Ομιλούμενη από μερικές εκατοντάδες Μαρωνίτες Χριστιανούς, μια θρησκευτική μειονότητα που προέρχεται από τον Λίβανο, τα κυπριακά αραβικά – ένα μείγμα ελληνικής και ομιλούμενης αραβικής γλώσσας – είναι μια γλώσσα καταδικασμένη να εξαφανιστεί. Παρά τις πρόσφατες πρωτοβουλίες για τη διάσωσή της…, σημειώνει το «New Lines Magazine».
Οι 300 περίπου κάτοικοι του χωριού Κορμακίτης (προφέρεται «Κορμα-τζίτης») είναι εγκλωβισμένοι στη βορειοδυτική γωνία του νησιού της Κύπρου. Πολιτικά, είναι απομονωμένοι: Ήταν μερικοί από τους μόνους μη Τουρκοκύπριους που παρέμειναν στον κατεχόμενο βορρά μετά την εισβολή της Τουρκίας στο νησί το 1974.
Περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, όμως, το χωριό και οι κάτοικοί του είναι εγκλωβισμένοι στο χρόνο — τόσο πολιτιστικά όσο και γλωσσικά.
Ο Κορμακίτης, με τα στριμωγμένα σπίτια του, φαίνεται να φυλάει τα μυστικά μιας παλαιότερης, πιο απλής εποχής. Οι βολβώδεις πήλινοι φούρνοι και οι ξεφλουδισμένοι γύψινοι τοίχοι των σπιτιών του χωριού δίνουν τη θέση τους σε χωράφια με χαρουπιές… Οι άντρες κάθονται αδρανείς στην καφετέρια της πόλης και παίζουν τάβλι… Τα Σαββατοκύριακα έρχονται παιδιά και εγγόνια, διπλασιάζοντας τον πληθυσμό του χωριού….
Οι χωριανοί, όπως και τα στενά του Κορμακίτη, βυθίζονται σε μια άλλη εποχή. Κυρίως εβδομήκοντα και πάνω η ηλικία των κατοίκων, είναι οι φύλακες μιας γλώσσας που πεθαίνει.
… οι κάτοικοι του χωριού είναι Κυπριομαρωνίτες Χριστιανοί, μια θρησκευτική μειονότητα στην Κύπρο που πιστεύεται ότι μετανάστευσε από το λιβανέζικο χωριό Κουρ πριν από περισσότερα από 1.000 χρόνια.
Είναι επίσης μερικοί από τους τελευταίους φυσικούς ομιλητές του κόσμου της κυπριομαρωνιτικής αραβικής...
Οι γλωσσολόγοι λένε ότι η κυπριακή αραβική, μια ελάχιστα γνωστή γλώσσα που έχει επιβιώσει για αιώνες μόνο ως προφορική, κινδυνεύει σοβαρά. Σύμφωνα με αυτούς, αν δεν αλλάξει κάτι, θα πάψει να υπάρχει μέσα στα επόμενα 50 χρόνια.
Υπάρχουν λιγότερα από 1.000 άτομα που μιλούν καλά τη γλώσσα, χωρίς κανέναν μητρικό ομιλητή κάτω των 40 ετών. Γλωσσολόγοι και ακτιβιστές αγωνίζονται για να τη σώσουν... Οι προσπάθειές τους περιπλέκονται από τη διχοτόμηση της Κύπρου, μετά την εισβολή της Τουρκίας το 1974 και την εγκατάσταση μιας κυβέρνησης που υποστηρίζεται από την Τουρκία στο βορρά, και η οποία δεν αναγνωρίζεται από καμία χώρα εκτός από την Τουρκία.
