Η Βενεζουέλα είναι σύμβολο στη Λατινική Αμερική. Η πρόταση του σοσιαλισμού για τον εικοστό πρώτο αιώνα είναι, όπως μπορεί να φανταστεί ο καθένας, η καρδιά της αντιπαράθεσης με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Τον Μάρτιο του 2015, η κυβέρνηση Ομπάμα αποφάσισε ότι η Βενεζουέλα αποτελούσε απειλή για την ασφάλεια των Ηνωμένων Πολιτειών. Στην πορεία, αποφασίστηκαν κυρώσεις εναντίον του Καράκας. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, στην πραγματικότητα, τιμώρησαν ανώτατους αξιωματούχους της κυβέρνησης της Βενεζουέλας, απαγορεύοντάς τους να εισέλθουν στις Ηνωμένες Πολιτείες και να παγώσουν τους λογαριασμούς τους στις αμερικανικές τράπεζες.
Η υποστήριξη των Ηνωμένων Πολιτειών στην αντιπολίτευση της Βενεζουέλας είναι καλά εδραιωμένη. Το 2002, η κυβέρνηση του Τζορτζ Μπους Τζούνιορ υποστήριξε (το πιο πιθανό είναι ότι οργάνωσε) την απόπειρα πραξικοπήματος εναντίον του Τσάβες, που απέτυχε μετά την κινητοποίηση των λαϊκών τάξεων ενάντια στους πραξικοπηματίες. Η Ουάσιγκτον υποστήριξε πολλαπλά την αντιπολίτευση της Βενεζουέλας μέσω των ιδρυμάτων, των ΜΚΟ και φυσικά με άφθονο χρήμα.
Εδώ άρχισε το παιχνίδι με τη μείωση της τιμής του πετρελαίου. Όπως έχουμε ξαναγράψει, οι χώρες των οποίων ο προϋπολογισμός βασίζεται στις εξαγωγές πετρελαίου, όταν η τιμή του μειώνεται πολύ δέχονται μεγάλη πίεση και καθίστανται ελλειμματικές. Από την 1η Ιανουαρίου 2015, η τιμή ανά βαρέλι μειώθηκε στα 45 δολάρια. Πριν από έξι μήνες, ένα βαρέλι από μαύρο χρυσό άξιζε 105 δολάρια. Καταλαβαίνει κανείς το πρόβλημα, όταν το 2017 οι εξαγωγές πετρελαίου της Βενεζουέλας αντιπροσώπευαν το 90% των εσόδων της. Κι ενώ τα έσοδα του πετρελαίου της Βενεζουέλας έπεφταν δραστικά, ο πληθυσμός ήταν υπό πίεση από τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι ο μεγαλύτερος πελάτης (42% των εξαγωγών της Βενεζουέλας το 2017) και ο μεγαλύτερος εξαγωγέας της Βενεζουέλας (38% των εισαγωγών της Βενεζουέλας το ίδιο έτος). Η αδυναμία της κυβέρνησης Μαδούρο να ασκήσει κοινωνική πολιτική λόγω της μεγάλης μείωσης της τιμής του πετρελαίου οδήγησε ένας μέρος του πληθυσμού στην αγκαλιά της αντιπολίτευσης.
Το οικονομικό πραξικόπημα
Οι κυρώσεις των ΗΠΑ εναντίον της μικρής δημοκρατίας της Νότιας Αμερικής έχουν αυξηθεί από το 2015. Πρόκειται ουσιαστικά για έναν οικονομικό αποκλεισμός που τέθηκε σε εφαρμογή από την άνοιξη του 2016. Τον Απρίλιο του 2016, περιορίστηκε δραστικά η δυνατότητα των τραπεζών της Βενεζουέλας, που είχαν υπεράκτιους λογαριασμούς, να επαναπατρίζουν κεφάλαια. Αργότερα, τον Ιούλιο του 2016, η αμερικανική Citibank επέβαλε στο τραπεζικό της δίκτυο (που περιλαμβάνει περισσότερες από 30 τράπεζες παγκόσμιας κλάσης) να απέχουν από οποιεσδήποτε συναλλαγές με τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα της Βενεζουέλας. Αυτός ο εξοστρακισμός από τη διεθνή χρηματοοικονομική κοινότητα βάρυνε σοβαρά την μακροοικονομική πορεία της Βενεζουέλας. Η χώρα αδυνατούσε να δανεισθεί για να αντισταθμίσει την απώλεια των εσόδων από πετρέλαιο.
Το 2015, το δημόσιο χρέος της Βενεζουέλας αντιπροσώπευε το 12,719% του ΑΕΠ της χώρας, ενώ η Αργεντινή είχε χρέος 35% του ΑΕΠ, αλλά η συντηρητική της κυβέρνηση δεν αντιμετώπιζε κανένα πρόβλημα χρηματοδότησης από τις αγορές.
