Άγνοια. Η μετουσίωση του δράματος σε τραγωδία

“Τραχίνιαι”. Τραγωδία του Σοφοκλή (ανέβηκε το 449 π.Χ.). Κεντρικό πρόσωπο η Δηιάνειρα, κόρη του Οινέα, βασιλιά των Αιτωλών και σύζυγος του γιου του Δία, του ημίθεου Ηρακλή.

Η ερωτευμένη Δηιάνειρα περιμένει με αγωνία τον ερχομό του Ηρακλή μαζί με τον γιό τους, τον Ύλλο. Πληροφορείται όμως ότι ο άνδρα της φέρνει στον οίκο του, δήθεν ως σκλάβα, την βασιλοπούλα Ιόλη, αλλά στην πραγματικότητα την προορίζει ως δεύτερη σύζυγό του, καθώς είναι ερωτευμένος μαζί της.

Η Δηιάνειρα φοβάται τα νιάτα και την ομορφιά της Ιόλης. Αποφασίζει να κάνει χρήση ενός μαγικού ερωτικού φίλτρου, που της είχε δώσει πεθαίνοντας ο Κένταυρος Νέσσος (που δεν είναι άλλο από το αίμα του), πείθοντάς την ότι με αυτό όποτε το χρειαστεί, θα ξυπνήσει τον συζυγικό, ερωτικό πόθο του Ηρακλή.

Η ερωτευμένη Δηιάνειρα διαποτίζει με το αίμα του Κενταύρου τον χιτώνα που στέλνει στον Ηρακλή για την εορταστική, ευχαριστήρια θυσία. Δεν γνωρίζει ότι το αίμα αυτό είναι μολυσμένο από το φοβερό φαρμάκι της Λερναίας Ύδρας, καθώς ο Νέσσος είχε σκοτωθεί από το δηλητηριασμένο με αυτό, βέλος του Ηρακλή. Εκείνος θα φορέσει τον χιτώνα και θα πεθάνει μέσα σε φριχτούς πόνους. Η Δηιάνειρα αυτοκτονεί πνιγμένη στις τύψεις.

Η έλλειψη δόλου της Δηιάνειρας είναι δεδομένη. Αγνοεί ότι ο χιτώνας είναι ποτισμένος με δηλητήριο. Που οικοδομεί λοιπόν ο Σοφοκλής την “τραγικότητα” της Τραγωδίας του;

Τραγικό στο έργο αυτό δεν είναι η κακή ανθρώπινη θέληση, αλλά η λαθεμένη. Δεν τιμωρείται η πρόθεση, αλλά το λάθος. Τραγικό λάθος είναι η άγνοια. Όσο οδυνηρότερη η άγνοια, τόσο η αμαρτία μεγαλύτερη, το σφάλμα υπέρογκο. Η Δηιάνειρα δεν αναζήτησε τι κρυβόταν πίσω από τα γεγονότα, ποιες ήταν οι κινητήριες αιτίες που τα προκάλεσαν. Δεν αναζήτησε τις λογικές αιτίες για την συμβουλή, για την δήθεν βοήθεια που της πρόσφερε ο Νέσσος.

Τίθεται ένα ζήτημα εδώ το οποίο μπορεί να αναχθεί και στο σήμερα, για πολλούς συμπολίτες μας.

Οι άνθρωποι αυτοί είναι καλοπροαίρετοι, νοιώθουν δημοκράτες, κοιμούνται σαν μωρά κάθε βράδυ, καθώς θεωρούν ότι εκπληρώνουν το χρέος τους στην Πατρίδα τους και στην Κοινωνία, είτε χρηματοδοτώντας μέσω της εφορίας τους και τον κρατικό προϋπολογισμό το ΝΑΤΟ (επιτρέποντας κατά συνέπεια την εγκατάσταση αμερικανονατοϊκών βάσεων στο έδαφός μας “για να μας προστατεύουν από εξωτερικούς εχθρούς”), είτε αποδεχόμενοι ως ευνοϊκές για την χώρα μας τις συνθήκες Δουβλίνο Ι, ΙΙ και ΙΙΙ (“για να αντιμετωπιστεί το προσφυγικό”).

