Περιβάλλον: η Βιομάζα, τα Βιοκαύσιμα και ο ιμπεριαλισμός

Η βιομάζα είναι δεσμευμένη και αποθηκευμένη ηλιακή ενέργεια στα φυτά (ως αποτέλεσμα της φωτοσυνθετικής δραστηριότητος).

Η βιομάζα αποτελεί μια ανανεώσιμη μορφή ενέργειας, γνωστή στον άνθρωπο εδώ και πάρα πολλά χρόνια: αρχικά δεν ήταν παρά τα ξύλα από τα δάση για θέρμανση. Σήμερα, ως βιομάζα νοούνται τα ζωικά και φυτικά απόβλητα τα οποία είτε απανθρακώνονται άμεσα, είτε μετατρέπονται σε υγρά καύσιμα (αλκοόλη) ή αέρια (Μεθάνιο). Η βιομάζα αποτελείται κυρίως από ενώσεις με βασικά στοιχεία τον Άνθρακα και το Υδρογόνο.

Ειδικότερα, η βιομάζα για ενεργειακές εφαρμογές, περιλαμβάνει κάθε τύπο ο οποίος δύναται να χρησιμοποιηθεί για την παραγωγή στερεών, υγρών και αέριων καυσίμων. Στην πράξη προσφέρονται γι’ αυτόν τον σκοπό, δύο τύποι βιομάζας:

1. Οι υπολειμματικές μορφές:

• Αγροτικά παραπροϊόντα (υπολείμματα γεωργικών καλλιεργειών και προϊόντων, όπως κουκούτσια καρπών, πυρηνόξυλο κ.ά., υπολείμματα των τροφών και της βιομηχανίας ζάχαρης).
• Κτηνοτροφικά απόβλητα και απορρίμματα.
• Υπολείμματα και απόβλητα βιομηχανίας ξύλου.
• Οργανικό μέρος των αστικών στερεών αποβλήτων.

2. Η παραγόμενη βιομάζα από ενεργειακές καλλιέργειες (ενεργειακά φυτά: καλάμι, μίσχανθος, γλυκό σόργο, ευκάλυπτος ζαχαρότευτλα, φοινικέλαιο, κ.ά.)

Από την βιομάζα παράγεται αιθανόλη και αέριο, τα οποία είναι καύσιμα περισσότερο φιλικά προς το περιβάλλον από τα συμβατικά. Είναι μια πηγή ενέργειας με πολλές δυνατότητες και εφαρμογές η οποία θα αξιοποιηθεί σε μεγάλο βαθμό στο μέλλον.

ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΑΠΟ ΒΙΟΜΑΖΑ

• ·         Η καύση της βιομάζας έχει μηδενικό ισοζύγιο Διοξειδίου του Άνθρακος (CO₂) και δεν συνεισφέρει στο φαινόμενο του θερμοκηπίου: Ο εμπεριεχόμενος άνθρακας στην βιομάζα είναι οργανικής προέλευσης, έχει δεσμευτεί κατά την ανάπτυξη της οργανικής ύλης από την ατμόσφαιρα στην οποία επανέρχεται μετά την καύση και κατά συνέπεια το ισοζύγιο εκπομπών σε όλο τον κύκλο ζωής του βιοκαυσίμου, είναι θεωρητικά μηδενικό.
• Η μηδαμινή ύπαρξη Θείου στην βιομάζα, συμβάλλει σημαντικά στον περιορισμό των εκπομπών του Διοξειδίου του Θείου (SO₂), το οποίο είναι υπεύθυνο για την όξινη βροχή.
• ·         Εφόσον η βιομάζα είναι εγχώρια πηγή ενέργειας, η αξιοποίησή της συμβάλλει σε κάποιο βαθμό, στην μείωση της εξάρτησης από εισαγόμενα καύσιμα και στην βελτίωση του εμπορικού ισοζυγίου, στην εξασφάλιση του ενεργειακού εφοδιασμού και στην εξοικονόμηση συναλλάγματος.
• ·         Η ενεργειακή αξιοποίηση της βιομάζας σε μια περιοχή, συνεισφέρει (αμφιλεγόμενη άποψη, βλέπε στην συνέχεια) στην γενικότερη ανάπτυξη του αγροτικού και αγροτοβιομηχανικού τομέα και στην τόνωση του αγροτικού εισοδήματος.

