Plagiarism (Λογοκλοπή): Με αφορμή την διδακτορική διατριβή Πατούλη

Plagiarism (Λογοκλοπή): Η παράνομη οικειοποίηση, σχεδόν πιστή ή πιστή αντιγραφή, ή ιδιοποίηση και δημοσίευση λόγων, σκέψεων, ιδεών, ή εκφράσεων άλλου συγγραφέα, χωρίς αναφορά της πραγματικής πηγής τους και παρουσίασης τους ως πρωτότυπων εργασιών άλλου προσώπου.

 Η επιστήμη αποτελεί έναν τομέα ισχυρά επηρεαζόμενο από την λογική της σταδιοδρομίας. Ειδικά στον ιατρικό κόσμο και στην ακαδημαϊκή κοινότητα, παρατηρείται ένας συνεχώς αυξανόμενος αριθμός ιατρών, φοιτητών, ερευνητών και μελών ΔΕΠ οι οποίοι θεωρούν ότι αυτό δεν είναι και τόσο μεγάλο έγκλημα…

Οι άνθρωποι αυτοί πιστεύουν ότι η εξαπάτηση είναι μία κατάλληλη, πρόσφορη και αναπόφευκτη τακτική επιβίωσης σε έναν συνεχώς ανταγωνιστικότερο κόσμο. Οι αιτίες είναι πολλές και αλληλοσυνδεόμενες: Τον σημαντικότερο ρόλο διαδραματίζει η (ελλιπής) προσωπικότητα του ατόμου, το (ανεπαρκές) επιστημονικό υπόβαθρο και το (τυχοδιωκτικό) οικογενειακό / κοινωνικό περιβάλλον.

Σε πρακτικό επίπεδο αυτό μεταφράζεται: Στην πίεση για εδώ και τώρα σταδιοδρομία (από την οικογένεια, από τις προσωπικές φιλοδοξίες ως εφαλτήριο επιστημονικής ή/και πολιτικής καριέρας, θέσεις εργασίας, κ.α.). Στην προσμονή για άμεσο ερευνητικό αποτέλεσμα και όχι αφοσίωση σε αυτήν καθ’ εαυτήν την έρευνα. Στην έλλειψη γνώσης και ενημέρωσης (διεθνής βιβλιογραφία). Στην διαθεσιμότητα του Internet (“Searching vs. Researching”). Στην νωθρότητα, ευκολία επινόησης, ιδιαιτερότητα Ιδρύματος, κ.α.

Οι συνέπειες είναι ιδιαίτερα σοβαρές. Ειδικά στην Ιατρική, προκύπτουν συχνά βλαπτικά συμβάντα στην υγεία των ασθενών, λόγω αμφιβόλου ποιότητας, αλλά και υπόπτων ερευνητικών συμπερασμάτων και αποτελεσμάτων. Ταυτόχρονα, συνιστά σοβαρή παραβίαση του νόμου αλλά και του Όρκου του Ιπποκράτη.

Όλοι οι κατωτέρω τύποι θεωρούνται “plagiarism”¹: Χρήση της εργασίας άλλου προσώπου χωρίς αναφορά της πηγής. Διενέργεια (κυριολεκτικά) κλοπής εργασίας. Παρουσίαση ιδέας ή προϊόντος ως νέων και πρωτότυπων, ενώ προέρχονται από ήδη υπάρχουσα πηγή. Παράλειψη τοποθέτησης εισαγωγικών σε παραπομπή / εδάφιο / χωρίο. Αλλαγή των λέξεων, αλλά αντιγραφή της δομής της πρότασης και του νοήματος, χωρίς αναφορά της πηγής. Αντιγραφή σημαντικών τμημάτων κειμένου από μία πηγή, χωρίς καμία διαφοροποίηση. Αντιγραφή από πολλές, διαφορετικές πηγές και επιλογή προτάσεων ώστε να ταιριάζουν μεταξύ τους, ενώ διατηρείται η πρωτότυπη φρασεολογία. Ασαφής αναφορά πηγών (references) ώστε να καθίσταται αδύνατος ο εντοπισμός τους στην διεθνή βιβλιογραφία. Αναφορά του ονόματος του συγγραφέα αλλά παράλειψη συμπερίληψης των στοιχείων της εργασίας (περιοδικό, τόμος, κ.α.). Ορθές παραπομπές σε πηγές, πρόσθεση εισαγωγικών, κ.α., αλλά ….. η εργασία δεν έχει καμία πρωτοτυπία.

Σε ότι αφορά στις διδακτορικές διατριβές (και στα επιστημονικά άρθρα) υπάρχουν 3 σαφείς νόμιμοι και ηθικοί τρόποι για να ενσωματώσει ένας συγγραφέας σε κείμενο την εργασία (ή τμήματά της) ενός άλλου συγγραφέα (πάντοτε όμως αναφέροντας την αρχική πρωτότυπη πηγή):

ü  Quotations: Μεταφορά της ακριβούς έκφρασης από το πρωτότυπο, στην περίπτωση εκείνη κατά την οποία ο συντάκτης του κειμένου θεωρεί ότι, ο τρόπος με τον οποίο ο συγγραφέας του πρωτότυπου κειμένου εκφράζει την συγκεκριμένη ιδέα/σκέψη είναι ο καταλληλότερος και ο πλέον αποτελεσματικός για τον αναγνώστη.

ü  Paraphrasing: Όταν ο συντάκτης αποφασίζει να δανειστεί μία ιδέα από έναν συγγραφέα, αλλά δεν θέλει ή δεν χρειάζεται να παραθέσει την ακριβή έκφραση, συμπτύσσει, σε κάποιο βαθμό, την έκφραση αυτή.