Κι αυτό όταν είναι γνωστό ότι η Βενεζουέλα έχει τα μεγαλύτερα αποθέματα πετρελαίου στον κόσμο, μπροστά και από τη Σαουδική Αραβία. Τα αποθέματα της Βενεζουέλας έχουν αξιολογηθεί από τον ΟΠΕΚ ότι ανέρχονται σε 302 δισεκατομμύρια βαρέλια, ή σχεδόν το 25% των παγκόσμιων αποθεμάτων. Ωστόσο, η εκμετάλλευση του πετρελαίου της Βενεζουέλας είναι πιο δαπανηρή από ό, τι στην Αραβική Χερσόνησο. Τα αποθέματα της Βενεζουέλας αποτελούνται από βαρέα πετρέλαια που πρέπει να υποστούν επεξεργασία μετά την εξόρυξη. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η εκμετάλλευσή του είναι ακριβότερη από το πετρέλαιο της Σαουδικής Αραβίας
Παρά τα τεράστια κοιτάσματα, η παραγωγή πετρελαίου της Βενεζουέλας μειώνεται συνεχώς εδώ και πολλά χρόνια. Και ο λόγος είναι η αδυναμία χρηματοδότησης. Καθ’ όλη τη διάρκεια του 2014, καθώς η Βενεζουέλα επιδιώκει κεφάλαια, υπάρχει συνεχής επιδείνωση της αξιολόγησης του δημόσιου χρέους της από τους δυτικούς οργανισμούς αξιολόγησης. Ωστόσο, το 2013, το δημοσιονομικό έλλειμμα της χώρας μειώθηκε κατά 4,5 εκατοστιαίες μονάδες!
Το οικονομικό σαμποτάζ της χώρας έχει, επομένως, επιδεινώσει την κατάσταση της οικονομίας για να φτάσουμε στο σημείο που γνωρίζουμε σήμερα.
Ο υποσιτισμός
Στο πλαίσιο αυτό, η κυρίαρχη αφήγηση επαναλαμβάνει ότι η Βενεζουέλα βρίσκεται σήμερα σε κατάσταση ανθρωπιστικής ανάγκης. Οι αριθμοί όμως αποδεικνύουν ότι αυτό εντάσσεται στην πολιτική προπαγάνδα των αντιπάλων της κυβέρνησης Μαδούρο. Είναι σίγουρα αναμφισβήτητο ότι η οικονομία της Βενεζουέλας πηγαίνει άσχημα. Η Προοπτική Επισιτιστικής Ασφάλειας που δημοσιεύθηκε από τέσσερις οργανισμούς του ΟΗΕ υπολογίζει ότι το 11,7% των Βενεζουέλας υποσιτιζόταν το 2017. Το ίδιο, όμως, ισχύει και για την Παραγουάη, μια φιλική χώρα προς τις Ηνωμένες Πολιτείες, γι’ αυτό και δεν αναφέρεται ποτέ. Ο αριθμός αυτός στη Βενεζουέλα είναι υψηλότερος από τον περιφερειακό μέσο όρο (6,1%). Εντούτοις, τίποτα δεν επιτρέπει, σε αυτή τη βάση, να δηλωθεί η ανθρωπιστική κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Το ποσοστό υποσιτισμού στη Βενεζουέλα είναι μόνο ελαφρώς υψηλότερο από τον παγκόσμιο μέσο όρο (10,9%). Επιπλέον, η Βενεζουέλα ως μέρος των χωρών της Καραϊβικής (η Βενεζουέλα είναι μέλος της Ένωσης των κρατών της Καραϊβικής) έχει μικρότερο ποσοστό υποσιτισμού, καθώς αυτό των χωρών της Καραϊβικής υπερβαίνει το 17,2% του πληθυσμού. Επιπλέον, το 2002, το 16,3% του πληθυσμού της Βενεζουέλας υπέστη υποσιτισμό, κάτι που συνιστά πολύ μεγαλύτερο ποσοστό απ’ ότι σήμερα.
Η κυρίαρχη αφήγηση που θέλει τη Βενεζουέλα να βρίσκεται σε κατάσταση ανθρωπιστικής κρίσης, δεν είναι κάτι καινούργιο. Στα τέλη του 2015, ο στρατηγός Kelly, τότε διοικητής-αρχηγός της αμερικανικής στρατιωτικής μονάδας, υπεύθυνης για τη Λατινική Αμερική και την Καραϊβική(SouthCom), δήλωσε σε συνέντευξή του στο ισπανόφωνο CNN ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν έτοιμες να παρέμβουν στη Βενεζουέλα σε περίπτωση ανθρωπιστικής κρίσης στη χώρα αυτή. Το 2015, το ποσοστό υποσιτισμού στη Βενεζουέλα ήταν 9,8%!