Τα κυπριακά αραβικά είναι αυτό που ονομάζεται «περιφερειακή αραβική διάλεκτος»…
Τα κυπριακά αραβικά αντικατοπτρίζουν την ιστορία του Κορμακίτη και των Μαρωνιτών κατοίκων του. Μερικές από τις λέξεις, όπως "bokhib", "amoot" και "ahrub" ("αγαπώ", "πεθαίνω" και "φεύγω"), αναγνωρίζονται εύκολα ως αραβικές, ακόμα κι αν η προφορά και η σύζευξή τους έχουν υποστεί κάποια μετάλλαξη μετά από μια χιλιετία απομόνωσης. Άλλες λέξεις δανείζονται από τα κυπριακά ελληνικά, προϊόν συνεχούς συνάντησης με την ελληνοκυπριακή κοινότητα.
Άλλα διακριτικά χαρακτηριστικά της κυπριακής αραβικής είναι η πτώση ορισμένων γραμμάτων που βρίσκονται στη σύγχρονη τυπική αραβική (MSA), όπως το φαρυγγικό «h», το σκληρό «qaf» και όλα τα εμφατικά σύμφωνα όπως το «daad». Επίσης, δεν υπάρχει διαφοροποίηση μεταξύ μακρών και βραχέων φωνηέντων, χαρακτηριστικό που απαντάται στο MSA και σε άλλες αραβικές διαλέκτους.
Η γλώσσα βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στα κυπριακά ελληνικά για συγκεκριμένο λεξιλόγιο. Το αριθμητικό σύστημα αντικατοπτρίζει το MSA έως το 10, μετά απ’ αυτόν τον αριθμό μεταβαίνει στα ελληνικά. Πιο σύγχρονες έννοιες περιγράφονται με τα κυπριακά ελληνικά. Όλα τα επαγγέλματα, με εξαίρεση τα παραδοσιακά επαγγέλματα όπως η γεωργία και η διδασκαλία, δανείζονται τα κυπριακά ελληνικά.
Επειδή τα κυπριακά αραβικά ομιλούνται σε μικρές κοινότητες ή πιο συχνά σε οικογενειακές μονάδες, ορισμένες ορολογίες δεν συμβαδίζουν με τον ρυθμό της καινοτομίας στη σύγχρονη ζωή.
«Η κυπριακή αραβική [παραμένει] περιορισμένη σε γνωστούς και συνηθισμένους τομείς αλληλεπίδρασης και δεν ανέπτυξε ποτέ λεξιλόγιο για να αναφέρεται σε νέες έννοιες», έγραψαν πρόσφατα οι συν-συγγραφείς Σπύρος Αρμοστής και Μαριλένα Καρυολέμου, γλωσσολόγοι στο Πανεπιστήμιο Κύπρου, σε ένα άρθρο με τίτλο: Αλλαγή που προκαλείται από την επαφή σε μια γλώσσα που απειλείται με εξαφάνιση: Η περίπτωση της κυπριακής αραβικής». Δεδομένου ότι όλοι οι ομιλητές της κυπριακής αραβικής είναι επίσης φυσικοί ομιλητές της κυπριακής ελληνικής, απλώς προεπιλέγουν την ελληνική για να καλύψουν τα λεξιλογικά κενά της κυπριακής αραβικής…
Η κατανόηση της γλώσσας και η εξέλιξή της από τους γλωσσολόγους παρεμποδίζεται από το γεγονός ότι ήταν εξ ολοκλήρου προφορική μέχρι το 2007. Πριν από την πρόταση ενός κυρίως ρωμανικού αλφαβήτου το 2007, τα κυπριακά αραβικά δεν είχαν σύστημα γραφής. Δεν υπάρχουν ιστορικά έργα της κυπριακής αραβικής λογοτεχνίας προς μελέτη, και η παλαιότερη γραπτή πηγή είναι η μεταγραφή λόγιων προφορικών διηγημάτων το 1985.
