Σωφρονιστικό Σύστημα ένοχο και άξιο για …φυλάκιση

Δεν θα σας κεντρίσω την προσοχή με την ενσυναίσθηση για τον πόνο του άλλου, τον οίκτο για το πόσο υποφέρουν οι φυλακισμένοι, τον πολιτισμό μας που δεν επιτρέπει φυλακή μέσα στην φυλακή, ή με άλλα λόγια, επιπλέον βασανιστήρια της αρχικής σωφρονιστικής (!) ποινής. Τα συναισθήματά σας τα θεωρώ δεδομένα για Ανθρώπους.

Για να προλάβω αντιδράσεις μιας όχι αμελητέας μειοψηφίας αναγνωστών (“η φυλακή δεν είναι ξενοδοχείο πολυτελείας”, “αυτοί είναι εγκληματίες”, “με χάδια θα πάρουν θάρρος και θα το ξανακάνουν”), υπογραμμίζω ότι εμείς “οι απέξω” δεν δικαιούμεθα να φερθούμε παράνομα ή εγκληματικά όπως “οι απομέσα” (εάν είμαστε ολόιδιοι, αυτοί γιατί δεν είναι έξω ή εμείς μέσα;) και εν προκειμένω, θα σας κεντρίσω την προσοχή με κάτι το οποίο αφορά στην τσέπη σας και στην ασφάλειά σας.

Αλλά ας πάρουμε το θέμα από την αρχή:

Το Ιδεατό Σωφρονιστικό Κατάστημα. Η Σωφρονιστική Αρχή σέβεται κατ’ αρχήν τον τίτλο της. Δεν εκδικείται αλλά σωφρονίζει και παραδίδει χρήσιμους πολίτες στην κοινωνία. Για να υλοποιήσει αυτό τον στόχο, περιορίζει τους παραβάτες σε ελεγχόμενο χώρο (φυλακή) για να προστατεύσει και την κοινωνία από νέες παράνομες ή και εγκληματικές πράξεις, όπου: ● παρέχει στοιχειώδη αλλά επαρκή τροφή, κρεββάτι, ένδυση, θέρμανση, καθαριότητα, βιβλιοθήκη, τηλεόραση, οργανωμένη άθληση, ● σωματική και ψυχική υγεία, ● βασική εκπαίδευση στους αναλφάβητους και επαγγελματική εκπαίδευση στους ανεπάγγελτους, ● στοιχειώδη αμοιβή για παρεχόμενο έργο στην φυλακή για αντιμετώπιση μικροεξόδων (τσιγάρα, καντίνα, τηλεκάρτα, κ.α.) ή/και μείωση της ποινής, ● δυνατότητα έκτισης της ποινής σε αγροτικές φυλακές, ● ομαλή επανένταξη στην κοινωνία τους πρώτους μήνες μετά την αποφυλάκιση, με παροχή κάποιου ποσού χρημάτων και στέγης, ● παρακολούθηση από κοινωνικό λειτουργό και συμβουλευτική στήριξη από κρατική δομή για την εύρεση εργασίας. Στην πράξη, παρέχονται ορισμένα από αυτά και όχι σε όλα τα σωφρονιστικά καταστήματα. Αξιολογώντας τα προβλήματα τα οποία αμαυρώνουν το ως άνω ιδεατό σενάριο, φαίνεται ότι είναι πολλά και σοβαρά και δεν ιεραρχούνται. Όλα τα προβλήματα (και αφορούν στην μεγάλη πλειοψηφία των φυλακών) είναι ισοδύναμα οδυνηρά: Συνωστισμός. Τις τελευταίες δεκαετίες, οι κρατούμενοι έχουν αυξηθεί υπέρμετρα σε αριθμό. Χαρακτηριστικά, σε πολλά σωφρονιστικά καταστήματα φιλοξενούνται διπλάσιοι έως και τετραπλάσιοι (!) κρατούμενοι από ότι η δυναμικότητα του ιδρύματος επιτρέπει. Πολλοί κοιμούνται …στο πάτωμα. Ο υπερπληθυσμός στον μικρόκοσμο της φυλακής, κάνει την ζωή ασφυκτική (π.χ. 22 κρεββάτια σε 40 τμ ή προαυλισμός 220 ατόμων εκ περιτροπής σε χώρο 200 τμ), πυροδοτώντας ένταση και καυγάδες. Ταυτόχρονα, δεν λαμβάνεται καμία σοβαρή και μεθοδική μέριμνα για χωρισμό των κρατουμένων: π.χ. καταδικασμένοι – υπόδικοι ή ακόμη χειρότερα, συχνά νέα παιδιά με αυθόρμητη, ανώριμη και εντελώς χαζή παραβατικότητα, συγκατοικούν στο ίδιο κελί με καθηγητές του υποκόσμου, όπου και ολοκληρώνουν την διδακτορική διατριβή τους, στην υψηλή εγκληματική επιστήμη…

