Κομπλιμέντα...

 Είναι γενική άποψη, ότι τα κομπλιμέντα, ακριβώς επειδή δεν κοστίζουν τίποτε, πληθαίνουν και σπαταλούνται άσκοπα. Όποιος, όπως εγώ, πέρασε σχεδόν μισό αιώνα στα Πανεπιστήμια, γνωρίζει πολύ καλά τον πληθωρισμό από κομπλιμέντα και εγκώμια∙  μερικοί συγγραφείς, ακόμη και με μεγάλες αρετές, δεν προχωρούν σε καμιά δήλωση αν δεν συνοδεύεται από κάποιο κομπλιμέντο∙ είναι δε πάμπολλοι οι καθηγητές που κάνουν κομπλιμέντα, τσιριμόνιες, ρεβεράντζες όπως οι γελωτοποιοί. Είναι βέβαια αναμφίβολο ότι ο ακαδημαϊκός χώρος δεν είναι ο μόνος όπου αφθονούν τα κομπλιμέντα ούτε πρέπει να πιστεύουμε ότι τα κομπλιμέντα εμπνέονται πάντα από υποκρισία ή δουλικότητα (αν και συχνά αυτό συμβαίνει): όχι σπάνια περιέχονται στην πρακτική ενός κώδικα ευγενείας, που μπορεί να είναι και ελκυστική.   

   Όλα αυτά είναι κουτσομπολιά, και δεν αποτελούν κάποιο πρόβλημα. Αλλά υπάρχει ένα συναπτό πρόβλημα. Τα κομπλιμέντα, απ’ τη στιγμή που είναι υποτιμημένο νόμισμα, όταν πια κανείς δεν τα πιστεύει, καταλήγουν να είναι άχρηστα∙ τότε, γιατί εξακολουθούν να είναι ενεργά; Θα πρέπει βέβαια να κοιτάξουμε και την άλλη πλευρά αυτής της πρακτικής: κανείς δεν πιστεύει στα κομπλιμέντα εκτός από τον παραλήπτη. Είναι πολύ δύσκολο να βρεις κάποιον που δεν πιστεύει στα εγκώμια που του απευθύνουν, και δεν νιώθει ευχαρίστηση γι’ αυτό∙ πολύ δύσκολο να μην νιώσει μια αίσθηση δροσιάς από το λιβάνισμα των επαίνων: για να κατακτήσεις την προσήνεια του παραλήπτη, ως εργαλείο θαυμασμού, τα κομπλιμέντα είναι και παραείναι χρήσιμα.

   Σχεδόν το ίδιο θα μπορούσαμε να πούμε και για τους επικήδειους αμέσως ή λίγο μετά το θάνατο. Υπάρχουν ευγενικοί λόγοι, όπως η συγκίνηση, η φιλία, η αγάπη∙ καμιά φορά και για παρηγοριά∙ θα πρότεινα να καταργήσουμε αυτή την ευγενική πρακτική. Αναγνωρίζω ότι τέτοιες εκδηλώσεις δεν είναι πάντα περιττές: μερικές φορές προσφέρουν σπάνιες πληροφορίες∙ αναδεικνύουν ελάχιστα γνωστές πτυχές του εκλιπόντος και περιέχουν σημαντικές και εύστοχες αξιολογήσεις∙ αλλά πολύ πιο συχνά αφθονούν σε κρίσεις κενές ή και παραμορφωτικές∙ στην καλύτερη περίπτωση δίνουν μονομερείς περιγραφές, κι αυτή η μονομέρεια είναι, κατά κάποιο τρόπο, μια παραμόρφωση. Ομολογώ ότι αυτή η συνήθεια μου προξενεί ένα δυσάρεστο συναίσθημα, όμοιο μ’ εκείνο που, στις κηδείες στην εκκλησία, μου δίνει η μυρωδιά των κεριών και του λιβανιού.

* Ο Φοίβος Γκικόπουλος είναι ομότιμος καθηγητής του ΑΠΘ