ü  Summarizing: Επιλέγοντας και συλλέγοντας τις κύριες ιδέες του πρωτότυπου κειμένου και παραθέτοντάς τες στο νέο κείμενο.

Σημειώνεται ότι στην ροή του κειμένου της διατριβής (ή του επιστημονικού άρθρου), κάθε φορά όπου χρησιμοποιείται ένα επιστημονικό στοιχείο δανεισμένο από άλλον ερευνητή / πηγή, επιτόπου αριθμείται το στοιχείο παραπέμποντας στο τέλος της διατριβής (στον ίδιο αριθμό) όπου παρατίθενται τα πλήρη στοιχεία της πηγής (ονοματεπώνυμο ερευνητή, τίτλο δημοσίευσης, επιστημονικό περιοδικό, τόμος, σελίδες, χρονολογία). Η παράθεση δεκάδων έως και εκατοντάδων βιβλιογραφικών αναφορών στο τέλος της διατριβής, χωρίς καθόλου να παρατίθενται αυτές στο κυρίως κείμενο στα ενδεδειγμένα σημεία, συνιστά προχειρότητα και παντελή άγνοια της διαδικασίας έρευνας και συγγραφής στην καλύτερη περίπτωση και προσπάθεια θόλωσης της αντιγραφής στην συνήθη περίπτωση.

Συμπερασματικά:

Η λογοκλοπή πρέπει να καταπολεμάται στην επιστημονική κοινότητα με αυστηρότητα, για τρεις βασικούς λόγους:

α) Είναι εξαιρετικά ατιμωτική και αισχρή πρακτική. β) Είναι ταυτόχρονα κλοπή της πνευματικού μόχθου ενός επιστήμονα και παραγωγή ψευδών επιτευγμάτων στην συνέχεια. γ) Μειώνει σημαντικά την ικανότητα αυτού που την διαπράττει να σκέπτεται κριτικά, να κρίνει ανεξάρτητα και να αναπτύσσει την δική του τεχνογνωσία και ικανότητες.

Η λογοκλοπή είναι εκτός από επιστημονικά και νομικά κολάσιμη. Με τον αγγλικό όρο “copyright infringement” ορίζεται ως “Η παραβίαση των δικαιωμάτων ενός δημιουργού ο οποίος κατέχει αυτά τα δικαιώματα. Όταν πνευματικό υλικό το οποίο προστατεύεται από την νομοθεσία περί copyright, χρησιμοποιείται χωρίς σαφή συναίνεση του δημιουργού”. Αφορά σε αναπαραγωγή, μετάφραση, προσαρμογή, αντιγραφή ολόκληρου βιβλίου, άρθρου, δοκιμίου, ή τμημάτων των προαναφερθέντων, χωρίς την σαφή συναίνεση του συγγραφέα απαγορεύεται από τον νόμο και αποτελεί ηθικό και ποινικό αδίκημα καθώς και σοβαρό επαγγελματικό πειθαρχικό παράπτωμα.

Ευθύνες κριτών

Όχι πολύ παλιά χρονικά, “Αποτυχία αξιολόγησης της εργασίας θεωρείται όταν ένα ήδη κριθέν άρθρο ή διδακτορική διατριβή περιέχει έκδηλα θεμελιώδη λάθη τα οποία υπονομεύουν τουλάχιστον ένα από τα κύρια συμπεράσματα της. Η αξιολόγησης των κριτών δεν θεωρείται αποτυχημένη κατά την περίπτωση όπου οι συγγραφείς προβαίνουν σε εσκεμμένη απάτη”. Η υπόθεση εργασίας των κριτών (“referees” για την αποδοχή άρθρου για δημοσίευση από επιστημονικό περιοδικό ή 7μελούς επιτροπής κρίσης για αποδοχή διδακτορικής διατριβής από πανεπιστημιακό ίδρυμα) είναι α) Η κρινόμενη διδακτορική διατριβή (ή το κρινόμενο άρθρο) έχει γραφεί τίμια και β) Η διαδικασία κρίσης δεν έχει σχεδιαστεί ούτε έχει στόχο την ανίχνευση απάτης.

Τα τελευταία χρόνια όμως έχουν εμφανιστεί πολλά ψηφιακά εργαλεία ανίχνευσης λογοκλοπής στην επιστημονική βιβλιογραφία (π.χ., ‘Plagiarismhunt’, ‘Copyleaks’, ‘Grammarly’, ‘Copyscape’, ‘Urkund’, ‘Plagiarism Detector’, ‘1 Text.com’, ‘Bibme’, ‘Check for Plagiarism’, ‘Dupli Checker’, ‘Edubirdie’, ‘Paperrater’, και πολλά άλλα) με κορυφαίο το ‘Turnitin’. Ό έλεγχος της διδακτορικής διατριβής από το εργαλείο αυτό, αποτελεί υποχρεωτικό βήμα (σύμφωνα με τον κανονισμό υποστήριξης διδακτορικών διατριβών όλων των ελληνικών πανεπιστημίων) πριν η διατριβή παρουσιαστεί ενωπίω της 7μελούς εξεταστικής επιτροπής. Εάν δεν έχει γίνει πρέπει να αναζητηθούν ευθύνες.

Βιβλιογραφία

1. C. Kappas, “Scientific Misconduct”, Review article, Forum of Clinical Oncology, Vol.1(2), pages 48-56, 2010
2. J. DuBois and J Burkemper, “Ethics Education in U.S. Medical Schools: A Study of Syllabi”, Acad. Med, Vol.77, pages 432–437, 2002

*Ο Κώστας Κάππας είναι ομότιμος Καθηγητής Ιατρικού Τμήματος, Πανεπιστημίου Θεσσαλίας