«Αυτό που με ενδιαφέρει είναι η ιδέα της γραφής ως απαρέμφατο» δηλαδή το "αφανέρωτο", το "αδήλωτο", λέει ο Gonçalo M. Tavares. Γιατί και «η Φύση κρύπτεσθαι φιλεί» όπως έλεγε ο δικός μας Παύλος Μάτεσις.
Για περισσότερα από είκοσι χρόνια, ο Πορτογάλος συγγραφέας και καθηγητής επιστημολογίας χτίζει ένα έργο που στοχεύει ρητά στην αύξηση του δυνατού. Έτσι και στο «The Middle Bone», σύμφωνα με τον ίδιο «είναι αυτό που όλοι ψάχνουμε».
Η αρχιτεκτονική της βίας, σαν ένα οικοδόμημα χτισμένο πέτρα-πέτρα, ξεδιπλώνεται σε αυτό το μυθιστόρημα του Gonçalo M. Tavares σαν μια σχολαστική χαρτογραφία συνηθισμένης βαρβαρότητας. Ο Πορτογάλος συγγραφέας, μια σημαντική προσωπικότητα της σύγχρονης λογοτεχνίας, αναλύει τις ανατροπές της ανθρώπινης ψυχής σε ένα αστικό σύμπαν όπου η κτηνωδία εναλλάσσεται συνεχώς με την απεγνωσμένη αναζήτηση νοήματος.
Τέσσερα πεπρωμένα διασταυρώνονται σε αυτόν τον αστικό λαβύρινθο: Ο Kahnnak, ένας γέρος με βίαιες παρορμήσεις που διαπράττει μια ανεπανόρθωτη πράξη σε ένα δωμάτιο ξενοδοχείου. Η Maria Llurbai, μια διαλυμένη γυναίκα που προσπαθεί να ξαναχτίσει τη ζωή της μετά από μια καταστροφική μοιχεία. Ο Δρ. Albert Mulder, ένας γιατρός με ηδονοβλεπτικές τάσεις που παρατηρεί τους νεαρούς ασθενείς του. και τέλος ο Vassliss Rânia, ένας χασάπης του οποίου η καθημερινή βία αντικατοπτρίζει αυτή της κοινωνίας στο σύνολό της. Η ίδια η ανώνυμη πόλη γίνεται χαρακτήρας από μόνη της, ένας ζωντανός οργανισμός που μηρυκάζει και αναμασά τους κατοίκους της. «Η πόλη είναι κάτι μεγάλο: την κόβεις από τη μια πλευρά, αλλά υπάρχει και η άλλη», μας λέει ο αφηγητής, υποδηλώνοντας την αδυναμία να ξεφύγεις από την απέραντη λαβή της.
«Το μεσαίο κόκαλο! Καταλαβαίνετε; Αυτό που πρέπει να κάνετε είναι να βρείτε το μεσαίο κόκαλο όλων και μετά να το σπάσετε! Κάπως έτσι, ξαφνικά!» επαναλαμβάνει ο Vassliss, ο χασάπης, που συνοψίζει ολόκληρη τη φιλοσοφία του μυθιστορήματος: στην καρδιά της ανθρωπινότητάς μας βρίσκεται μια οστική δομή, που είναι σκληρή, άκαμπτη, και καθορίζει τις πιο θεμελιώδεις συμπεριφορές μας.
Πέρα από τη φυσική του διάσταση, το μυθιστόρημα εξερευνά την υπαρξιακή μοναξιά των χαρακτήρων του. Καθένας τους επιδιώκει, με τον δικό του τρόπο, να δώσει νόημα στην ύπαρξή του σε έναν κόσμο που μοιάζει να το στερείται. Η Maria Llurbai, η κεντρική φιγούρα του μυθιστορήματος, απεικονίζει τέλεια αυτήν την αναζήτηση: αφού έχασε τα πάντα –τον σύζυγό της, την κοινωνική της θέση, την ίδια της την ταυτότητα– περιπλανιέται στην πόλη αναζητώντας έναν νέο λόγο ύπαρξης. Η συνάντησή της με τον Vassliss Rânia αποκαλύπτει την κοινή τους μοναξιά, καλυμμένη στη μία από μυστικιστικές συζητήσεις για τις συκιές και τη ρωμαϊκή ιστορία, και στην άλλη από μια εμμονή με το «μεσαίο κόκαλο».