Η βιομάζα όμως είναι αρκετά περιορισμένη μορφή ενέργειας. Αν και μεγάλο τμήμα του πληθυσμού είναι πεισμένο ότι θα λύσει σε σοβαρό βαθμό το πρόβλημα, θα πρέπει να υπογραμμιστεί το εξής: σε κάθε κάτοικο της χώρας μας, αντιστοιχούν λιγότερο από 15 στρέμματα εδάφους (στη μεγαλύτερη τους έκταση, αγόνου, πετρώδους και ορεινού). Σ’ αυτά τα 15 στρέμματα θα πρέπει να κτίσει την κατοικία του, να εργαστεί, να παραγάγει την τροφή του και …χώρο να αποθηκεύσει την βιομάζα την οποία έχει ανάγκη. Σημειώνεται επίσης ότι για την εκμετάλλευση της βιομάζας, θα πρέπει να αφαιρέσει την ενέργεια την οποία θα καταναλώσει για την μεταφορά της και την μετατροπή της σε χρήσιμη μορφή.

Κύριες εφαρμογές

Θέρμανση θερμοκηπίων: Καύσιμο σε κατάλληλους λέβητες.

Θέρμανση κτιρίων: Σε ορισμένες περιοχές της χώρας χρησιμοποιούνται με  ατομικούς /κεντρικούς λέβητες πυρηνόξυλου.

Παραγωγή ενέργειας σε γεωργικές βιομηχανίες: Ως υπόλειμμα ή υποπροϊόν της παραγωγικής διαδικασίας. Εκκοκκιστήρια, πυρηνελαιουργεία, βιομηχανίες ρυζιού καθώς και βιοτεχνίες κονσερβοποίησης καίνε τα υπολείμματά τους (υπολείμματα εκκοκκισμού, πυρηνόξυλο, φλοιούς και κουκούτσια) για την κάλυψη των θερμικών τους αναγκών ή/και μέρος των αναγκών τους σε ηλεκτρική ενέργεια.

Παραγωγή ενέργειας σε βιομηχανίες ξύλου: Τα υπολείμματα βιομηχανιών επεξεργασίας ξύλου (πριονίδι, πούδρα, ξακρίδια κ.λπ.) χρησιμοποιούνται για την κάλυψη των θερμικών αναγκών της διεργασίας, καθώς και για την θέρμανση των κτιρίων.

Τηλεθέρμανση: Θέρμανση χώρων καθώς και ύδατος σε σύνολο κτιρίων, οικισμό, χωριό ή πόλη, από κεντρικό σταθμό παραγωγής θερμότητος. H θερμότητα μεταφέρεται με δίκτυο αγωγών.

Ενέργεια από βιοαέριο:Αέριο πλούσιο σε Μεθάνιο το οποίο παράγεται από την αναερόβια χώνευση α) των υγρών οργανικών αποβλήτων σε μονάδες βιολογικού καθαρισμού και β) των απορριμμάτων σε ΧΥΤΑ και καίγεται σε μηχανές εσωτερικής καύσης για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας.

Υγρά βιοκαύσιμα: Παράγονται από διάφορους τύπους βιομάζας (φυτικά υλικά, συγκεκριμένα είδη καλλιεργειών και από ανακυκλωμένα ή χρησιμοποιημένα σπορέλαια) και δύνανται να χρησιμοποιηθούν στον τομέα των μεταφορών. Τα κυριότερα είναι:

Το βιοντήζελ, μεθυλεστέρας ο οποίος παράγεται κυρίως από ελαιούχους σπόρους (ηλίανθος με ποσοστό 13%, ελαιοκράμβη με ποσοστό 84%, κ.ά. όπως σογιέλαιο, αραχιδέλαιο, ηλιέλαιο, φοινικέλαιο, λινέλαιο, ελαιόλαδο κακής ποιότητας και τα έλαια από μαγειρεία) και είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθεί είτε μόνο του, είτε σε μίγμα με πετρέλαιο κίνησης σε πετρελαιοκινητήρες.

Το βιοντήζελ αποτελεί ένα δοκιμασμένο βιοκαύσιμο. Ωστόσο, φαίνεται να μη μπορεί να ικανοποιήσει ακόμη και ένα μικρό κλάσμα της υφιστάμενης ζήτησης καυσίμων για μεταφορά. Έτσι, οι προσπάθειες σήμερα στρέφονται προς μία νέα κατεύθυνση, την εμπορική παραγωγή βιοντήζελ από μικροφύκη και θαλάσσια μακρόφυτα.

