«Η κουκουβάγια, το πουλί της γνώσης και της σοφίας, ανοίγει τα φτερά της το σούρουπο»

Ο πρόλογος της «Φιλοσοφίας τον Δικαίου» κλείνει με την περίφημη ποιητική φράση: «Η κουκουβάγια, το πουλί της γνώσης και της σοφίας, ανοίγει τα φτερά της το σούρουπο». Αυτό έλεγε ο Χέγκελ, εννοώντας ότι η φιλοσοφία αντιλαμβάνεται μια ιστορική στιγμή μόνο την ώρα που τελειώνει. Η μεταφορά σημαίνει ότι η Φιλοσοφία ξεκινά το έργο της αφού όλοι οι επιστήμονες έχουν ολοκληρώσει την έρευνά τους (μέχρι την παρούσα στιγμή). Στη συνέχεια, η Φιλοσοφία θα συνοψίσει το εμπειρικό τους έργο. Δεν εναπόκειται στη Φιλοσοφία να εμπλακεί σε εμπειρικό πειραματισμό, αλλά να διατυπώσει μια ενιαία Συστηματική Θεωρία που μπορεί να ενσωματώσει όλα τα τελευταία ευρήματα της Επιστήμης. Με αυτόν τον τρόπο, η Φιλοσοφία θα εναρμονιστεί με την Επιστήμη και μπορεί επίσης να συνεισφέρει  σε οποιοδήποτε δεδομένο πεδίο. Δεν μπορεί να υπαγορεύσει πώς θα είναι ο κόσμος. Δεν μπορεί να προλάβει το κακό. Δεν μπορεί καν να το διορθώσει. Μπορεί μόνο να το εξηγήσει. Δεν μπορούμε να φιλοσοφήσουμε, να εξηγήσουμε το μέλλον, παρά μόνο όταν έχει συντελεστεί το παρελθόν.  Η αποστολή της φιλοσοφίας δεν είναι να δημιουργεί την πραγματικότητα, αλλά να αναγνωρίζει τη δεδομένη και παρούσα πραγματικότητα. Αυτό που πρέπει να γίνει κατανοητό, αυτό αποτελεί και το καθήκον της φιλοσοφίας.

Ωστόσο, υπάρχει λόγος να είμαστε σκεπτικοί για τον ισχυρισμό του Χέγκελ. Εάν όλες οι γνώσεις μας προέρχονται από ιδέες και γεγονότα που έχουν ήδη γίνει, πώς μπορούμε να μεριμνήσουμε για το τι πρόκειται να έρθει; Το να πούμε ότι όλη η φιλοσοφία, και όντως όλη η γνώση, έχει μόνο το παρελθόν και το παρόν ως αντικείμενο της σημαίνει ότι δεν μπορούμε να ελπίζουμε για το μέλλον. Αν οι φιλοσοφικές σκέψεις δεν μπορούν να προηγηθούν αλλά μόνο μετά από ιστορικά και πολιτικά γεγονότα, πώς μπορούν να παρέχουν την απαραίτητη κριτική καθοδήγηση για να αλλάξει το status quo;

Η συνολική εποπτεία καθίσταται τώρα δυνατή ακριβώς επειδή οι ευρωπαϊκοί Νέοι Χρόνοι εισήλθαν στο ιστορικό τους λυκόφως. Βλέποντας ότι στις αρχές του 21ού αιώνα η ανθρώπινη κυριαρχία πάνω στη φύση δεν σταματά ούτε μπροστά στη χειραγώγηση της βιολογικής ύλης των έμβιων όντων, είναι εύλογη η εντύπωση ότι οι ευρωπαϊκοί Νέοι Χρόνοι πρώτα απ’ όλα σημαίνουν μιά ριζική ανατοποθέτηση του ανθρώπου απέναντι στο φυσικό του περιβάλλον και μιά ολοκληρωτική αλλαγή σε θέματα δικαιοσύνης και ισότητας. Ο Μπένγιαμιν θεωρούσε ότι μπορούμε να αντλήσουμε δυνάμεις και ελπίδα από τις ήττες του παρελθόντος ή ακριβέστερα κάτω από τα συντρίμμια που άφησαν αυτές οι ήττες.

Η πανδημία του κορανοϊού προκάλεσε τεράστιο πόνο και φτώχεια. Αλλά θα μας αναγκάσει να επανεξετάσουμε ποιοι είμαστε και τι εκτιμούμε, και, μακροπρόθεσμα, θα μπορούσε να μας βοηθήσει να ανακαλύψουμε ξανά την καλύτερη εκδοχή της ζωής μας. Σήμανε αλλαγή των διαπροσωπικών σχέσεων και της κοινωνικής συνύπαρξης. Απομόνωση, καραντίνες, κλειστά σύνορα, απαγορεύσεις ταξιδιού, χωρίς χειραψίες ή αγκαλιές -όλα αυτά αλλάζουν τη στάση μας απέναντι σε άλλους ανθρώπους. Σταματήσαμε να βλέπουμε τους άλλους ως φίλους και αρχίσαμε να τους βλέπουμε ως πιθανούς φορείς ασθένειας. Οι οικονομικές και χρηματοοικονομικές επιπτώσεις  είναι τεράστιες. Έγινε ωστόσο αναγκαστικός πειραματισμός με τις ψηφιακές τεχνολογίες στην εκπαίδευση και την υγεία,  αυξημένη χρήση απομακρυσμένης εργασίας σε πολλές εταιρείες και μείωση των επιπέδων ρύπανσης.

Το COVID-19 είναι μια παγκόσμια τραγωδία, αλλά -δεδομένου ότι έχει συμβεί- θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί ως μαθησιακή εμπειρία για να φανταστεί κανείς ένα καλύτερο, πιο κοινωνικά και περιβαλλοντικά υπεύθυνο μέλλον. Βρισκόμαστε στο σούρουπο της εποχής μας. Πρέπει  να προσανατολιστούμε στην ηθική και πολιτική μεταρρύθμιση. Η μετάβαση στη νέα εποχή θα είναι δύσκολη, αλλά θα γίνει. Ο κόσμος θα αλλάξει εάν, καθώς βγαίνουμε από αυτήν την κρίση, αποφασίζουμε να αναλάβουμε δράση για να επιφέρουμε θεμελιώδεις αλλαγές.

Μετά την κρίση το ερώτημα είναι τι θα έρθει στη συνέχεια. Αν η επόμενη φάση θα είναι πιο δίκαιη ή πιο αυταρχική. Κατά τον Μαρξ δεν αρκεί να εξηγήσουμε τον κόσμο αλλά να τον αλλάξουμε.