Πάνω απ’ όλα το πετρέλαιο
Αλλά ο… ανθρωπισμός των ΗΠΑ είναι πρόφαση. Το κρίσιμο μέγεθος είναι το πετρέλαιο. Κάποιοι θεωρούν ότι το ενδιαφέρον των Ηνωμένων Πολιτειών για τη Βενεζουέλα δεν μπορεί να έχει ως βασικό κίνητρο το πετρέλαιο, καθώς αυτές παράγουν σχεδόν 14 εκατομμύρια βαρέλια αργού πετρελαίου ημερησίως, επίπεδο που ποτέ δεν έχει επιτευχθεί από οποιαδήποτε άλλη χώρα στην ιστορία. Αυτή η ισχυρή επιστροφή των Ηνωμένων Πολιτειών στην παγκόσμια αγορά πετρελαίου βασίζεται ως γνωστόν στην εκμετάλλευση κοιτασμάτων του λεγόμενου σχιστολιθικού πετρελαίου. Αυτό καθιστά τις Ηνωμένες Πολιτείες πολύ λιγότερο ευάλωτες στις πιέσεις του Οργανισμού των χωρών εξαγωγής πετρελαίου (ΟΠΕΚ). Όμως εδώ υπάρχει μία παράμετρος που καθιστά απαραίτητο το βαρύ πετρέλαιο της Βενεζουέλας. Το σχιστολιθικό πετρέλαιο είναι ελαφρύ και για να παραχθούν τα πετροχημικά, τα φυτοφάρμακα και τα πλαστικά, το ντίζελ και κηροζίνη, τα διυλιστήρια των ΗΠΑ είναι αναγκασμένα να εισάγουν περισσότερα από 500.000 βαρέλια ημερησίως από το εξαιρετικά βαρύ αργό πετρέλαιο της Βενεζουέλας!
Επίσης το σχιστολιθικό πετρέλαιο τελειώνει γρήγορα. Τα φρεάτια καθώς είναι διάτρητα από την υδραυλική πίεση εξαντλούνται γρήγορα: σύμφωνα με την Kansas City Fed, τα πηγάδια παραγωγής στη λεκάνη απορροής του Bakken [στην Πολιτεία της North Dakota] μειώνεται σχεδόν κατά 70% το πρώτο έτος, και περισσότερο από 85% εντός τριών ετών, σε σύγκριση με μείωση κατά 10% ετησίως για ένα συμβατικό πηγάδι. Για να διατηρηθεί η παραγωγή ενός εκατομμυρίου βαρελιών ημερησίως, απαιτούνται έως 2.500 πηγάδια(άρα απαιτείται μεγαλύτερη χρηματοδότηση). Στο Ιράκ αρκούν λιγότερο από εκατό. Τα πηγάδια είναι σίγουρα λιγότερο δαπανηρά από ό, τι μια υπεράκτια πλατφόρμα, αλλά η ζωή τους είναι πολύ μικρή. Για να συνεχίσουν να αναπτύσσονται ή απλά να διατηρούν την παραγωγή τους σε σταθερό επίπεδο, οι παραγωγοί σχιστολιθικού πετρελαίου δεν έχουν άλλη επιλογή από το να ασκούν μόνιμη υδραυλική πίεση.
Βεβαίως, η αύξηση των επιτοκίων στις Ηνωμένες Πολιτείες είναι σε αδιέξοδο. Η Fed (η Κεντρική Τράπεζα των Ηνωμένων Πολιτειών) φαίνεται αποφασισμένη να σταματήσει να αυξάνει τα επιτόκια. Αυτό αναμφισβήτητα προσφέρει μια ανάσα στον κλάδο σχιστολιθικού πετρελαίου των ΗΠΑ. Η ανακούφιση αυτή, ωστόσο, θα είναι βραχύβια. Εάν η Fed αφήσει αμετάβλητα τα επιτόκιά της, αυτό είναι επειδή οι προοπτικές για την παγκόσμια οικονομία είναι ιδιαίτερα ζοφερές(Η ύφεση στις Ηνωμένες Πολιτείες αναμένεται το 2020). Το θαύμα του αμερικανικού σχιστολιθικού πετρελαίου ανήκει πλέον στο παρελθόν.
Γι αυτό το πετρέλαιο της Βενεζουέλας αποτελεί προτεραιότητα για τις ΗΠΑ.
Γεωοικονομικά συμφέροντα
Η παραδοχή για την κεντρική σημασία που έχει το πετρέλαιο στη συνεχιζόμενη σύγκρουση μεταξύ Καράκας και Ουάσιγκτον, είναι ακόμα πιο σύνθετη, καθώς εμπλέκονται και άλλοι πλανητικοί παίκτες. Η Βενεζουέλα έχει καταστεί πεδίο ανταγωνισμού μεταξύ του σινο-ρωσικού πόλου από τη μια πλευρά και από την άλλη των Ηνωμένων Πολιτειών. Στις πετρελαιοπηγές Orinoco λειτουργούν επίσης κινεζικές (CNPC) και ρωσικές (Rosneft) εταιρείες.
Το Πεκίνο είναι πλέον ο δεύτερος μεγαλύτερος προμηθευτής της Βενεζουέλας. Η Κίνα αντιπροσώπευε το 18% των εισαγωγών της Βενεζουέλας το 2017, έναντι 2,1% το 2002. Καθώς οι κινεζικές παραγωγές φτάνουν στην αγορά, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η Κίνα θα καταλάβει μια αυξανόμενη θέση στο εμπορικό ισοζύγιο της Βενεζουέλας. Αυτή η τάση των κεφαλαίων, η οποία υπάρχει και σε άλλες χώρες της Λατινικής Αμερικής και της Αφρικής, προκαλεί φρίκη στην Ουάσινγκτον.
