Ώστε δεν με ακτινοβολούν οι κεραίες του κινητού και οι πυλώνες της ΔΕΗ; Δεν το δέχομαι, κάνετε λάθος!

“Είμαι εμπειρογνώμων ακτινοπροστασίας. Γνωρίζω πολύ καλά το αντικείμενό μου και διαθέτω ακριβή όργανα μέτρησης της ακτινοβολίας την οποία εκπέμπουν οι γραμμές μεταφοράς υπερυψηλής ισχύος ("πυλώνες της ΔΕΗ”) και οι κεραίες κινητής τηλεφωνίας. 

Απελπισμένοι πολίτες και ιδίως κάτοικοι περιοχών από όπου διέρχονται οι πυλώνες μου ζητούν να μετρήσω. Όχι μόνο μετρώ την έκθεσή τους σε ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία, αλλά κάθομαι μαζί τους και τους εξηγώ υπομονετικά και απλά τι έδειξαν οι μετρήσεις (μηδαμινές τιμές, εκατοντάδες φορές κάτω από τα όρια ασφαλείας των διεθνών Οργανισμών) και γιατί επιστημονικά δεν υπάρχει κίνδυνος, όπως τον φαντάζονται. 

Το παράδοξο είναι ότι υπάρχει πάντα ένα θυμωμένο μικρό ποσοστό που θα με χαρακτηρίσει "άσχετο" και "πράκτορα των εταιρειών", αλλά, ένα πολύ μεγάλο ποσοστό κατοίκων, εδώ είναι η κύρια απορία μου, που αντί να χαρεί και να ανακουφιστεί με τα αποτελέσματα των μετρήσεων, δείχνει ...πολύ απογοητευμένο: "α, κύριε καθηγητά δεν καιγόμαστε;" με …περίλυπο ύφος, "εάν ξαναμετρήσετε, μήπως δείξει το μηχάνημα κάτι;" με …ελπίδα.

Πως εξηγείται αυτό;”

Σύμφωνα με τους ψυχολόγους και τους κοινωνιολόγους, πρόκειται για ένα κοινωνικο-ψυχολογικό φαινόμενο, με βαθιές ρίζες και πολλές πτυχές. Ορισμένοι βασικοί λόγοι οι οποίοι εξηγούν αυτήν την παράδοξη και παράλογη απογοήτευση, μπροστά στα καθησυχαστικά επιστημονικά δεδομένα, είναι οι εξής:

1. Η ανάγκη για εξήγηση και αιτιοκρατία

Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι οι οποίοι, επειδή ζουν δίπλα σε κεραίες κινητής τηλεφωνίας ή/και πυλώνες της ΔΕΗ και λόγω της ελλιπούς πληροφόρησης και του άγχους, βιώνουν πραγματικά διάφορα συμπτώματα (όπως πονοκεφάλους, αϋπνία, κόπωση) και έχουν ανάγκη να δώσουν νόημα στο πρόβλημα. Είναι ανθρώπινο να αποζητούμε μια απτή αιτία. Οι πυλώνες και οι κεραίες είναι ορατά, εντυπωσιακά, "αφύσικα" και "ξένα". Γίνονται ο "εύκολος ένοχος".

Όταν τους λέει ο επιστήμονας ότι δεν φταίει ο πυλώνας ή η κεραία, δεν τους ανακουφίζει. Τους αφαιρεί την εξήγηση που είχαν αγκαλιάσει. Τους ξαναρίχνει στο σκοτάδι του "δεν ξέρω τι μου φταίει". Αυτό είναι εσωτερικά απογοητευτικό και, ενίοτε, απειλητικό.

