Tα likes, ο αλγόριθμος ενδιαφέροντος και τα fake news

Τους «βλέπω» καθώς περιμένουν με αγωνία το like, καθώς κρίνουν τα αισθήματα κάποιου από το ίχνος του «αντίχειρα», την αναγνώριση από τον αριθμό των likes. «Κάνω like, άρα υπάρχω». Βιώνουμε την κουλτούρα του like. Αλλά τι φθάνει ως εμένα στα κοινωνικά δίκτυα, ποιος κρίνει, ποιος αξιολογεί και ποιος φιλτράρει τι είναι και τι δεν είναι για μένα «ενδιαφέρον»; Ένας αλγόριθμος, μου λένε.

Αλλά γιατί αυτός ο αλγόριθμος δεν αξιολόγησε ως σοβαρή την είδηση για την εκμετάλλευση και την κακοποίηση των παιδιών στα ορυχεία κοβαλτίου του Κογκό, που ανέδειξε το Artinews.gr στις 12 Δεκέμβρη, 2016 (επιτόπιο άρθρο-ρεπορτάζ του καθηγητή του πανεπιστημίου Λάρισας Κώστα Κάππα); Γιατί, τελικά, το γεγονός γνωστοποιήθηκε από το βίντεο-ρεπορτάζ του βρετανικού τηλεοπτικού σταθμού Skynews; Επειδή το Facebook και τα κοινωνικά δίκτυα εν γένει λογοκρίνουν μέσω ενός αλγόριθμου "ενδιαφέροντος" (έτσι λέγεται τώρα η λογοκρισία) τις ειδήσεις! 

Αυτός ο αλγόριθμος, λοιπόν, αξιολόγησε ότι δεν είναι ενδιαφέρουσα είδηση η κόλαση των μικρών παιδιών στα ορυχεία της Αφρικής αλλά ότι είναι άκρως ενδιαφέρουσα αυτή που λέει ότι ο Πάπας τάσσεται υπέρ του Τραμπ (fakenews)! Ο αλγόριθμος αυτός παρουσιάζεται δίκην μεταφυσικού τοτέμ, ως εάν να έπεσε από τον ουρανό, χαραγμένος σε πέτρινες πλάκες, που παρέλαβε ο Μωυσής-Ζάκερμπεργκ στο όρος Σινά της Σίλικον Βάλεϊ. 

Αυτός ο αλγόριθμος, αυτό το ανθρώπινο κατασκεύασμα υποβαθμίζει και εξαφανίζει αληθινές ειδήσεις όπως αυτή του μαρτυρίου των μικρών παιδιών στα ορυχεία των πολυεθνικών, όπως ότι 1,7 εκ. παιδιά πεθαίνουν από τη μόλυνση του περιβάλλοντος κ.ά. 

Αντί των αληθινών ειδήσεων, ο αλγόριθμος προωθεί τα περίφημα fake news που φέρουν ευθύνη για μεμονωμένες πράξεις βίας και μίσους (Τιμ Χάρφορντ, FT). Αλλά τι είναι τα fake news; Είναι κατασκευασμένα δημοσιεύματα που θέλουν να εμφανίζονται ως αληθινές ιστορίες. 

Με ρωτούσαν κάποτε, πως δημιουργούνται οι κατασκευασμένες ιστορίες στις εφημερίδες και την τηλεόραση;

Με τον τρόπο του ιστορικού μυθιστορήματος ή του «μυθιστορηματικού χρονικού» απαντούσα. Υπάρχει μία αληθινή βάση, τα res factae, τα πραγματικά δηλαδή γεγονότα, και τα res fictae τα φανταστικά γεγονότα. Τα πρώτα, στην ουσία ψήγματα αλήθειας, είναι η βάση και πάνω σ’ αυτή «χτίζονται» τα δεύτερα, που ανήκουν στη σφαίρα της μυθοπλασίας. Με άλλα λόγια, στην τεχνική του «μυθιστορηματικού χρονικού» (θυμηθείτε την περίφημη «Γάτα Ιμαλαΐων») το χρονικό είναι η αφήγηση των πραγματικών γεγονότων (res factae), ενώ η μυθοπλασία, τα μυθιστορηματικά δηλαδή στοιχεία (res fictae) προκύπτουν από την «προοπτική» που δίνει στα πραγματικά γεγονότα η φαντασία του συγγραφέα.

Η προοπτική αυτή, όμως, προκύπτει από την φαντασία όταν πρόκειται για τη λογοτεχνία, αλλά όταν επιδιώκεται η παραγωγή πολιτικών γεγονότων, τότε η λογοτεχνική φαντασία είναι δευτερογενής καθώς προκύπτει από την πολιτική βούληση, δηλαδή την πολιτική σκοπιμότητα, που «ντύνει» τα στοιχεία αλήθειας με «λογοτεχνικά ρούχα ψεύδους».

Μισή αλήθεια και άλλο μισό ψεύδος μας κάνουν ένα τεράστιο ψεύδος, δηλαδή μια μυθιστορία. Αυτά είναι τα πιο διεισδυτικά και αληθοφανή Fake News σε σχέση με τα απολύτως ψευδή, που γρήγορα καταρρέουν, ακόμα κι αν διαχέονται από τα πιο πολλά και τα πιο ισχυρά media. Δείτε, π.χ., τις ήττες των πανίσχυρων συστημικών ΜΜΕ από τον «Δρόμο», όπως συνέβη με το «Όχι» του δημοψηφίσματος του 2015 στην Ελλάδα. 

Πάντως, αξίζει να σημειωθεί ότι, σήμερα, πάρα πολλοί αρθρογράφοι στις εφημερίδες είναι και λογοτέχνες! Είναι το νέο είδος που χρειάζεται η παραγωγή των Fake news, των δημιουργών ψευτο-ειδώλων που έχει ανάγκη ο μιντιακός πολιτισμός του φόνου και της διασκέδασης στο «κόκκινο», της λάσπης και της σκατοψυχιάς… 

Το επικίνδυνο είναι ότι τα fake news οδηγούν στην κατάργηση του διαλόγου, του κριτικού λόγου, της δημοκρατικής αντιπαράθεσης και του δημόσιου χώρου, καθώς ταυτίζονται αυστηρά με την δεδηλωμένη πεποίθηση του καθενός, την περίφημη "αλήθεια" του καθενός!

Η κουλτούρα του like σημαίνει ότι στον «κόσμο» μας υπάρχουν μόνο εκείνοι που ταυτίζονται απόλυτα μαζί μας.

Η παραμικρή κριτική διαφοροποίηση προκαλεί μαζικές αντιδράσεις ανάλογες μ’ αυτές των λευκών αιμοσφαιρίων που επιχειρούν να «σκοτώσουν» κάθε τι «ξένο» στο σώμα. Αυτός ο ολοκληρωτισμός δεν κυριαρχεί ακόμα, αλλά είναι η τάση, είναι το μέλλον. Τα φίλτρα και οι αλγόριθμοι μπορεί να παίξουν το ρόλο των «λευκών αιμοσφαιρίων».

Και τότε θα κυριαρχεί η «μία και μοναδική αλήθεια», ένας ολοκληρωτισμός μπροστά στον οποίο οι προηγούμενοι θα ωχριούν…