Ως αποτέλεσμα, οι γλωσσολόγοι δεν είναι σε θέση να εντοπίσουν την ιστορική εξέλιξη της κυπριακής αραβικής. Η κατανόηση της γλώσσας είναι επομένως δυναμική και η κατάστασή της εξακολουθεί να αποτελεί θέμα καυτής συζήτησης…
Το 2014, …, οι Κύπριοι αραβόφωνοι αποφάσισαν ότι δεν ήθελαν πλέον να βασίζονται στα ελληνικά για το σύστημα μέτρησης. Αντίθετα, αποφάσισαν να δημιουργήσουν τους δικούς τους αριθμούς κοιτάζοντας άλλες αραβικές διαλέκτους και επινόησαν ένα νέο σύστημα ανάλογα.
…οι κάτοικοι του Κορμακίτη έχουν το ένα πόδι στην Κύπρο και το άλλο στον Λίβανο, τον οποίο θεωρούν πνευματική και πατρογονική τους πατρίδα. Εικόνες του Αγίου Σαρμπέλ, μιας από τις πιο σημαντικές μορφές του λιβανέζικου χριστιανισμού, είναι αναρτημένες στα σπίτια των ανθρώπων σε όλο το χωριό...
Το ίδιο το όνομα του Κορμακίτη πιστεύεται ότι προέρχεται από μια αίσθηση νοσταλγίας για το σπίτι στον Λίβανο. Η λαογραφία λέει ότι εκείνα τα πρώτα κύματα μεταναστών από το Κουρ θα επαναλάμβαναν με λαχτάρα το «nahna ijina wa Kour majit» («ήρθαμε, αλλά το Κουρ δεν ήρθε [μαζί μας]).»
Οι εκκλησιαστικές λειτουργίες στο χωριό γίνονται μισές στα αραβικά και μισές στα ελληνικά, και ο Μαρωνίτης αρχιεπίσκοπος Κύπρου συνήθως κατάγεται από τον Λίβανο. Ως έμβλημά του, η τοπική ποδοσφαιρική ομάδα επέλεξε τον ίδιο πράσινο κέδρο που κοσμεί τη σημαία του Λιβάνου.
Ενώ η σύνδεση με τον Λίβανο και τη λιβανέζικη Μαρωνιτική εκκλησία παραμένει ισχυρή ακόμη και μεταξύ των νεότερων γενιών, η ίδια η γλώσσα δεν έχει ριζώσει…
Όταν η Τουρκία εισέβαλε στην Κύπρο το 1974 με το πρόσχημα της προστασίας της τουρκοκυπριακής εθνικής μειονότητας του νησιού, οι περισσότεροι κάτοικοι του Κορμακίτη εκτοπίστηκαν βίαια. Όσοι παρέμειναν χωρίστηκαν από τα παιδιά τους, μερικά από τα οποία βρίσκονταν ήδη στο νότο κατά τη διάρκεια της εισβολής…
Τα εκτοπισμένα παιδιά του Κορμακίτη στεγάστηκαν σε καταφύγια σε όλη την Κύπρο, με χορηγία της Μαρωνιτικής Εκκλησίας. Άλλα, ιδιαίτερα κορίτσια, φοιτούσαν σε σχολεία που διευθύνονταν από Φραγκισκανές καλόγριες, τα οποία παρείχαν εκπαίδευση στα παιδιά που εκτοπίστηκαν από την τουρκική εισβολή…
[…] η κατοχή εξακολουθεί να δημιουργεί εμπόδια στη διατήρηση της κυπριακής αραβικής γλώσσας.
Συγκεκριμένα, έχει κάνει την κυπριακή κυβέρνηση να διστάζει να δημιουργήσει προγράμματα για την προστασία της γλώσσας.
«Το πραγματικό πρόβλημα είναι συμβολικό. Αν κάτι χρηματοδοτηθεί επίσημα από την Κυπριακή κυβέρνηση, θα σήμαινε ένα είδος αναγνώρισης των κατοχικών αρχών», εξήγησε ο Καρυολέμου.