Συνθήκες Υγιεινής. Δεκάδες κοριοί παρελαύνουν σε κάθε κελί, στα στρώματα, στα ρούχα, στα εσώρουχα και στο σώμα των κρατουμένων. Ξυπνάνε με ουλές, βγάζουν τα ρούχα τους, τα πετάνε στο δάπεδο και σκοτώνουν τους κοριούς με τα παπούτσια. Η απεντόμωση γίνεται μία φορά τον χρόνο και δεν προβλέπονται ενδιάμεσες επαναλήψεις. Οι παρακλήσεις των κρατουμένων για αγορά απεντομωτικών και κρεμών για ανακούφιση των πληγών δεν εισακούγονται με αποτέλεσμα να τις αγοράζουν μόνοι τους (εάν τους επιτραπεί από την Διεύθυνση), έξοδο αρκετά δαπανηρό. Σε πολλά ιδρύματα, τραπέζια και σκαμνιά στα κελιά δεν υπάρχουν και οι κρατούμενοι τρώνε πάνω στα κρεβάτια τους. Οι τοίχοι είναι άβαφοι, βρώμικοι, πέφτουν σοβάδες, οι δε τουαλέτες και τα ντους ελάχιστα και για το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας χωρίς ζεστό νερό. Στις περισσότερες φυλακές, στον κρατούμενο δίνεται ένα μόνο ρολό χαρτί τουαλέτας, για ολόκληρο τον μήνα (!). Συχνά, δεν υπάρχουν κάδοι απορριμμάτων στους κλειστούς χώρους αλλά και στο προαύλιο, με αποτέλεσμα την γλίτσα στο πάτωμα, την αφόρητη δυσωδία, έντομα, σκουλήκια, ποντίκια, ακόμη και μολύνσεις (έχουν εμφανιστεί κρούσματα ψώρας).

Ιατροφαρμακευτική περίθαλψη Υποτυπώδεις υπηρεσίες με ελάχιστο υγειονομικό προσωπικό και συχνά χωρίς οδοντίατρο (όπως και πολλές άλλες ειδικότητες). Για κάθε πρόβλημα ο γιατρός δίνει depon (η πανάκεια όλων των φυλακών) και προτείνει στους ασθενείς να πίνουν νερό. Συχνά οι διακομιδές επειγόντων περιστατικών στο νοσοκομείο καθυστερούν υπέρμετρα με μοιραία κατάληξη για τον ασθενή κρατούμενο. Επίσης, κατά την εισαγωγή των νεοφερμένων δεν πραγματοποιούνται εξετάσεις αίματος, κοπράνων, AIDS και ηπατίτιδας, με αποτέλεσμα την ανασφάλεια και ανησυχία των υπολοίπων κρατουμένων.

Αμοιβές. Δεν προβλέπονται μικροαμοιβές για εργασία στην φυλακή, με αποτέλεσμα ο άπορος κρατούμενος να μετατρέπεται σε υπηρέτη του “ματσωμένου” (για 2 σουβλάκια ή 2 πακέτα τσιγάρα ή μια τηλεκάρτα). Καθαρίζει τον χώρο, του πλένει τα ρούχα, του τακτοποιεί τα πράγματα και άλλες μικρές έως και μεγάλες εξυπηρετήσεις).

Φαγητό. Η ποσότητα και η ποιότητα του φαγητού έχουν μειωθεί σημαντικά μετά την οικονομική κρίση: Ο προϋπολογισμός για κάθε κρατούμενο ήταν 7 ευρώ την ημέρα, η κυβέρνηση το μείωσε σε 3,20 ευρώ. Τα φρούτα έχουν κοπεί από το σιτηρέσιο πολλών φυλακών, το δε “μπακάλικο” το οποίο λειτουργεί εντός των τειχών, είναι πανάκριβο και πολλά προϊόντα ευρίσκονται κοντά στην ημερομηνία λήξης ή είναι αλλοιωμένα.

