Γενναιότητα και καρικατούρες

        Στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία, η γενναιότητα ήταν μια από τις κύριες αρετές, πλάι στη δικαιοσύνη, την εντιμότητα και τη σοφία. Σήμερα συχνά συνδυάζεται με εικόνες καρικατούρας όπως ο James Bond ή ο Rambo, άρα και στη βία, την καταστροφή, στην άκρατη εκδήλωση της εξουσίας. Δεν είναι εξάλλου περίεργο αν όσοι μιλούν για ελευθερία και ισότητα να αισθάνονται μια φυσιολογική έξαρση όταν κρίνουν τη γενναιότητα ως ένα θετικό και θαυμαστό χαρακτηριστικό.    

        Θα πρέπει όμως να υπενθυμίσουμε ότι οι αρχαίες ελληνικές αρετές ήταν εκδηλώσεις λογικής, και όχι ενστικτώδεις τάσεις και βέβαια όχι εκφράσεις απλής και καθαρής φυσικής δύναμης. Για τον Αριστοτέλη, να είσαι γενναίος σήμαινε να μένεις σταθερός μπροστά στον κίνδυνο όχι λόγω θυμού ή έξαρσης, αλλά γιατί είσαι πεπεισμένος ότι είναι μια σωστή στάση, εκείνη που ένα λογικό άτομο επιβάλλεται να κρατά. Κι εμείς σκεφτόμαστε ότι χωρίς μια  τόσο έντονη γενναιότητα δεν είναι δυνατό να πραγματοποιήσεις τον ανθρωπισμό σου. Πράγματι, ο κίνδυνος δεν αναδεικνύεται μόνον στις φαινομενικές περιπτώσεις στις οποίες κινούνται οι παραπάνω καρικατούρες∙ ο κίνδυνος εισβάλλει, καλυμμένος μεν, αλλά όχι λιγότερο πραγματικός, σ’ ολόκληρη τη ζωή μας. Σε κάθε στιγμή βρισκόμαστε μπροστά στην επιλογή μιας κομφορμιστικής και λειτουργικής συμπεριφοράς από τη μια και τη διεύρυνση και εμβάθυνση της ελευθερίας μας από την άλλη, με όλες τις ενοχλητικές και δύσκολες επιπτώσεις που αυτή η δεύτερη επιλογή επιφέρει. Μπορούμε να αναβάλουμε την επιλογή αν πιεζόμαστε από άμεσες ανάγκες, αλλά το να την αναβάλουμε στο άπειρο, να επαναλαμβάνουμε συστηματικά το άλλοθι αυτών των αναγκών, θα σήμαινε να αποφεύγουμε για πάντα το ρίσκο που συνδέεται με την ελευθερία, αντί να το αντιμετωπίζουμε με την αναγκαία αποφασιστικότητα. Θα πρέπει να αντικαταστήσουμε τους γελοίους μύθους της βιομηχανίας του θεάματος με άλλους που μπορούν να μας εμπνεύσουν αυτή την αποφασιστικότητα∙ πρέπει να θυμηθούμε ότι προσωπικότητες όπως ο Γκάντι, όπως ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ,  όπως ο Μάλκομ Χ, όπως ο Τσε, απέδειξαν ότι σε μεγάλο βαθμό η γενναιότητα μας είναι αναγκαία για να οδηγήσουμε την καθημερινή μας μάχη για τη δική μας ελευθερία και την ελευθερία των άλλων.

* Ο Φοίβος Γκικόπουλος είναι ομότιμος καθηγητής ΑΠΘ