Η βιοαιθανόλη η οποία παράγεται από σακχαρούχα, κυτταρινούχα κι αμυλούχα φυτά (σιτάρι, καλαμπόκι, σόργο, τεύτλα, κ.ά.) και χρησιμοποιείται είτε ως έχει σε βενζινοκινητήρες οι οποίοι έχουν υποστεί μετατροπή, είτε σε μίγμα με βενζίνη σε κλασσικούς βενζινοκινητήρες, είτε τέλος να μετατραπεί σε ΕΤΒΕ (πρόσθετο βενζίνης).

Σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη, τα επόμενα 15-20 χρόνια, τα βιοκαύσιμα θα καλύπτουν το 25% των παγκόσμιων ενεργειακών αναγκών. Επίσης, το 2020 η παγκόσμια παραγωγή βιοντήζελ θα αγγίξει τα 12 δισεκατομμύρια λίτρα και βιοαιθανόλης τα 120 δισεκατομμύρια λίτρα.

ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΑΠΟ ΒΙΟΜΑΖΑ

• Για να δημιουργηθεί βιομάζα για παραγωγή ενέργειας θα πρέπει α) είτε να αφαιρεθεί γη από ήδη υπάρχουσες καλλιεργούμενες εκτάσεις για τροφή, β) είτε να αποψιλωθούν δάση και να αλλάξει η χρήση γης. Ειδικά για τα δάση και με τις καλύτερες δυνατές καιρικές συνθήκες, η εξοικονόμηση Αζώτου στην ατμόσφαιρα λόγω της βιομάζας θα υπερκεράσει τις απώλειες λόγω της καταστροφής των δασών, σε 50 έως 100 χρόνια. Με απλά λόγια η παραγωγή βιομάζας θα εντείνει,για 50 τουλάχιστον χρόνια, το φαινόμενο του θερμοκηπίου.
• Σύμφωνα με το Laboratory for Energy and the Environment του MIT της Βοστώνης, το συνολικό κόστος (σε άνθρακα) της χρήσης βιοκαυσίμου από καλαμπόκι (λαμβάνοντας υπ’ όψιν την κατανάλωση ενέργειας για λιπάσματα, συγκομιδή, μετατροπή του καρπού σε αιθανόλη και το γεγονός ότι η παραγόμενη ενέργεια από την αιθανόλη, είναι 30% χαμηλότερη από αυτήν του πετρελαίου), είναι περίπου το ίδιο, με το παραγόμενο από ορυκτό καύσιμο (π.χ. πετρέλαιο).

Βιοκαύσιμα και Ιμπεριαλισμός

Σε παγκόσμιο επίπεδο και με στοιχεία της τελευταίας δεκαετίας (σύμφωνα με τον Food and Agriculture Organization – FAO των Ηνωμένων Εθνών):

• Ο υποσιτισμός έχει λάβει ενδημική μορφή. Το 50% του παγκόσμιου πληθυσμού ζει με λιγότερε από 2 $ την ημέρα και 1,3 δισεκατομμύρια άνθρωποι με λιγότερο από 1 $ την ημέρα.Επίσης, 854 εκατομμύρια άνθρωποι κυριολεκτικά λιμοκτονούν, εκ των οποίων το 96 % στον Τρίτο Κόσμο. Η πείνα σκοτώνει 25.000 ανθρώπους την ημέρα (περισσότερους από ότι το AIDS, η φυματίωση και η ελονοσία αθροιστικά), εκ των οποίων 16.000 τουλάχιστον, παιδιά κάτω των 5 ετών. Η ειρωνεία είναι ότι οι θάνατοι αυτοί σημειώνονται στις αγροτικές περιοχές, εκεί όπου η βιομάζα είναι η πλέον άφθονη.
• Οι τιμές των τροφίμων, ιδίως των σιτηρών, αυξάνονται συνεχώς. Η σόγια (κύριο υλικό παρασκευής βιοντήζελ) και το καλαμπόκι (κύριο υλικό παρασκευής βιο-αιθανόλης) συνιστούν τις πλέον βασικές πηγές τροφής, οι οποίες είναι πλέον είδος σε ανεπάρκεια παγκοσμίως, ανεβάζοντας δραματικά την τιμή τους.
• Η ζήτηση σε κρέας και γαλακτοκομικά προϊόντα αυξάνει συνεχώς, ιδίως σε πολυπληθείς αναδυόμενες και πρόσφατα ευημερούσες οικονομίες (π.χ. Κίνα και σε μικρότερο βαθμό Ινδία). Για την παραγωγή ενός κιλού κρέατος, απαιτούνται πολλαπλάσια κιλά φυτικής τροφής για το ζώο.