Επαφή με το έξω κόσμο – απασχόληση. Στην πλειοψηφία των φυλακών η απραξία και η ακινησία (τάβλι ή παραμονή στους θαλάμους) είναι καθημερινότητα, χωρίς οργανωμένες αθλητικές δραστηριότητες, γυμναστήριο, αίθουσα για εκδηλώσεις, ή εκπαιδευτικά προγράμματα και έντονη την αίσθηση της απομόνωσης. Δεν υπάρχει παντού και δεν είναι αρκετά συχνό skype (ηλεκτρονικό επισκεπτήριο) το οποίο θα διευκόλυνε την επικοινωνία των κρατουμένων και κυρίως των αλλοδαπών με τους δικούς τους. Η πρόσβαση στο internet είναι απαγορευτική με αποτέλεσμα η επαφή με τον έξω κόσμο να είναι έως αδύνατη, εάν σκεφτεί κανείς ότι πολλοί κρατούμενοι δεν έχουν επισκεπτήρια και υποστηρικτικό περιβάλλον.

Εκπαίδευση. Υπάρχουν σχολεία δεύτερης ευκαιρίας σε ορισμένες φυλακές της χώρας και προγράμματα απεξάρτησης, με εξαιρετικό έργο. Σε λίγες φυλακές της χώρας υπάρχουν προγράμματα επαγγελματικής εκπαίδευσης. Στην φυλακή της Λάρισας υπάρχουν δύο προγράμματα, ενώ σε τρεις άλλες φυλακές λειτουργούν ΙΕΚ. Δεν είναι σταθερά όμως. Θα μπορούσαν να δημιουργηθούν σε όλες τις φυλακές μόνιμες βασικές σχολές, π.χ. υδραυλικών, θερμαστών, ηλεκτρολόγων, ηλεκτρονικών, μηχανικών διαφόρων πεδίων, αλλά δεν κάνει τίποτα η Πολιτεία. Μπαίνουν ανεπάγγελτοι και παραμένουν βγαίνοντας ανεπάγγελτοι πολλοί παραβατικοί νέοι, εύκολη λεία των κυκλωμάτων που καραδοκούν στον ελεύθερο στίβο της παρανομίας.

Μεταγωγές. Συχνά οι κρατούμενοι επιλέγουν να απέχουν από τα δικαστικά συμβούλια που κρίνουν υποθέσεις τους ή ακόμη και από επίσκεψη σε νοσοκομείο, προκειμένου να αποφύγουν το μαρτύριο της μεταγωγής. Πολλές φορές παραμένουν δεμένοι πισθάγκωνα με χειροπέδες, καθισμένοι στα σιδερένια παγκάκια μέσα σε αφόρητο καύσωνα, με αποτέλεσμα μετά από πολύωρη μεταγωγή να βγαίνουν με μώλωπες και λερωμένοι ενίοτε από τον εμετό τους. Οι κρατούμενοι ζητούν να αντικατασταθούν οι κλούβες με λεωφορεία.

Εξουσία. Εκδικητικές συμπεριφορές απέναντι σε διαμαρτυρόμενους (για τις συνθήκες κράτησης, άδικης μεταχείρισης, κ.α.) κρατούμενους (ιδίως μετανάστες), με παρατάσεις ποινών μέσω νομικών παραθύρων (π.χ. πειθαρχικών τιμωριών), στέρηση του δικαιώματος να κάνουν μεροκάματα, άρνηση χορήγησης νόμιμων αδειών ή αυθαίρετες μεταθέσεις (6 άτομα ανάρτησαν πανό το οποίο έγραφε “οι ζωές των κρατουμένων μετράνε” και οι 6 διασκορπίστηκαν άμεσα σε όλη την χώρα). Κρατούμενοι επίσης γίνονται θύματα ξυλοδαρμού, συχνά με σκοπό την καταστολή εξεγέρσεων και διαμαρτυριών.