Ο συμβολισμός του The Middle Bone λαμβάνει εδώ την πλήρη μεταφυσική του διάσταση: αντιπροσωπεύει αυτή την κεντρική δομή που μας καθορίζει αλλά και μας φυλακίζει, αυτή την αμετάβλητη ουσία που αντιστέκεται σε κάθε προσπάθεια μεταμόρφωσης. Ο Gonçalo M. Tavares μας λέει ότι η βαθιά μας φύση, σαν ένας αόρατος σκελετός, καθορίζει τις πράξεις μας πιο σίγουρα από τη συνειδητή μας βούληση. Οι χαρακτήρες προσπαθούν, όσο προσπαθούν, να ξεφύγουν από την κατάστασή τους, αλλά καταλήγουν πάντα να αναπαράγουν τα ίδια μοτίβα βίας και αποξένωσης. Το μυθιστόρημα γίνεται τότε ένας διαλογισμός για την αδυναμία λύτρωσης σε έναν κόσμο όπου οι ανθρώπινες σχέσεις διαφθείρονται ανεπανόρθωτα από την κοινωνική βαρβαρότητα.
Μέσα από αυτό το μυθιστόρημα, ο Gonçalo M. Tavares ζωγραφίζει ένα αδυσώπητο πορτρέτο της αστικής μας νεωτερικότητας όπου η πόλη γίνεται το σκηνικό ενός μόνιμου αγώνα για επιβίωση. Οι τέσσερις βασικοί χαρακτήρες ενσωματώνουν διαφορετικές όψεις της κοινωνικής βίας: ο Kahnnak αντιπροσωπεύει την πρωτόγονη βαρβαρότητα που βρίσκεται σε λανθάνουσα κατάσταση σε όλους, ο Δρ. Mulder τη διαστροφή των θεσμών που υποτίθεται ότι μας προστατεύουν, η Maria Llurbai την κοινωνική αποξένωση και ο Vassliss Rânia την καθημερινή βία που κανονικοποιείται από την εργασία.
Ο Πορτογάλος συγγραφέας μετατρέπει κάθε τοποθεσία –το κρεοπωλείο, το ιατρείο, το δωμάτιο του ξενοδοχείου– σε έναν μικρόκοσμο που αντανακλά τις δυσλειτουργίες της κοινωνίας μας. Η βία δεν παρουσιάζεται ως ανωμαλία αλλά ως το ίδιο το θεμέλιο των κοινωνικών σχέσεων. Έτσι, όταν ο Vassliss κόβει το κρέας ή ο Dr. Mulder εξετάζει τους ασθενείς του, αυτές οι επαγγελματικές χειρονομίες αποκαλύπτουν μια ευρύτερη συστημική βαρβαρότητα.
Αυτό που κάνει το μυθιστόρημα ισχυρό είναι η ικανότητά του να υπερβαίνει την απλή κοινωνική παρατήρηση για να φτάσει σε μια παγκόσμια διάσταση. Δημιουργώντας ένα αστικό σύμπαν που είναι ταυτόχρονα αναγνωρίσιμο και παράξενα παραμορφωμένο, ο Tavares μας αναγκάζει να κοιτάξουμε κατά πρόσωπο τους μηχανισμούς κυριαρχίας που δομούν τις κοινωνίες μας. Το Middle Bone γίνεται τότε μια μεταφορά για αυτόν τον πυρήνα της βίας γύρω από τον οποίο οργανώνεται όλη η κοινωνική ζωή, αυτή η αόρατη ράχη που υποστηρίζει το οικοδόμημα των σύγχρονων πολιτισμών μας ενώ αποκαλύπτει τη θεμελιώδη ευθραυστότητά τους.
Gonçalo M. Tavares, The Middle Bone
Πηγές: Le monde και marenostrum.pm/violence-et-redemption-lunivers-trouble-de-los-du-milieu/ (απόδοση artinews.gr)