Αν και η Κύπρος αναγνώρισε τα κυπριακά αραβικά ως μειονοτική γλώσσα το 2008, το έπραξε με την επιφύλαξη ότι δεν ήταν υποχρεωμένη να εκτελεί δραστηριότητες που εκχωρούσαν την κυριαρχία της. Ουσιαστικά, η κυβέρνηση δεν θα θεσπίσει προγράμματα για την προστασία της γλώσσας όσο ο Κορμακίτης βρίσκεται υπό τουρκική κατοχή.
Οι ηγέτες της κοινότητας έχουν αναλάβει προσπάθειες διατήρησης, οργανώνοντας μια εβδομαδιαία καλοκαιρινή κατασκήνωση για παιδιά και εφήβους που θα πραγματοποιηθεί τον Αύγουστο στον Κορμακίτη. Η κατασκήνωση, που ονομάζεται "Xki Fi Sanna" ή "Speak in Our Language" (αντίστοιχο με "hki fi lisanna" στα σύγχρονα λιβανέζικα αραβικά), πραγματοποιείται κάθε χρόνο από το 2007, εκτός από την περίοδο της πανδημίας COVID-19.
Οι διοργανωτές της κατασκήνωσης συνεργάστηκαν με τη νομαδική κοινότητα των Σάμι στη Φινλανδία, η οποία γνώρισε τη δική της γλωσσική αναβίωση τον 20ο αιώνα, για να μάθουν συμβουλές για το πώς να αναστήσουν τα κυπριακά αραβικά. Οι διοργανωτές λαμβάνουν επίσης κάποια έμμεση χρηματοδότηση από την κυπριακή κυβέρνηση.
«Ήταν 30 με 40 παιδιά και θα είχαμε ένα ημερήσιο σχολείο με διασκεδαστικές δραστηριότητες για να μάθουν τα παιδιά να αγαπούν τη διάλεκτο…». «Η καλοκαιρινή κατασκήνωση επικεντρώθηκε κυρίως στις παραδόσεις του χωριού μέσω της γλώσσας».
Προχωρά η παροχή εκπαιδευτικού υλικού και πρόσφατα εκδόθηκε το πρώτο κυπριοαραβικό εγχειρίδιο. Ένα έργο προφορικής ιστορίας που τεκμηριώνει τη γλώσσα και τις ιστορίες της ζωής των ανθρώπων του Κορμακίτη βρίσκεται επίσης στα σκαριά. Μέχρι στιγμής, οι δημιουργοί έχουν πάνω από 200 ώρες υλικού.
[…]Έξω από την καλοκαιρινή κατασκήνωση, ο Γιουσέλι έχει συνεργαστεί με άλλες εθνοτικές μειονότητες στην Κύπρο, συμπεριλαμβανομένων των Αρμενίων και των Λατίνων Καθολικών, για να υπερασπιστεί τα δικαιώματα των μειονοτήτων. Δημιουργώντας εκπαιδευτικά προγράμματα που περιλαμβάνουν περισσότερο την κληρονομιά τους και τεκμηριώνοντας τις ιστορίες τους, ελπίζει ότι οι πολιτιστικές και γλωσσικές παραδόσεις τους μπορούν να διατηρηθούν.
…αυτές οι προσπάθειες από μόνες τους δεν αρκούν για να επιβραδύνουν την παρακμή της γλώσσας. Για να το σώσουν, οι Κύπριοι Μαρωνίτες πρέπει να επιστρέψουν στην πηγή: στον Κορμακίτη.
«Είναι πολύ δύσκολο για μια μικρή γλώσσα, που δεν έχει καμία προοπτική να γίνει επίσημη γλώσσα κάπου, να επιβιώσει. Η μόνη ελπίδα είναι ότι οι νέοι ή οι νέες οικογένειες με μικρά παιδιά θα επιστρέψουν στο χωριό… και θα αρχίσουν να χρησιμοποιούν τη γλώσσα»...
*https://newlinesmag.com/essays/the-quest-to-save-the-dying-cypriot-arabic-language/ (Ουίλλιαμ Χρήστου)