Εκτός από την απώλεια της (υψηλής ποιότητος) γης για τους φτωχούς αγρότες του Τρίτου Κόσμου, μια σειρά σημαντικών, έως και σοβαρότερων προβλημάτων χειροτερεύουν την κατάσταση:

• Η παραγωγή βιομάζας για βιοκαύσιμο, απαιτεί τεράστιες ποσότητες νερού, σημαντικές τεχνολογικές υποδομές και άλλες παροχές οι οποίες εκτρέπονται από την παραγωγή τροφίμων και οδηγούν συχνά στην λιμοκτονία αυτοχθόνων πληθυσμών.
• Σε αντίθεση με την παραδοσιακή οικολογική καλλιέργεια των ντόπιων αγροτών σε μικρά κομμάτια γης, στις τεράστιες αυτές βιομηχανικές μονοκαλλιέργειες, διοχετεύονται εκατομμύρια λίτρα εντομοκτόνων, ζιζανιοκτόνων και φυτοφαρμάκων. Η καταστροφή είναι οφθαλμοφανής εάν δει κανείς το παράδειγμα του “PARAQUAT”, από τα πλέον χρησιμοποιούμενα ζιζανιοκτόνα παγκοσμίως. Τον Ιούλιο του 2007, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο καταδίκασε την παραγωγό εταιρεία SYNGENTA για τις σοβαρότατες βιολογικές βλάβες του PARAQUAT σε ανθρώπους και ζώα. Απτόητη η SYNGENTA, δήλωσε ότι το PARAQUAT είναι βασικό και αναντικατάστατο εργαλείο για την καλλιέργεια βιομηχανικού φοινικέλαιου (παραγωγή βιοντήζελ)...
• Οι κολοσσοί, όπως SYNGENTA και DUPONT, δεν περιορίζονται σε λύσεις τύπου PARAQUAT. Ήδη με τις ευλογίες του Αμερικανικού Υπουργείου Ενέργειας, τεράστια ποσά χρημάτων κατευθύνονται στην έρευνα για την παραγωγή γενετικά τροποποιημένων σπόρων, φυτών κατάλληλων για τέτοιας μεγάλης κλίμακας παραγωγή βιοκαυσίμων.
  • Η αποψίλωση δασών και η διάβρωση προς χάριν των μονοκαλλιεργειών, ερημοποιεί το έδαφος και αλλάζει το κλίμα προς το χειρότερο (π.χ. σημαντική μείωση βροχοπτώσεων). Η καταστροφή αυτή είναι πλέον φανερή στην περιοχή του Αμαζονίου, με υπαίτια τα αγροτικά μονοπώλια (Cargill, Archer Daniels Midland, κ.α.), τα οποία έχουν αποψιλώσει ήδη 200 εκατομμύρια εκτάρια (!) ζούγκλας και έχουν δολοφονήσει δεκάδες διαμαρτυρόμενους συνδικαλιστές και ιθαγενείς. Επίσης, μεταξύ 1985 και 2000, τουλάχιστον 87% της εκδάσωσης στην Μαλαισία, οφείλετο στην αντικατάσταση των δασών με καλλιέργεια φοινικέλαιου για παραγωγή βιοκαυσίμου.
  • Οι βιομηχανίες, με την αγαστή συνεργασία των τοπικών κυβερνήσεων, μετακινούν βίαια μεγάλους πληθυσμούς, προκαλώντας κοινωνικές εκρήξεις, ανεργία, φτώχεια και ασθένειες. Χαρακτηριστικά, πριν από λίγα χρόνια, στην επαρχία της Ινδονησίας West Kalimantan, περίπου 5 εκατομμύρια ιθαγενείς μετακινήθηκαν (διάβαζε: εκδιώχθηκαν) με εξαιρετικά βίαιο τρόπο, για να παραχθεί φοινικέλαιο για βιοκαύσιμα.

