Σύγκρουση και βία

                Η σύγκρουση είναι μια συστηματική και διαρκής βία∙ όταν εκδηλώνεται ανάμεσα στα Κράτη, συνήθως ονομάζεται πόλεμος. Και δεν ενέχει πάντα την αμοιβαιότητα∙ όποιος συγκρούεται με κάποιον τον θεωρεί εχθρό του.

                Επειδή υπάρχει βία, η σύγκρουση είναι ένα εξαιρετικά αρνητικό γεγονός∙ αλλά μπορεί να είναι ακόμη και αναγκαία κι αν την αρνηθούμε με κάθε κόστος, μπορεί να έχει καταστρεπτικά αποτελέσματα για την ελευθερία του συνόλου. Έτσι, σε ακραίες περιπτώσεις, πρέπει να αναλάβουμε την ευθύνη εκδηλώνοντας το κατάλληλο κουράγιο. (Και αποφεύγοντας να κρυφτούμε πίσω από τη ρητορική μιας σύγκρουσης «μη βίαιης»: κάθε άρνηση του διαλόγου με τον άλλο είναι μια εκδήλωση βιαιότητας, κι αυτό είναι αρνητικό στοιχείο, ανεξάρτητα από τη χρήση φυσικών μέσων επίθεσης. Πράγμα που φυσικά δεν αποκλείει ότι ορισμένες μορφές σύγκρουσης μπορεί να είναι χειρότερες από άλλες).

                Σε αντιπαράθεση με μια μακρά και σημαντική παράδοση (αλλά σύμφωνα και με όσα λέει ο Καντ για τον πόλεμο), είμαστε πολύ μακριά από το να θεωρούμε ότι η επιλογή της σύγκρουσης  επιφέρει μια αναστολή της δικαιοσύνης ανάμεσα στα διάφορα εμπλεκόμενα μέρη –και όχι μόνο με την έννοια μιας καθαρά αρνητικής δικαιοσύνης, που συγκλίνει προς την ασφάλεια και την προστασία. Η δικαιοσύνη δηλαδή θα πρέπει να οδηγεί δραστικά την συμπεριφορά μας ακόμη και κατά τη διάρκεια της σύγκρουσης, προς δύο κύριες κατευθύνσεις.

                Κατά πρώτο λόγο, διάφορες θεωρήσεις για τη δικαιοσύνη εξακολουθούν να εφαρμόζονται στην επιλογή της σύγκρουσης, ακόμη και μετά το πέρας της. Είναι αναγκαίο να αναρωτηθούμε: ήταν πράγματι αυτή μια ακραία και αναπόφευκτη περίπτωση; Ήταν πράγματι ανώφελη κάθε άλλη προσπάθεια διαλόγου; Δεν θα είναι ποτέ δυνατόν να απαντήσουμε θετικά σε ερωτήσεις αυτού του είδους: κάθε δράση υπόκειται πάντα στην αμφιβολία και την κριτική, άρα για καμιά σύγκρουση δεν θα μπορούμε να αποδείξουμε ότι ήταν δίκαιη. Θα πρέπει να την ζήσουμε γνωρίζοντας πάντα ότι μπορεί να πρόκειται για ένα λάθος. (Κι αυτό είναι καλό, γιατί τίποτε δεν είναι πιο φοβερό από μια σύγκρουση που θεωρείται δίκαιη, όπως μαρτυρούν με τραγική έμφαση οι διάφοροι «ιεροί πόλεμοι»).

                Κατά δεύτερο λόγο, θεωρήσεις για τη δικαιοσύνη εφαρμόζονται ακόμη και στην συγκεκριμένη και καθημερινή επιλογή της σύγκρουσης. Σύμφωνα πάντα με τη διδασκαλία του Καντ, είναι πάντα αναγκαίο να παλεύεις έχοντας ως ορίζοντα και ως σκοπό το τέλος της σύγκρουσης: όπως αν σε κάθε στιγμή είναι πιθανό να διακόπτεις τις εχθροπραξίες και να αποκαθιστάς τον διάλογο. Κάθε μεμονωμένη πράξη  σύγκρουσης, πρέπει λοιπόν να συντελείται στον σεβασμό προς τον ανθρωπισμό τον δικό σου και του άλλου, αποφεύγοντας την απαξίωση και την καταρράκωση και των δύο αντιμαχόμενων πλευρών∙ πράγματι, αυτές οι εμπειρίες μπορούν να βλάψουν με τρόπο οριστικό την εμπιστοσύνη που υποστηρίζει τόσο την πολλαπλότητα καθενός από εμάς όσο εκείνη των κοινωνιών στις οποίες ανήκουμε (που περιλαμβάνει και την εν δυνάμει κοινωνία του εχθρού).

 *Ο Φοίβος Γκικόπουλος είναι ομότιμος καθηγητής του ΑΠΘ