Μέσω της Ποίησης γίνεται αντιληπτή η πολυμορφία του κόσμου

            Η ποίηση είναι ικανή να αφουγκραστεί την ιστορία; Η ιστορία του 20ου αιώνα δίδαξε κάτι στην ποίηση;

            Η ποίηση είναι συνείδηση σε κίνηση, ταξίδι των αισθήσεων μέσα από πλέγματα οδών που τέμνονται, τυφλή, αναπάντεχη και, στο βαθμό που η ιστορία καταφέρνει να αλλάξει τον κόσμο και την ανθρώπινη αντίληψη για τον κόσμο, είναι σε θέση να διδαχθεί από την ιστορία. Τραγική διδασκαλία, που επιβάλλει στους ανθρώπους να αναμετρώνται με ανείπωτες βαρβαρότητες, που αποκλείονται από κάθε ανθρώπινη συμπεριφορά στο όνομα μιας αδικαιολόγητης εμπιστοσύνης στον «πολιτισμό». Μια διδασκαλία που μπορεί να φαίνεται ως ένα είδος αμάθειας. Η ιστορία διδάσκει να αγνοούμε, να θέτουμε σε αμφισβήτηση ιδέες και εικόνες, να ξαναβλέπουμε δοξασίες και βεβαιότητες, να εξετάζουμε το πεπερασμένο του παρελθόντος και την ταυτότητα του παρόντος. Η ιστορία διδάσκει στην ποίηση την αμείωτη εξαπάτηση του κακού, αναδεικνύοντας την ατέλειωτη βία που κρύβεται πίσω από τις ανθρώπινες προθέσεις, την καταστροφική δύναμη μιας ανακόλουθης εμπιστοσύνης στον εαυτό της και τα ψεύδη μιας χιλιετούς κουλτούρας, τυραννισμένη από ανεκπλήρωτες χίμαιρες.

            Η ποίηση γιγαντώνεται στην αμφιβολία. Η αμφιβολία είναι η ικανότητα να αλλάζει, να πραγματοποιεί επιλογές, να αντιλαμβάνεται τον Άλλο και να τον κάνει να φτάσει στον φυσικό κόσμο, ανεξάρτητα από την όψη που ο Άλλος μπορεί να προσλάβει. Η αμφιβολία είναι ένας τρόπος να κοιτάζει αναδρομικά στο μέλλον. Από εδώ απορρέει η αδιάκοπη αξία της μνήμης, η συμβίωση της ποίησης με την ανάμνηση. Η ποίηση παλεύει ενάντια στην διαγραφή και την αμνησία, την ίδια στιγμή που θέτει σε αμφισβήτηση την αξία κάθε datum. Για την ποίηση η διάσωση και η διαμόρφωση είναι αδιαχώριστες έννοιες. Φαίνεται αντιφατικό, αλλά ακριβώς η δυναμική ισορροπία ανάμεσα στη διάσωση και την διαμόρφωση επιτρέπει στην ποίηση να βρει ένα μέρος στον κόσμο της. Η ποίηση εξασφαλίζει τη συνέχεια ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν, καταγράφοντας ρήξεις, σχισμές, πρόσκαιρα κενά, σε έναν τρόπο διαφορετικής συνέχειας από εκείνη που παρουσιάζουν οι ιστορικοί και οι διανοούμενοι. Το κενό και το πλήρες, το πυκνό και το άπυκνο στην ποιητική ιδέα έρχονται να τεθούν σε ένα καινούριο όλο, όπου η ενότητα και η συνέπεια των στοιχείων απορρέουν από την ταυτόχρονη μεταμόρφωσή τους.     

            Βέβαια, η ποίηση δεν είναι ξένη με την γενική κρίση που υπάρχει σε όλες τις τέχνες, σε όλες τις επιστήμες και σε όλες τις γλώσσες. Αν το τέλος των απόλυτων πεποιθήσεων αποδυνάμωσε την ποίηση από ανταγωνιστικές μυθολογίες, είναι επίσης αληθές ότι ακριβώς η ποίηση, από την αρχή, είχε τη σταθερή ανάγκη να καθορίσει το κοινωνικό της περιεχόμενο και συνεπώς  να ανανεώσει τη λειτουργία της, τους τρόπους της και τη γλώσσα της.

            Δεδομένης της προσαρμοστικότητας της ποίησης σε ποιητικές, θέματα, γλώσσες, έθνη, διαφορετικές αισθήσεις, η ερώτηση που πρέπει να θέσουμε είναι: ποια είναι η αναντικατάστατη λειτουργία της ποίησης (και του ποιητή;) στη σημερινή κοινωνία; Οι πιο αμείλικτοι εχθροί της είναι τα media και οι «politically correct»: μ’ άλλα λόγια η ποίηση κακοποιείται βάναυσα από εκείνη τη δημοσιογραφική νοοτροπία που έχει εισβάλλει κάτω από το όνομα του μεταμοντερνισμού σε κάθε χώρο της κοινωνικής ζωής και της ανθρώπινης επικοινωνίας.

            Η ποίηση διευρύνει τα νοήματα μέσα από τη σημασιολογική πολυπλοκότητα. Η ανθρώπινη γλώσσα είναι περιορισμένη. Η ποίηση εξαπλώνει την αξία της γλώσσας κάνοντας τις λέξεις να μιλούν μεταξύ τους, και με τον τρόπο αυτό εκπαιδεύει τον ανθρώπινο νου στο να αντιληφθεί την εκπληκτική πολυμορφία του κόσμου.

*Ο Φοίβος Γκικόπουλος είναι ομότιμος καθηγητής ΑΠΘ