Έγχρωμη TV, άχρωμη ζωή

Η Τράπεζα Credit Suisse, με σχετικά πρόσφατα στοιχεία εκτίμησε ότι ο παγκόσμιος πλούτος ανέρχεται σε 224 τρισεκατομμύρια ευρώ με κατανομή εκκωφαντικά άνιση:

• Το φτωχότερο 50% του παγκόσμιου πληθυσμού (3,4 δις άνθρωποι), κατέχει αθροιστικά λιγότερο από το 1% του παγκόσμιου πλούτου (λιγότερο από 2 τρις ευρώ),
• το 40% (3,0 δις άνθρωποι) κατέχει το 10% του παγκόσμιου πλούτου (22 τρις ευρώ)
• το πλουσιότερο 10% (74 εκατομμύρια άνθρωποι) κατέχει το 89% του παγκόσμιου πλούτου (200 τρις ευρώ).

H κατάσταση αυτή κοινωνικά δεν έφτασε τυχαία έως εδώ, αλλά διαμορφώθηκε μακροπρόθεσμα, μεθοδικά και οργανωμένα. Η γενιά που έζησε τον καπιταλισμό έως και την δεκαετία του 70, είχε γαλουχηθεί με την πλάνη ότι το Σύστημα αυτό, με τα πάνω του και τα κάτω του, θα δημιουργούσε έναν καλύτερο κόσμο για όλους. Σε αυτήν την πλάνη βοήθησαν αντικειμενικά τα ίδια τα επιτεύγματα των λαϊκών αγώνων, όπως η πλήρης ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, το δίχτυ προστασίας για ανέργους, η ικανοποιητική σύνταξη, το 8ωρο, οι ισχυρές συμβάσεις εργασίας, οι πληρωμένες διακοπές, ο 13^ος μισθός, η ποιοτική εκπαίδευση, κ.α. Με λίγο στρίμωγμα, υπήρχε χώρος για όλους…

Η πλάνη αυτή διαλύθηκε την δεκαετία του 80 με την έλευση της Margaret Thatcher (Πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου, 1979 – 90) και του Ronald Reagan (Πρόεδρος των ΗΠΑ, 1981-89). Εκτός από την κατάργηση πολλών κατακτήσεων και το κλάδεμα άλλων, άλλαξε και η νοοτροπία, άλλαξε το επιδιωκόμενο. Όπως γράφει και η Naomi Klein στο βιβλίο της “Το Όχι δεν είναι αρκετό”, οι Thatcher – Reagan και τα αφεντικά τους “ανέδειξαν την απληστία, τον ατομικισμό και τον ανταγωνισμό ως θεμελιώδεις Αρχές λειτουργίας της (καπιταλιστικής) κοινωνίας”.

Το πρώτο βήμα εκφράστηκε ως απόφθεγμα από τα χείλη της Thatcher: “Δεν υπάρχει κοινωνία παρά μόνο το άτομο”. Κατά συνέπεια, έπρεπε να ξεριζωθεί η αλληλεγγύη, η συλλογικότητα σε όλες τις μορφές από τα συνδικάτα και τις μαζικές απεργίες έως τα πολιτικά κόμματα, η παραγωγή λαϊκής τέχνης και μουσικής, οι σφιχτοδεμένες γειτονιές, οι μεγάλοι εργασιακοί χώροι, η κοινή μοίρα, γενικά το αίσθημα του ανήκειν σε μία κοινότητα με ένα σκοπό. Οι άξονες δράσης του άγριου αυτού Καπιταλισμού ήταν και είναι πολλαπλοί:

• Ενοχοποιούνται για όλα τα δεινά του κόσμου οι διαφορετικοί: Οι μειονότητες (Ρομά, Ινδιάνοι, Αβοριγίνες, κ.α.) και οι άνεργοι ως τεμπέληδες που ζουν από τα επιδόματα, σε βάρος των σκληρά εργαζομένων (κυρίως) λευκών. Οι οικονομικοί μετανάστες που κλέβουν τις δουλειές των ντόπιων. Οι πρόσφυγες (και ιδίως οι μουσουλμάνοι) που αλλοιώνουν την πολιτιστική ταυτότητα των γηγενών. Οι μαύροι που έχουν στο DNA τους την εγκληματικότητα. Τα διεμφυλικά άτομα που προσβάλλουν τα ήθη μας. Οι “σουφραζέτες” που απαιτούν να διαφεντεύουν το σώμα τους και να αποφασίζουν μόνο αυτές εάν θα διακόψουν ή όχι μια εγκυμοσύνη. Οι φίλοι της ειρήνης και οι κομμουνιστές γιατί υπάρχουν.
•  Αφήνονται ασύδοτοι οι φασίστες να τρομοκρατούν ενώ ταυτόχρονα εγκαθιδρύεται θεσμικά η παρουσία τους και η δράση τους στην πολιτική και στην κοινωνία. Νομιμοποιείται, έστω και 75 χρόνια μετά το τέλος του Β’ ΠΠ, το μακρύ χέρι του καπιταλισμού, η βία του φασισμού, χρήσιμη σε εποχής κρίσης του Συστήματος.
• Εντείνεται η στρατιωτικοποίηση της πολιτικής ζωής και η αστυνομοκρατία. Αναστέλλονται άρθρα του Συντάγματος, απαγορεύονται συναθροίσεις, παραβιάζεται το οικογενειακό άσυλο και ποινικοποιούνται οι διαμαρτυρίες παντός είδους.
• Αποδομείται η εκπαίδευση για το κτίσιμο του χαρακτήρα ενός ολοκληρωμένου πολίτη και μετατρέπεται σε παροχή ελάχιστων απαραίτητων γνώσεων για συγκεκριμένο επάγγελμα: καταργούνται τα μαθήματα της κοινωνιολογίας, ιστορίας, λογοτεχνίας, μειώνονται οι ώρες της βιολογίας και των καλλιτεχνικών, αυξάνουν οι ώρες των θρησκευτικών, αποσιωπάται “η Εξέλιξη των Ειδών” και ο Δαρβίνος. Τα Πανεπιστήμια και τα Τεχνολογικά Ιδρύματα εξισώνονται προς τα κάτω (χωρίς να αναβαθμιστούν τα τελευταία). Με την “συμφωνία της Bologna” μετατρέπονται οι 4ετείς πανεπιστημιακές σχολές σε τριετείς, μειώνοντας τρομακτικά την αξία των πτυχίων στην ελεύθερη αγορά και προφανώς οι αντιστοιχούντες μισθοί.
• Αντικαθίσταται το αίσθημα του ανήκειν σε μια συλλογικότητα με την κυριαρχία των εμπορικών επωνυμιών: “δεν ανακατεύομαι με κόμματα αλλά ντύνομαι όμως μόνο με ρούχα Armani”