Προσωπικό. Σε όλα αυτά προστίθενται και οι συνθήκες εργασίας του προσωπικού, οι οποίες αντικειμενικά επιδρούν και στα θέματα των κρατουμένων: εξοντωτικά ωράρια, σημαντική έλλειψη προσωπικού, απουσία όποιας επιμόρφωσης για θέματα μεταχείρισης και σωφρονισμού, προαγωγές με περίεργα κριτήρια (καταγγελίες για απόφοιτους δημοτικού οι οποίοι προάγονται σε αρχιφύλακες και διοικούν απόφοιτους λυκείου και πανεπιστημίου!) και πολύ χαμηλοί μισθοί. Σε αυτά προστίθενται και άλλα επί μέρους: οι παλαιοί φύλακες διαθέτουν παμπάλαια όπλα τα οποία δεν αντικαθίστανται, οι στολές ανανεώνονται πολύ αραιά, δεν παρέχονται αερόθερμα στους εξωτερικούς φρουρούς, κ.ά.. Το κερασάκι στην τούρτα είναι οι συχνές απειλές κατά των δεσμοφυλάκων (από κρατούμενους και συγγενείς), μέσα και έξω από τις φυλακές, σε βαθμό που οι εργαζόμενοι δεν προσέρχονται στην εργασία τους από την κατοικία τους φορώντας την στολή τους, αλλά με πολιτικά!

Αποφυλάκιση. Συνδυάζοντας την έλλειψη οποιασδήποτε εξειδίκευσης των κρατουμένων, με το γεγονός ότι η Πολιτεία τους συνοδεύει μέχρι την έξοδο της φυλακής, τους φιλά σταυρωτά και τους δίνει μόνο την ευχή της, χωρίς φράγκο στην τσέπη, χωρίς την πρόβλεψη ενός κρεββατιού για ύπνο το πρώτο ελεύθερο βράδυ τους (όσοι δεν έχουν οικογένεια, είναι άστεγοι την ίδια νύχτα!) και χωρίς καμία στήριξη και καθοδήγηση για κοινωνική επανένταξη. Μόνη ελπίδα ο “ΟΝΗΣΙΜΟΣ” (Σύλλογος Συμπαραστάσεως Κρατουμένων, δημιουργήθηκε από πρώην κρατούμενους και προσφέρει οικονομική, ψυχολογική, ηθική, και νομική στήριξη σε κρατουμένους και αποφυλακισθέντες) με τα πενιχρά του μέσα. Ας προσθέσουμε στον “Ονήσιμο”, την “Επάνοδο” και την “Διέξοδο” και κάποιους ευαίσθητους ιερείς στις τοπικές κοινωνίες, αλλά όλοι αυτοί με πολύ περιορισμένες δυνατότητες…

ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΜΕΝΑ ΑΙΤΗΜΑΤΑ

Νομικά αιτήματα ● Υπαγωγή των φυλακών στο υπουργείο Δικαιοσύνης. ● Επαναφορά ορίου χορήγησης αδειών: 10ετή για ισοβίτες και πολυϊσοβίτες, και το 1/5 για τις πρόσκαιρες καθείρξεις. ● Όχι στην συνολική συγχώνευση ποινών από τα 20 στα 25 έτη. ● Επαναφορά ορίου για τις πρόσκαιρες καθείρξεις 3/5 για την υφ’ όρων απόλυση για όλους. ● Επιτάχυνση της λειτουργίας των δικαστικών συμβουλίων για την υφ’ όρων απόλυσης. ● Να μπει τέλος στην υπονόμευση του θεσμού των αγροτικών φυλακών. ● Επιστροφή στο καθεστώς χορήγησης τακτικών αδειών, στο νόμο που ίσχυε μέχρι τον Μάιο του 2014. ● Να μην εξισωθεί η απόπειρα με την τετελεσμένη πράξη. ● Να μην περάσει η φάμπρικα κέρδους που επιχειρείται να στηθεί με αφορμή τις αναβολές στα δικαστήρια. ● Κατάργηση των κάτεργων – φυλακών “τύπου Γ”, όπως αυτή του Δομοκού. ● Θεσμοθέτηση Συνηγόρου του Κρατούμενου. ● Έγκαιρη παροχή νομικής υποστήριξης στους άπορους. ● Να λειτουργήσει σε σταθερή βάση η επαγγελματική συμβουλευτική. ● Να καθιερωθεί ο διαχωρισμός και με βάση το ψυχιατρικό προφίλ. ● Να θεσμοθετηθεί η εκπαίδευση των φοιτητών με ηλεκτρονική επιτήρηση, ιδιαίτερα στις σχολές οι οποίες έχουν εργαστήρια. ● Δυνατότητα συνεύρεσης μεταξύ των συζύγων / συντρόφων, γιατί η στέρησή της τιμωρεί και τους συζύγους / συντρόφους των κρατούμενων.