2. Η προσκόλληση σε μια ιδέα ("belief perseverance")

Η ψυχολογία έχει αποδείξει ότι όταν κάποιος έχει εμπλακεί συναισθηματικά με μια ιδέα (π.χ. “οι πυλώνες μας βλάπτουν”), ακόμα κι αν του παρουσιαστούν στοιχεία τα οποία την αντικρούουν, όχι μόνο δεν την εγκαταλείπει, αλλά ίσως να την ενισχύσει. Αυτό το φαινόμενο ονομάζεται “γνωστική ασυμφωνία" (cognitive dissonance) και συχνά οδηγεί στην απόρριψη του αγγελιοφόρου των “άσχημων αληθειών”, σε αυτήν την περίπτωση, του επιστήμονα.

3. Η ανάγκη να υπάρχει "κάποιος υπεύθυνος"

Πολλοί αισθάνονται φοβισμένοι απέναντι στα μεγαθήρια (Κράτος, Vodafone, Cosmote, NOVA, ΔΕΗ). Έχουν την αίσθηση ότι "κάποιος επιδιώκει να τους κάνει κακό" και είναι ανίσχυροι και απροστάτευτοι μπροστά του. Όταν εμφανίζεται ο επιστήμονας και με “συντριπτικά” στοιχεία και δεδομένα αθωώνει τους υπόπτους, νιώθουν προδομένοι από αυτόν.

4. Η ανάγκη να έχουν δίκιο

Εάν έχουν αφιερώσει χρόνια σε άγχος, αγώνες, διαμαρτυρίες και συγκρούσεις, είτε για να φύγουν οι κεραίες κινητής τηλεφωνίας, είτε για να απομακρυνθούν οι πυλώνες της ΔΕΗ, είναι εξαιρετικά δύσκολο να δεχτούν ότι οι κόποι τους ήταν χωρίς νόημα, ότι δεν είχαν δίκιο. Η παραδοχή αυτή απαιτεί αυτοκριτική, πράγμα δύσκολο για πολλούς ανθρώπους. Είναι πολύ πιο εύκολο να θεωρήσουν τον επιστήμονα ως "μέρος του προβλήματος".

5. Το συλλογικό άγχος μεταμφιεσμένο σε συγκεκριμένο φόβο

Συχνά, οι ανησυχίες για τις ακτινοβολίες δεν είναι μόνο υλικές, αλλά συμβολίζουν βαθύτερους φόβους: για την υγεία, την επιστημονική πρόοδο, την οικολογική κρίση ή την αίσθηση ότι χάνουμε τον έλεγχο. Σε έναν κόσμο γεμάτο αβεβαιότητες, βοηθάει να εστιάζουμε τον τρόμο σε κάτι συγκεκριμένο, όπως μια κεραία ή έναν πυλώνα. Αν τους πει ο επιστήμονας ότι δεν κινδυνεύουν, τους αφαιρεί μια ψυχολογική “ασπίδα” και αυτό μπορεί να τους κάνει να νιώσουν ακόμα πιο αμήχανα.

Πώς το διαχειριζόμαστε;

Μετράμε παρόντων των ενδιαφερομένων, εξηγούμε πως μετράμε, πόσο ακριβείς είναι οι μετρήσεις μας, δίνουμε τα πρώτα διαφαινόμενα αποτελέσματα (τονίζοντας όμως ότι θα υπάρξει περαιτέρω επεξεργασία των αποτελεσμάτων και γιατί οι πρώτες ενδείξεις δεν είναι αρκετές). Όλα εξηγούνται με απλότητα, ενθυμούμενοι ότι α) η πλειοψηφία τους δεν είναι ειδικοί επιστήμονες, β) οι περισσότεροι είναι απόφοιτοι λυκείου και γ) αρκετοί ίσως χωρίς βασικές σπουδές. Όλοι όμως έχουν δικαίωμα στην πληροφόρηση.

Είναι αδύνατον να αλλάξουν οι πεποιθήσεις και να εξαφανιστούν οι φόβοι, σε μία ώρα. Η σταθερότητα, η ψυχραιμία και η διαφάνεια του επιστήμονα, θα πείσει πολλούς και θα προσθέσει θετικά ερωτηματικά σε αυτούς που δεν είναι έτοιμοι να αποδεχθούν κάποια επιστημονικά δεδομένα.