Εν όψει του καλοκαιριού το γήρας…

Το γήρας και μέσω του αντιθέτου του, νεότης (!) έχει γίνει αντικείμενο επιστημών και τεχνών από καταβολής ανθρώπου. Τη δε στιγμή που γράφω αυτά, προσπαθώ να σκεφτώ π.χ. άγαλμα γέροντος ή γραίας, αλλά δεν μπορώ να αναφέρω κανένα. Αντίθετα, άγαλμα απαστράπτουσας, σφριγηλής νεότητας πάμπολλα. Δεν θα πω για την –συχνά εκχυδαϊσμένη-διαφήμιση, όμως η λογοτεχνία βρίθει (και αριστουργηματικών), διηγημάτων με θέμα βασικά τον τρόμο, την μελαγχολία, το αίσθημα της αδικίας, την παρόρμηση για έντονη ζωή, τους απονενοημένους συμβιβασμούς, που επιφέρει  η αίσθηση απώλειας αυτού που κάποτε κάποιος υπήρξε! «Το πορτρέτο του Ντόριαν Γκρέυ» του Όσκαρ Ουάιλντ, ίσως είναι το κορυφαίο για μένα. Αλλά μήπως και ο Φάουστ του Γκαίτε –με ευρύτερη βέβαια προέκταση, που αφορά τη δίψα του ανθρώπου για το μυστικό της φύσης!- δεν είναι μια απεικόνιση της αγωνίας για κάτι που μας διαφεύγει; Και η εκφύλιση γενικότερα (και το γήρας ανήκει στις… αναίτιες εκφυλίσεις) είναι κάτι που σοκάρει τον άνθρωπο, γιατί την  ταυτίζει με την πορεία προς το τέρμα.

Ένα άγνωστο σε μένα μυθιστόρημα του Γκαίτε, «Ένας άνδρας πενήντα ετών»(εκδόσεις Ποικίλη Στοά), έπεσε πρόσφατα στα χέρια μου, που διαπραγματεύεται ακριβώς αυτό, από μια πλευρά περισσότερο -ας μου επιτραπεί ο όρος-, καθημερινή, από ό,τι το αριστούργημα που τον έκανε γνωστό.

Το διάβασα με την περιέργεια του ανθρώπου αρχικά του αντίθετου φίλου (αλήθεια τι λέει ένας άντρας για το γήρας, τη στιγμή που ως γνωστόν μόνο στις γυναίκες επιβάλλεται κοινωνικά -ντε και καλά!- να το σκέπτονται και να θρηνούν;). Δεύτερη αιτία ήταν η εποχή! Αρχές του 1800(!), τι σκέφτονταν άραγε οι άνθρωποι της πολιτισμένης Ευρώπης (τη στιγμή που εμείς εδώ ετοιμαζόμαστε για το…1821(!), για τη νιότη και τα γηρατειά;

Το βιβλίο πέρα από τις όποιες στοχαστικές αναφορές του στη θλίψη που προκαλεί η εκφύλιση στον άνθρωπο, -εν προκειμένω στον άντρα που πλησιάζει το γήρας-, αλλά και την αναστάτωση και παρόρμηση που επιφέρει η νεότης στον νεαρό έφηβο γιο του, είναι μια κυρίως  ηθογραφία της εποχής εκείνης που προσωπικά με κατέπληξε -όπως και τον καθένα της… σειράς μου υποθέτω-, ως προς τα εξής:

Α. Αρχές του 19^ου αιώνα, και οι γάμοι μεταξύ συγγενών δευτέρου βαθμού, όχι μόνο έδιναν και έπαιρναν, αλλά και επιβάλλονταν κιόλας! (Τι να γίνει, έπρεπε πάση θυσία η περιουσία να μην αλλάζει χέρια!) Έμεινα με το στόμα ανοιχτό στην παρότρυνση της… κόμησας να νυμφευθεί η κορούλα της τον ανιψιό της επ’ αδερφώ, ή ακόμη καλύτερα το… θείο και αδερφό ( της κόμησας!).

Β. Τα καλλυντικά και οι περιποιήσεις νεότητας, έδιναν κι έπαιρναν στους ανώτερους κύκλους (βεβαίως), και μάλιστα με πρόγραμμα πιστό. Εκεί να δει κανείς μάσκες… ολονύκτιες και πομάδες, που θα τις ζήλευε μην πω ποιό ινστιτούτο καλλωπισμού σήμερα!).

Γ. Πώς γίνονταν το φλερτ το 1800; (Αυτό για να είμαι ειλικρινής το θαύμασα). Αν ρωτούσα κάτι αντίστοιχο σήμερα θα έπαιρνα απαντήσεις 99,9%, «μέσω φέις!» (και δεν μιλάω μόνο για εφήβους). Το φλερτ τα χρόνια εκείνα, και στους κύκλους εκείνους -για να εξηγούμαστε πάντα-, ήταν εκλεπτυσμένο, και πολύ-πολύ πνευματικό. Συναγωνίζονταν οι άνθρωποι στις ποιητικές απαγγελίες, ή και σε μουσικές συνθέσεις. Όχι σε μηνυματάκια στο… μέσαντζερ!

Το προτείνω λοιπόν αυτό το βιβλίο του μεγάλου φιλόσοφου, ποιητή, μεταφραστή, στοχαστή, πολιτικού, δραματουργού, φυσιοδίφη, (δεν ξέρω αν λησμονώ κάτι από τις πάμπολλες ιδιότητές του). Είναι εκτός των άλλων κι ένας τρόπος να «δούμε» κάπως πώς σκέφτονταν για τέτοια θέματα, οι άνθρωποι της περιόδου εκείνης. Έστω και οι… ανωτάτου!