Ανήλικοι, Μωρομάνες. ● Κατάργηση των φυλακών ανηλίκων και νέων και αντικατάστασή τους με ανοιχτές εξωϊδρυματικές δομές. ● Μέτρα που λειτουργούν εναλλακτικά στον εγκλεισμό, όπως είναι τα μέτρα επιμέλειας, η κοινωφελής εργασία, η επανορθωτική δικαιοσύνη και η ένταξη σε προγράμματα εκπαίδευσης και ψυχοκοινωνικής υποστήριξης. ● Εναλλακτικοί τρόποι έκτισης της ποινής, όπως η δημιουργία ανοιχτών δομών για τις μωρομάνες εντός του ιστού της πόλης, που δεν θα θυμίζουν σε τίποτα φυλακή. Δυνατότητα προετοιμασίας για την κοινωνική επανένταξη λίγο πριν την αποφυλάκιση με το καθεστώς της ημι-ελεύθερης διαβίωσης.

Χρήστες Ναρκωτικών. ● Υφ’ όρον απόλυση των χρηστών ουσιών με ένταξή τους σε πρόγραμμα εκτός φυλακής. ● Δημιουργία Μονάδων Απεξάρτησης (ΚΕΘΕΑ, 18 ΑΝΩ, ΟΚΑΝΑ) σε όλα τα σωφρονιστικά καταστήματα. ● Πλήρες πρόγραμμα απεξάρτησης του ΚΕΘΕΑ για τους οροθετικούς κρατούμενους.

ΑΜΕΑ. Προβλέψεις για ΑΜΕΑ κρατούμενους: Τι είναι αυτές;

Στο δια ταύτα…

Οι κρατούμενοι το μόνο που πρέπει να στερούνται είναι η ελευθερία τους και τίποτα άλλο. Όλα τα υπόλοιπα δικαιώματα θα πρέπει να είναι ακέραια και σε ισχύ, όπως ισχύει για τους ελεύθερους πολίτες. Όλα όσα αναφέρθηκαν στο κείμενο αυτό, συνιστούν απάνθρωπη και ταπεινωτική μεταχείριση. Επίσης, η εμπειρία πολλών φορέων συγκλίνει στο γεγονός ότι, στον φτωχό, στον τοξικοεξαρτώμενο και στον μετανάστη, η Δικαιοσύνη εξαντλεί όλη της την αυστηρότητα (χαρακτηριστικά, σήμερα έχουμε σε όλη την Ευρώπη, τις περισσότερες ποινές ισοβίων!). Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να εφαρμόζονται οι διατάξεις οι οποίες αφορούν στους εναλλακτικούς τρόπους έκτισης της ποινής, όπως η εργασία σε δήμους, ιδρύματα κλπ., αλλά και μέτρα όπως η ημιελεύθερη διαβίωση, ο κατ’ οίκον περιορισμός, η συμμετοχή σε κλειστά ή ανοιχτά προγράμματα απεξάρτησης κ.ά., Αντ’ αυτών, οι στατιστικές λένε ότι οι περισσότεροι αποφυλακισμένοι υποτροπιάζουν και ξαναγυρνούν στα κελιά. Τους γυρίζει πίσω το ίδιο το Σύστημα με την ηλίθια, αναίσθητη και κοντόφθαλμη πολιτική του. Εάν φρόντιζε να προετοιμάσει στα σωφρονιστικά καταστήματα και να εντάξει τους ανθρώπους αυτούς στην Κοινωνία, απλά, πολύ απλά και χρησιμοθηρικά: α) θα κέρδιζε από την εργασία τους ο εργοδότης και η κοινωνία από το προϊόν του κόπου τους και την φορολόγηση του μισθού τους, β) θα μειωνόταν η εγκληματικότητα κατά της ζωής και της περιουσίας των πολιτών και θα ενδυναμωνόταν το αίσθημα ασφάλειας στον πληθυσμό, γ) θα απαλλασσόταν η κοινωνία από το υψηλό κόστος διαμονής, διατροφής και φύλαξης των πρώην παρανόμων που έχουν ενταχθεί πλέον και δεν υποτροπιάζουν.

Ευχαριστήρια

Το κείμενο αυτό στηρίχθηκε σημαντικά στις πολύτιμες πληροφορίες που συλλέχθηκαν από καθηγητές των σχολείων των φυλακών, από εξωτερικούς και εσωτερικούς φύλακες, καθώς και από πρώην κρατούμενους και από τις συλλογικότητες του χώρου. Η εμπειρία τους ήταν πολύτιμη και τους ευχαριστώ θερμά.