To βασίλειο της TV ανέλαβε ένα σημαντικότατο έργο: την προσαρμογή του πολίτη στα νέα δεδομένα. Το μήνυμα απλό: “H ζωή είναι σκληρή. Θα νικήσει ο καλύτερος και οι άλλοι στο πυρ το εξώτερο”.

Έως τα τέλη του περασμένου αιώνα, και μόνο σποραδικά αργότερα, τα shows είχαν πιο βατούς και φυσιολογικούς στόχους: επιβίωση στην άγρια φύση, συμβίωση με άλλους ανθρώπους, εύρεση συζύγου. Με την έλευση του 2000, τα τηλεοπτικά δίκτυα ήδη έχουν καταληφθεί ολοκληρωτικά από reality shows. Το σενάριο είναι ανύπαρκτο και οι κορυφώσεις του show βασίζονται στις μηχανορραφίες των παικτών (με ανίερες συμμαχίες και πισώπλατα μαχαιρώματα) για να πετάξουν τους συμπαίκτες τους έξω από το παιγνίδι. Εκατοντάδες εκατομμύρια τηλεθεατές στο Παγκόσμιο Χωριό νοιώθουν ισχυροί, ψηφίζοντας ποιοί θα αποβληθούν από το νησί του “Survivor”, το σπίτι του Big Brother, την έπαυλη του Bachelor ή ποιός εργαζόμενος θα απολυθεί από τον Donald Trump (!). Ταυτόχρονα, όλοι αυτοί ταυτίζονται με τον διαφαινόμενο νικητή, ζητωκραυγάζουν και αποκτούν μοναδικότητα μαζί του, ζώντας το όνειρο για λίγο στην έγχρωμη TV, ξεχνώντας την δική τους άχρωμη ζωή.

Είναι χαρακτηριστικό το πρώτο επεισόδιο του show “Apprentice” (“Ο μαθητευόμενος”) στις ΗΠΑ: ένας άστεγος και προφανώς αποτυχημένος, κοιμάται στο πεζοδρόμιο. Αμέσως μετά η κάμερα δείχνει τον Trump να βγαίνει χαμογελαστός από την λιμουζίνα του. Το μήνυμα είναι ξεκάθαρο, διαλέγεις με ποιόν ταυτίζεσαι…

Η συνέχεια, τελείως σαδιστική. Οι όλο και λιγότεροι νικητές της κάθε δοκιμασίας του show ζουν σε πολυτελείς επαύλεις, πίνουν την σαμπάνια τους ξαπλωμένοι σε φουσκωτά στρώματα πισίνας, μεταφέρονται με λιμουζίνες. Οι ηττημένοι τιμωρούνται εκτοπιζόμενοι σε αντίσκηνα στην πίσω αυλή, στο επονομαζόμενο “πάρκο αντίσκηνων και τροχόσπιτων του Trump”. Στα αντίσκηνα, για τους “μη-έχοντες” (όπως τους αποκαλεί ειρωνικά ο Trump) δεν υπάρχει ηλεκτρικό ρεύμα, τρώνε ελάχιστα σε χάρτινα πιάτα και από μια επίτηδες βαλμένη χαραμάδα στην άλλη πλευρά του διαχωριστικού φράχτη, παρακολουθούν την παραμυθένια ζωή των εχόντων και κατεχόντων.

Ο αλληλοσπαραγμός ανθρώπων για ΕΝΑ έπαθλο, γίνεται θέαμα μαζικής κατανάλωσης και διαδικτυακό μάθημα ατομικισμού: η επιβίωση στην ζούγκλα του καπιταλισμού περνά υποχρεωτικά από την ακύρωση του Άλλου. “Το Σύστημα παράγει μια χούφτα μεγάλους νικητές και ορδές αποτυχημένων. Κοίταξε να βρεις οποιονδήποτε τρόπο να ανήκεις στους πρώτους”.

Ποια είναι η μυστική συνταγή για την επιτυχία του Καπιταλισμού στον εγκέφαλο δισεκατομμυρίων ανθρώπων: “Δώστε στο άτομο μια υπόσχεση, έστω και εάν αυτή αποδειχθεί ότι δεν είναι εφικτή. Τα υπόλοιπα θα τα κάνει η απόγνωση, εάν είναι αρκετά μεγάλη”.