Η δυνατότητα του «άλλου»

Αν η εποχή των θρησκευτικών πολέμων έληξε με τη συνειδητοποίηση ότι είναι πιο σύμφορο και πιο δίκαιο να έρθεις σε συνθηκολόγηση με τον «άλλο», αντί να τον κάψεις στην πυρά, ίσως, σήμερα, η εποχή των παγκόσμιων συγκρούσεων σε όλα τα επίπεδα μπορεί να κλείσει με ένα επιπλέον βήμα προς αυτή την κατεύθυνση. Στον «άλλο», ανακαλύπτουμε όχι μόνο ένα σύνορο, κάποιον ή κάτι ακαθόριστο στα μάτια μας, αμετάφραστο σ’ ένα πλαίσιο, συχνά αγχώδες, στο οποίο βρισκόμαστε, αλλά ο «άλλος» γίνεται η μηχανή της ανάπτυξής μας, το ερέθισμα και η μονάδα μέτρησης μιας αδιάκοπης σύγκρισης, για να κατασκευάζουμε και να πραγματοποιούμε δυναμικές για τις οποίες δεν είμαστε πεπεισμένοι. Αυτό ισχύει τόσο για τον μακρόκοσμο της βιόσφαιρας και της διεθνούς πολιτικής, όσο και για τον μικρόκοσμο των συλλογικοτήτων, των ομάδων και των σχέσεων ανάμεσα στα άτομα. Ισχύει όμως και για τον ιδιωτικό χώρο του καθενός από εμάς, όπου ο ρόλος του «άλλου» ασκείται από εικόνες, ιδέες,  απόψεις, που μόνο για μια αναχρονιστική αντίληψη της ανθρώπινης συνθήκης μας καθιστά περιττούς, ανίδεους, ή, ακόμη χειρότερα, παραληρηματικούς. Η ανακάλυψη αυτού του νέου τύπου σχέσης με τον «άλλο» καθορίζει μια εναλλακτική στρατηγική.

Στρατηγική της ανακάλυψης. Το μέλλον είναι ένας άγνωστος πλανήτης όπου αυτό που αγνοούμε είναι απείρως μεγαλύτερο από αυτό που γνωρίζουμε: κάθε βήμα πάνω σ’ αυτόν τον πλανήτη πρέπει να οδηγείται από ένα πρωτότυπο cocktail σύνεσης και τόλμης, που παράγεται την κατάλληλη στιγμή, χωρίς να βασιζόμαστε, μηχανικά, στα προηγούμενα βήματά μας. Η εφαρμογή της οποιασδήποτε στρατηγικής συναντά εμπόδια που επιβάλλουν αλλαγή στην κατεύθυνση των βημάτων μας και καμιά φορά στην πλήρη αναθεώρησή τους.      

Στρατηγική της καινοτομίας. Η ιστορία δεν είναι ένα μεγάλο παιχνίδι με μηδενικό άθροισμα, που χαρακτηρίζεται από μια ορισμένη ποσότητα αγαθών, η διανομή των οποίων καθορίζεται από τη γνώση των νόμων της ιστορίας. Αντίθετα, η ιστορία είναι ο τόπος όπου αυτές οι δυνατότητες δημιουργούνται ανάμεσα στους διάφορους παίκτες, είτε αυτοί είναι άτομα, συλλογικότητες, ιδέες ή τεχνολογικές φόρμες. Αυτή η διαρκής δημιουργία καινοτομίας είναι ακριβώς τα μεγάλα αποθέματα δυναμικής που αποτελούν τη μηχανή ανάπτυξης της ανθρωπότητας. Αλλά είναι αποθέματα που χρησιμοποιούνται με κόπο, και που για να γίνουν γόνιμα είναι αναγκαίος ο σεβασμός και η αξιοποίηση της αυτονομίας όλων των ιστορικών παραγόντων, ώστε να μπορούν να αναπτύξουν το δημιουργικό τους δυναμικό στο διεθνές περιβάλλον που οδηγεί στην απαραίτητη ανάγκη καινοτομίας.