Αντικείμενα και υποκείμενα

             Για έναν ρεαλιστή, τα αντικείμενα ως μοναδικές οντότητες, ανεξάρτητες και καθορισμένες, είναι το σημείο εκκίνησης σε κάθε ορισμένη αλυσίδα∙ δηλαδή τα πάντα, σε τελευταία ανάλυση, καθορίζονται σε όρους αντικειμένων. Εμείς όμως είμαστε ιδεαλιστές: για μας σημείο εκκίνησης είναι, αντίθετα, οι δραστηριότητες, που έχουν ως προορισμό να αναδεικνύουν την αμοιβαία εξάρτηση συγκροτώντας υποκείμενα. Και τα αντικείμενα εμφανίζονται ως θέμα ή στόχος μιας κάποιας δραστηριότητας. Τα απλά αντικείμενα είναι το αποτέλεσμα μιας αφαίρεσης, που είναι πάντα πρόσκαιρη. Για να είμαστε σαφείς, δεν υπάρχει τίποτε για μας που να είναι οριστικά και αμετάκλητα ένα αντικείμενο. Τείνουμε λοιπόν να χρησιμοποιούμε τις λέξεις  «αντικείμενο» ή «πράγμα» όχι ως όρους ουδέτερους αλλά ως εκφράσεις μιας ιδεολογίας που αρνούμαστε.

            Δεν μπορούμε να αγνοήσουμε ότι πολλές οντότητες τις μεταχειριζόμαστε ως αντικείμενα∙ αλλά επιμένουμε ότι ανάμεσα σ’ ένα αντικείμενο και μια δραστηριότητα, ανάμεσα σ’ ένα αντικείμενο και ένα υποκείμενο, υπάρχει αντιπαράθεση ρόλων και όχι ουσίας. Χαρακτηρίζοντας μια οντότητα ως αντικειμενική είναι μια πολιτική πράξη: μια κίνηση που σκοπό έχει να περιορίσει την ελευθερία και να την συνθλίψει σε μια προκαθορισμένη λειτουργία. Αν η κίνηση έχει επιτυχία, θα επιτρέψει να δημιουργηθούν συγκεκριμένες προοπτικές για το μέλλον εκείνης της οντότητας και με βάση αυτές να κατασκευάσουμε έναν ορισμό, που θα διακρίνει μια για πάντα τι πράγμα είναι το αντικείμενο, ποια είναι η μοναδική του δομή, ανεξάρτητη και καθορισμένη. Ένας τέτοιος ορισμός δεν είναι βέβαια η τελική λύση ενός συγκεκριμένου και υπαρκτού προβλήματος∙ είναι το προσωρινό αποτέλεσμα μιας κερδισμένης μάχης.

            Με ένα αντικείμενο δεν μπορούμε φυσικά να αρχίσουμε έναν διάλογο. Μπορούμε μόνο να το αποκτήσουμε, δηλαδή να διευρύνουμε σ’ αυτό την πράξη μας και την επιρροή μας, και ίσως το χρησιμοποιήσουμε για να πραγματοποιήσουμε τους σκοπούς μας. Αλλά σ’ αυτό το μοντέλο συμπεριφοράς, που κυριαρχεί στην οικονομία της αγοράς και τη σχετική έννοια της ευμάρειας, τα αντικείμενα γρήγορα παίρνουν τη ρεβάνς: τα υποκείμενα που τα ελέγχουν ψάχνουν όλο και περισσότερο στην κατοχή των αντικειμένων την ταυτότητά τους και καταλήγουν στο να γίνουν απλά κουτιά, χρηματοκιβώτια γεμάτα οντότητες κενές ζωής και υποβαθμισμένες με τη σειρά τους σε έναν αντικειμενικό ρόλο.

            Εγώ είμαι η παλαίστρα μου, και το σπίτι μου στη θάλασσα, και ο τραπεζικός μου λογαριασμός, και … και τίποτε άλλο εκτός από αυτό το σύνολο πραγμάτων που, ποιος ξέρει γιατί, δεν μου προσφέρουν καμιά ευχαρίστηση, παρά μόνο το φθόνο που βλέπω στα μάτια των ομοίων μου.

 *Ο Φοίβος Γκικόπουλος είναι ομότιμος καθηγητής του ΑΠΘ