Όλοι αυτοί δεν σκέφθηκαν ότι το ΝΑΤΟ ποτέ δεν μας προστάτευσε (ας θυμηθούμε την διχοτόμηση της Κύπρου), πάντα ήταν και παραμένει μια επιθετική πολεμική μηχανή, υπερασπίζοντας και διευρύνοντας τα συμφέροντα μόνο των αμερικανών και ευρωπαίων ιμπεριαλιστών. Παράλληλα οι αμερικανονατοϊκές βάσεις στην χώρα μας κατασκοπεύουν όλη την Μέση Ανατολή, στοχεύουν με πυραύλους όσους οι αμερικανοί θεωρούν εχθρούς και λειτουργούν ως αεροδρόμια των ιπτάμενων περιπολικών τους. Αποτέλεσμα; Τον Μάιο, στο αποκορύφωμα της κρίσης από τις αλλοπρόσαλλες απειλές του Τραμπ εναντίον του Ιράν, η Ιρανική κυβέρνηση ειδοποίησε επίσημα την ελληνική κυβέρνηση ότι αναγκάστηκε να συμπεριλάβει την χώρα μας στους επιχειρησιακούς στρατιωτικούς στόχους των πυραύλων της για να προστατευθεί...

Οι ίδιοι πολίτες, αγνοούν ή παρανοούν τις επαίσχυντες συνθήκες Δουβλίνο Ι, ΙΙ και ΙΙΙ (υπεγράφησαν στο Δουβλίνο της Ιρλανδίας) όπου δηλώνεται κατηγορηματικά ότι «όταν ένα άτομο από χώρα εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης εισέρχεται σε ένα κράτος-μέλος και υποβάλλει αίτηση ασύλου, το κράτος αυτό (όπου πρωτοεισήλθε ο αιτών) είναι υπεύθυνο για την αίτηση και την φιλοξενία του ατόμου και δεν έχει δικαίωμα να το προωθήσει σε άλλο κράτος-μέλος».

Καταδικάζουμε σε αφανισμό όλους αυτούς τους ανθρώπους και την Δηιάνειρα μαζί, επειδή δεν έχουν ανεπτυγμένο εκείνο το κριτήριο που να τους οδηγεί στις σωστές νοητικές επιλογές; Όχι! Το λάθος όμως είναι αποτέλεσμα αυτής της έλλειψης. Με αναφορά στην Δηιάνειρα, ο ιστορικός Στέλιος Δεληκωστόπουλος θεωρεί ότι οι άνθρωποι δεν είναι κακοί. Δεν είναι “άνοοι” ούτε “μικρόνοοι”. Έχουν όμως αδύναμη σκέψη.

Εδώ όμως υπεισέρχονται ακόμη και νομικά-φιλοσοφικά ζητήματα: Η έλλειψη σκέψης μειώνει την ευθύνη τους; Έχουν “ενδεχόμενο δόλο”; Έχουν ηθική ευθύνη;

Την απάντηση δίνει ο φιλόσοφος και συγγραφέας Στέλιος Ράμφος, δείχνοντας την ηθική ευθύνη, ως υπέρτατη ευθύνη, ακόμη και έναντι της οποιασδήποτε νομικής ευθύνης:

“Άγνοια δεν σημαίνει την παντελή απουσία της γνώσεως. Άγνοια είναι η πνευματική εκείνη κατάσταση η οποία οδηγεί σε αυθαίρετη γνώση των γεγονότων. Επομένως, αν η άγνοια της ρίζας καθ’ εαυτήν βαραίνει για την ύπαρξη, ως συστατική ουσία της πλοκής γίνεται για το δράμα μοιραία”.

Βιβλιογραφία

Στέλιος Ράμφος, “Το Αίνιγμα και η Μοίρα”, εκδ. Αρμός

Στέφανος Δεληκωστόπουλος, “Η Γυναίκα όταν χτιζόταν ο Πολιτισμός”, εκδ. Λιβάνη