους με εικόνες και παραστάσεις που ξεφεύγουν από τον έλεγχό μας και μας δημιουργούν μια αίσθηση αβεβαιότητας. Κι αυτή η αβεβαιότητα εκφράζεται μέσα από την ομορφιά του άγνωστου που πολλές φορές συναντάμε στα καλοκαιρινά μας ταξίδια, αυτά που κάνουμε με τα καράβια της γραμμής για τα νησιά ή με τα τρένα και τα αεροπλάνα τα πολυσύχναστα που μας μεταφέρουν στις πόλεις του κόσμου, πολυσύχναστες κι αυτές, με τους καθεδρικούς ναούς και τις πλατείες με τις καμάρες, με τους ανθρώπους και τις ασχολίες τους, ίδιες μ' εκείνες που διαβάζαμε παιδιά στα μυθιστορήματα του Ιουλίου Βερν ή, αργότερα, στις νουβέλες του Βοκκάκιου.

          Αυτό το άγνωστο προσπαθούμε να βρούμε και να καταλάβουμε, ανατρέποντας όλες τις σκέψεις που μας έρχονται στο νου, κοιτώντας αυτές τις πόλεις από άλλη οπτική γωνιά, μέσα από την υποβάθμιση της ζωής και του περιβάλλοντος, μέσα από την υποβάθμιση της πολιτισμικής κληρονομιάς και την υποβάθμιση του «εγώ» και του «άλλου».

Στις πόλεις του σήμερα, απεικονίζεται η ιστορία του ίδιου του ανθρώπου: μια ιστορία φανταστική, γεμάτη φόρμες, μύθους, τοπία, πρόσωπα σε διαφορετικούς ρόλους, μέσα από γενιές και χώρες που βρίσκονται πάνω στην τροχιά ενός τόξου, που οι συντεταγμένες του αποτελούν την «εικόνα».

Έτσι, μέσα από την πόλη-κοινωνία (άνθρωπος/περιβάλλον, άνθρωπος/ιστορία) που με τον άνθρωπο άλλαξε –και τον άλλαξε- και πάνω στα ίχνη των πρώτων αστικών κέντρων, η μνήμη προβάλλει το φιλμ με τις  γεωμετρικές αναλογίες που χαρακτήρισαν διαφορετικούς χώρους, διαφορετικούς σχεδιασμούς του κόσμου, σύνθετους, σε όλο και μεγαλύτερη διαλεκτική σχέση μεταξύ τους: η ύλη που μετασχηματίζεται, η επικοινωνία που αλλοιώνεται, η πόλη που εξαφανίζεται και ο πλανήτης που μετατρέπεται σε ενιαίο οικολογικό σύστημα.

          Ανάμεσα στο κακό και το καλό η απόσταση είναι ο άνθρωπος, ο άνθρωπος-πόλη, εσωστρεφής και δομικά αντιφατικός, πηγή φωτός αιρετικής φαντασίας μέσα στη σκιά του χλωμού καθωσπρεπισμού, σε ένα μονοκεντρικό, στατικό σύστημα.

          Οι τόνοι μελάνης που χύνονται για να καταγράψουν την υποβάθμιση των πόλεων και της ζωής σ’ αυτές, ίσως είναι λιγότερο αποτελεσματικοί από τη συνειδητοποίηση πως οι πόλεις που επισκεπτόμαστε είναι για μας πηγή ζωής και γνώσης: ζωής, αν θα μπορέσουμε να αντλήσουμε από τις διαπροσωπικές σχέσεις εκείνη τη δύναμη υπέρβασης των αδιεξόδων μας, και γνώσης, αν τα παραμορφωμένα τους στοιχεία, η ιστορική τους μνήμη και η ανθρωπιστική τους παρουσία στην καρδιά και την ψυχή μας, ταράξουν τον ήσυχο ύπνο μας.

* Ο Φοίβος Γκικόπουλος είναι ομότιμος καθηγητής της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