Τα στοιχεία αυτά οδηγούν σε έναν καταστροφικό ανταγωνισμό μεταξύ γης για καλλιέργεια τροφής και γης για παραγωγή ενέργειας, με τελική χαμένη βέβαια, την πρώτη. Ας σημειωθεί ότι και στις δύο περιπτώσεις (τροφή – ενέργεια) τα βασικά φυτά είναι τα ίδια: π.χ., καλαμπόκι, σόγια, ζαχαρότευτλα, ζαχαροκάλαμο).

Αυτός ο ανταγωνισμός, κοινωνικά και πολιτικά εκφράζεται σε όλα τα δυνατά επίπεδα: Βιομηχανίες, Μονοπώλια, Κράτη, 1ος και 3ος Κόσμος: Η καλλιεργήσιμη γη στις ΗΠΑ, Ευρώπη, Ιαπωνία και σε άλλες βιομηχανικές χώρες είναι περιορισμένη και δεν επαρκεί για μεγάλης κλίμακας παραγωγή βιοκαυσίμων. Οι καιρικές συνθήκες στις βασικές φυτοπαραγωγικές χώρες (Αυστραλία, Καναδά, Ουκρανία), λόγω του φαινομένου του θερμοκηπίου είναι απρόβλεπτες, έως και καταστροφικές. Τα μεγάλα μονοπώλια στρέφονται πλέον σε χώρες του Τρίτου Κόσμου

Η ενοικίαση γης σε φτωχές χώρες, την οποία και διαθέτουν άφθονη, είναι η εύκολη λύση. Επιπλέον είναι και ελκυστική λύση, καθώς φοινικέλαιο και ζαχαροκάλαμο (τα πλέον πλούσια σε ενέργεια φυτά) ευδοκιμούν κυρίως σε τριτοκοσμικές χώρες σε τροπικά και υποτροπικά κλίματα (καθώς και η διαθεσιμότητα πάμφθηνου εργατικού δυναμικού, όπως και οι φορολογικές απαλλαγές).

Τελικά επικρατεί το αναμενόμενο: Ο Τρίτος Κόσμος είναι ο κύριος παραγωγός βιοκαυσίμων και ο Πρώτος Κόσμος ο κύριος καταναλωτής. Ήδη από το 2001, το 20% της βιοαιθανόλης της Βραζιλίας εξάγεται στις ΗΠΑ, ενώ στην ΕΕ καταφθάνει ο μεγαλύτερος όγκος του βιοντήζελ της Μαλαισίας και της Ινδονησίας.

Ο ορισμός της έννοιας “διασφάλιση τροφής” (σύμφωνα με τον FAO)

Αφορά σε “κατάσταση όπου όλοι οι άνθρωποι, ανά πάσα στιγμή, έχουν φυσική, κοινωνική και οικονομική πρόσβαση σε επαρκή, ασφαλή και θρεπτική τροφή, η οποία ικανοποιεί τα τις διατροφικές τους ανάγκες και προτιμήσεις για μία ενεργή και υγιεινή ζωή”.

Αυτός ο περιορισμένος ορισμός περιλαμβάνει τέσσερεις διαστάσεις της ασφαλούς τροφής: διαθεσιμότητα, προσβασιμότητα, χρονική σταθερότητα και υγιεινή χρήση. Σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη, για δισεκατομμύρια ανθρώπους, όλες οι ως άνω διαστάσεις επηρεάζονται εξαιρετικά αρνητικά, από την μεγάλης κλίμακας παραγωγή βιομάζας και το παγκόσμιο εμπόριο βιοντήζελ.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

• Biomass Power Association, www.usabiomass.org

• NationalRenewableEnergyLaboratory NREL-USA, “Biomass Energy Basics”, https://www.nrel.gov/workingwithus/re-biomass.html

• StaufferΝ, “MIT ethanol analysis confirms benefits of biofuels”, Laboratory for Energy and the Environment, http://news.mit.edu/2007/ethanol

·         Padilla A, “Biofuels: A New Wave of Imperialist Plunder of Third World Resources”, PANAP, Special Issue, http://archive.panap.net/en/fs/post/food-sovereignty/134·         Bergman J, “Biofuels displace indigenous people”, Associated Press, May 15, 2007, http://news.mongabay.com/2007/0516-indigenous.htlm.