Είχε ζήσει σαν επικούρειος και αυτοκτόνησε σαν στωικός…. Ο μπον βιβέρ Allende, στις 11 Σεπτεμβρίου 1973, είχε ρωμαϊκό τέλος. Αυτό δεν ήταν προγραμματισμένο. Ότι θα γινόταν θρύλος και θα μείνει στη μνήμη.
Υπήρχαν δύο άντρες μέσα του. Μέχρι τότε είχαμε δει τον έναν: τον καλόκαρδο, τον σίγουρο για τη muñeca, που αγαπά το pisco, το καλό φαγητό, τα αστεία και τις όμορφες γυναίκες. Γιατί ο Αλιέντε είχε χιούμορ, κάτι σπάνιο στην αριστερά, όπου το πνεύμα της σοβαρότητας είναι παραδοσιακό. Και δεν υποδυόταν τον ήρωα που θα γινόταν μια μέρα. Δεν είχε ούτε μούσι ούτε μπερέ, ο el compañero Presidente. Είχε μεγάλα ταρταρούγα γυαλιά, ένα καλοσυνάτο μουστάκι, μια περιπαιχτική, ζεστή φωνή, με καλή διάθεση, αδερφική... ήταν ελευθεροτέκτονας, όπως και ο Πινοσέτ. Όλα, θα έλεγα, για να διώξει τις μοιραίες σκιές – και για να εξαπατήσει τον λαό του.
Βγαίνοντας από τη φυλακή, στη Βολιβία, για βδομάδες ατελείωτες, ήμουν φιλοξενούμενός του, καθώς και του Νερούδα, στο σπίτι του στην Ίσλα Νέγκρα. Εξακολουθώ να μετανιώνω για το ψευτο-επιτηδευμένο ύφος ενός μαρξιστή-λενινιστή λέκτορα που ήταν το δικό μου. Συνομιλούσα με τον πρόεδρο της Χιλής μπροστά στην κάμερα του Littin. Αυτός «ρεφορμιστής» κι εγώ, ο «επαναστάτης»… Ένα παιχνίδι ρόλων…. Η μόνη μου δικαιολογία ήταν τα σχεδόν τέσσερα χρόνια απομόνωσης σε ένα κελί, αρκετά για να κάνουν τα πράγματα χάλια….
Η Χιλή εκείνης της εποχής, είναι αλήθεια, ευφορική και παραθαλάσσια (αλλά ο Ειρηνικός είναι πολύ κρύος), έκρυβε καλά το παιχνίδι της. Όχι τιμωρητική και πουριτανική... Δεν φτιάχτηκε για μίσος ή θυμό, ήταν ένα μαύρο και παχύρρευστο πάθος… ήταν ένα άρωμα Ευρώπης στο τέλος του κόσμου, μια Αγγλία στη Νότια Αμερική.
Ξεχάσαμε τον Βορρά, που σιωπηλά προετοίμασε και χρηματοδότησε το πραξικόπημα (10 εκατομμύρια δολάρια, για αρχή, σε ειδικά ταμεία). Αποκλεισμός, χρηματοδότηση, δολιοφθορά και, όταν χρειάζεται, δολοφονία. Φορτηγατζήδες, ορυχεία χαλκού, ο Λευκός Οίκος και η CIA δεν έμειναν αδρανείς. Αλλά αυτά θα τα μάθουμε αργότερα. Ο Τύπος μερικές φορές αργεί, όπως και οι ακτιβιστές. Στη χώρα της καλής φύσης και των συμβιβασμών της τελευταίας στιγμής, δεν ήταν καλό να σκεφτόμαστε άσχημα πράγματα. Η αγριότητα δεν ήταν στην ημερήσια διάταξη. Ο Αλιέντε, …μου έδειχνε συχνά, με ένα χαμόγελο, μια υπογεγραμμένη φωτογραφία του Τσε στο γραφείο του: «Στον Σαλβαδόρ Αλιέντε, που πηγαίνει στο ίδιο μέρος από άλλα μονοπάτια.» Θα μπορούσε κανείς να σκεφτεί εύλογα ότι ένα άλλο μονοπάτι οδηγεί σε άλλο μέρος, αλλά αυτό φαινόταν σαν μια αξιαγάπητη και μη ρεαλιστική μεταφορά.
«Η δημοκρατία είναι άσκηση σεμνότητας» έλεγε ο Καμύ.
…Δεν θα αρνηθώ ότι η Χιλή, όπου επέστρεφα συχνά μέχρι το πραξικόπημα (αναμενόμενο, αλλά με περισσότερο ή λιγότερο ευχάριστες μορφές), επιτάχυνε τη μαθητεία ενός μικρού Γάλλου που ήταν πολύ σίγουρος για τον εαυτό του. Η πυρπόληση ενός σπουδαίου ανθρώπου, που δεν είχε ούτε έπαρση ούτε αξιώσεις, με τόσους δολοφονημένους συντρόφους στη συνέχεια, να μας θυμίζει ότι στη Δύση η τραγωδία μπορεί ακόμα να πέσει στα κεφάλια μας φορώντας ειρηνικές μάσκες. Ένα μάθημα που πρέπει να κρατήσει κανείς σε μια γωνία του κεφαλιού του, ακόμα κι όταν, όπως στην περίπτωσή μου, το κεφάλι έχει χάσει το ενδιαφέρον του για το πολιτικό παιχνίδι. Με την προϋπόθεση όμως ότι η καρδιά θυμάται ότι δεν είναι πάντα ή παντού ένα ασήμαντο παιχνίδι. Compañero Allende, μην μας ξεχνάς. Σας χρωστάμε τόσα πολλά στην ξεχασιάρα Ευρώπη και αλλού, σχεδόν παντού…
Régis Debray
Απόσπασμα από την Le Monde diplomatique του Σεπτεμβρίου (μετφ.: ΓΧΠ)
